Türkiye’nin Fırat ve Dicle Sınıraşan Sularından Kaynaklanan Güvenlik Sorunu ve Çatışma Riski

Yıl 2015, Sayı: 72, 93 - 116, 01.03.2015

Zafer Akbaş

Öz

Fırat, Dicle ve Asi nehirleri, sınıraşan sular olarak, Türkiye’nin güvenliğini ve çıkarlarını etkilemektedir. Sorunun tarafları olan kıyıdaş ülkeler, zaman zaman savaşın eşiğine gelmiştir. Suriye ve Irak’ın soruna yaklaşımları; çözümden uzak, çatışma ihtimalini artırmaktadır. Sorunun değişen niteliği, Türkiye için ekonomik, politik ve askeri risk olasılığı taşımaktadır. Çalışmanın amacı, Türkiye’nin Fırat ve Dicle nehirleri nedeniyle, bir güvenlik sorunu ve çatışma riski ile karşı karşıya olduğunu ortaya koymaktır. Bu amacın gerçekleştirilmesi için, sorunun önemi, niteliği, nedenleri ve ortaya çıkış süreci üzerine odaklanılmıştır. Geçmişten günümüze sorunun gelişimi ve niteliği ile aktörlerin temel yaklaşımları neorealist bir yaklaşımla ele alınmıştır. Çalışmada su kaynaklarının stratejik değerinin arttığı saptanmıştır. Ayrıca yaşamsal bir kaynak olan suyun devletlerin dış politik tutumlarını, geçmişe nazaran, daha çok etkileyen bir unsur haline dönüştüğü sonucuna ulaşılmıştır

Anahtar Kelimeler

Fırat ve Dicle, sınıraşan su, güvenlik riski, çatışma, Türkiye

Security Issues Arising from Turkey's Euphrates and Tigris Transboundary Waters and Conflict Risks

Öz

Euphrates, Tigris and Asi rivers, being transboundary waters, affect Turkey's national security and interests. Riparian states, which are the parties to the problem, have been on the brink of war from time to time. Syria and Iraq’s approaches to the issue involve policies which are away from the solution and increase the likelihood of conflict in the region. The changing nature of the problem is likely to generate an economic, political and military risk for Turkey. The aim of this study is to state that due to Euphrates and Tigris Rivers, Turkey is faced with the risk of security problems and conflicts. For the realization of this aim, this study focuses on the importance of the problem, its nature, its causes and the process of its emergence. The study adopts a neorealist approach to explore the past and present development of the problem, its nature and the basic approaches of the actors involved. In the study it has been found that the strategic value of water resources has increased. It is, therefore, concluded that when compared to the past, water, being a vital source, has turned into a factor affecting the political attitudes of the countries more than ever.

