Atatürk ve Türk Terim Devrimi: Coğrafya Terimlerinin (Yeniden) Türkҫeleştirilmesi

Yıl