Anahtar Kelimeler

Tigris and Euphrates, transboundary water, security risk, conflict, Turkey

Kaynakça

• Allan, J. A. Tony (1997). “Virtual Water: a Long Term Solution for Water Short Middle Eastern Economies?” Water Issues Group Occasional Papers#3, SOAS. London, http://web.macam.ac.il/~arnon/Int-ME/water/OCC03. PDF [Erişim: 15.03.2012].
• Akbaş, Zafer (2011). Irak Sorununun Uluslararası Boyutu ve Türkiye. Ankara: Barış Kitap.
• Akbaş Zafer ve Ç. Mutlu (2012). “Uluslararası Politikada Irak ve Suriye’nin Sını- raşan Su Sorununa Yaklaşımı ve Türkiye: Beklentiler ve Gerçekler”. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi 13 (1): 213-240.
• Altınbilek, Doğan (2004). “Fırat-Dicle Havzasının Gelişimi ve Yönetimi”. Ortadoğu’da Su Meselesi ve Türkiye. Ed. Zekai Şen ve Sevinç Sırdaş. İstanbul: Su Vakfı Yay. 19-41.
• Barlow Maude ve T. Clarke (2012). “Who Owns Water?”. The Nation. www.thenation.com./archive/who-owns-water. [Erişim: 05.01.2012].
• Beaumont, Peter (1994). “The Myth of Water Wars and the Future of Irrigated Agriculture in the Middle East”. International Journal of Water Resources Development 10 (1): 9-21.
• Bilen, Özden (1996). Ortadoğu Su Sorunları ve Türkiye. Ankara: TESAV Yay.
• Bilgiç, Esra (2006). Su Sorunu: Fırat, Dicle ve Asi Nehirleri Örnekleri. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Atılım Üniversitesi.
• Charles, Tripp (2002). A History of Iraq. Cambridge: Cambridge University Press.
• Çandar, Cengiz (1993). “Türkiye için Bir Supolitik Olabilir mi?”. Su Sorunu Türkiye ve Ortadoğu. Der. Sabahattin Şen. İstanbul: Bağlam Yay. 447-454.
• Darwish, Adel (2014). “The Next Major Conflict in the Middle East: Water Wars”. www.mideastnews.com/WaterWars.htm [Erişim: 04.03.2014].
• Demir, Ali Faik ve Ö. K. Pamukçu (1996). “Fırat Dicle Havzasında Türkiye’nin Su Politikası”. Değişen Dünya ve Türkiye. Der. Faruk Sönmezoğlu. İstanbul: Bağlam Yay. 267-286.
• Denk, Erdem (1997). Ortadoğu’da Su Sorunu Bağlamında Dicle ve Fırat. Ankara: Stratejik Araştırma ve Kültür Yay.
• Dışişleri Bakanlığı Stratejik Araştırmalar Merkezi (1996). “Water Issues Between Turkey, Syria And Iraq, A Study By The Turkish Ministry Of Foreign Affairs, Department of Regional and Transboundary Waters”. Perceptions, Journal of International Affairs I (2): 1-15.
• Durmazuçar, Vedat (2002). Ortadoğu’da Suyun Artan Stratejik Değeri. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yay.
• Dursun, Abdulkadir (2006). Kutsal Topraklar ve Paylaşılmayan Sular: Fırat ve Dicle, İstanbul: IQ Kültür Sanat Yay.
• Eyal, Benvenisti (October 2003). “Water Conflicts During the Occupation of Iraq”. The American Journal of International Law 97 (4): 860-872.
• Haftendorn, Helga (February 2000). “Water and International Conflict”. Third World Quarterly 21 (1): 51-68.
• Ilısu Projesi (2014). www.ilisuprojesi.com/index.php?islem=sayfa&say_id=37 [Erişim: 04.03.2014].
• Ilgar Rüştü ve K. Salem (2004). “Türkiye’nin Sınıraşan Akarsu Anlaşmalarına Coğrafi Açıdan Bir Bakış”. Marmara Coğrafya Dergisi 10: 53-72.
• İnan, Yüksel (1994). “Sınıraşan Suların Hukuksal Boyutları: Fırat ve Dicle”. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi 49 (1-2): 243-253.
• Kibaroğlu, Ayşegül (2002). “Küresel Su Politikalarının Evrimi: Gelişmiş ve Gelişmekte Olan Ülkelerin Ayrışan Yolları”. TES-İŞ Dergisi (Ekim): 68-72.
• _____, (2003). “Fırat ve Dicle Havzasında Su Kaynakları Anlaşmazlıklarının Çözü- mü”. Stradigma Dergisi 6. www.stradigma.com/index.php?sayfa=makale&no=39 [Erişim: 07.02.2010].
• Kolars, John (2000). “Su Savaşı Yoksa Neden Su Barışı olmasın?”. Ortadoğu Politikaları ve Güvenlik: Yeni Yönelimler. Ed. Augustus Richard Norton. İstanbul: Büke Yay. 69-77.
• Köni, Hasan (1994). “Su Sorununun Siyasal Boyutları”. Ortadoğu Ülkelerinde Su Sorunu. Ed. Neşet Akmandor, Hüseyin Pazarcı ve Hasan Köni. Ankara: Nural Matbaası. 55-71.
• Kut, Gün (1993). “Ortadoğu Su Sorunu: Çözüm Önerileri”. Su Sorunu Türkiye ve Ortadoğu. Der. Sabahattin Şen. İstanbul: Bağlam Yay. 473-484.
• Lundqvist, Jan ve G. P. Henry (2000). “Comprehensive Assessment of the Freshwater Resources of the World: Sustaining Our Waters Into the 21st Century”. Stockholm: Stockholm Environment Institute. www.earthscape.org/searchframe.html [Erişim: 21.05.2008].
• Melek, Fırat ve Ö. Kürkçüoğlu (2003). “Orta Doğu’yla İlişkiler, Arap Devletleriyle İlişkiler”. Der. Baskın Oran. Türk Dış Politikası. C. II. İstanbul: İletişim Yay. 124-149.
• Müftüoğlu, Ferruh (1997). Ortadoğu Su Meseleleri ve Türkiye. İstanbul: Marifet Yay.
• Okman, Cengiz (1993). “Su Sorunu ve Ortadoğu’da Stratejik Durum”. Su Sorunu Türkiye ve Ortadoğu. Der. Sabahattin Şen. İstanbul: Bağlam Yay. 401-434.
• Okyar, Mete Cüneyt (2010). “Ortadoğu Su Politikalarının Türkiye’deki Sürdürü- lebilir Kalkınma Üzerindeki Etkisi”. www.akuademi.net/USG/USG2005/ TSCK/tsck03.pdf, s.193. [Erişim: 05.05.2010].
• Olson, Robert (1995). “Turkey-Syria Relations Since The Gulf War: Kurds and Water”. Journal of South Asian and Middle Eastern Studies XIX (1): 168- 193.
• Pelletiere, Stephen C. (31 January 2003). “A War Crime Or an Act of War?”. www.nytimes.com/2003/01/31/opinion/a-war-crime-or-an-act-ofwar.html?pagewanted=all&src=pm [Erişim: 03.03.2012].
• Saltürk, Metin (Haziran 2006). “Orta Doğu’da Su Sorunu ve Türkiye Açısından İncelenmesi”. Güvenlik Stratejileri Dergisi 2 (3): 21-38.
• Şehsuvaroğlu, Lütfü (2000). Su Barışı. Ankara: Şen Yay.
• Sorli Mirjam E., Nils Petter Gleditsch ve H. Strand (2005). “Why Is There so Much Conflict in the Middle East?”. The Journal of Conflict Resolution 49 (1): 141-165.
• Swain, Ashok (2004). Managing Water Conflict: Asia, Africa And The Middle East. London, Newyork: Routledge.
• Tomanbay, Mehmet (2008). Dünyada Su ve Küresel Isınma Sorunu. İstanbul: Ara Kitap.
• Yavuz, Nuri (2008). “Türkiye Suriye ilişkilerinde Suyun Rolü ve Önemi”. Üçüncü Uluslararası Ortadoğu Semineri, Küreselleşme Sürecinde Orta Doğu’nun Yeri ve Geleceği. Elazığ: Fırat Üniversitesi Ortadoğu Araştırmaları Merkezi Yay. 217-240.
• Yıldız, Yavuz Gökalp (2004). Oyun İçinde Oyun: Büyük Ortadoğu. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yay.
• Waltz, Kenneth (1979). Theory Of International Relations. New York: McGraw Hill.
• Wolf, Aaron T. (1999). “Criteria for Equitable Allocations: The Heart of International Water Conflict”. Natural Resources Forum 23 (1): 3-30.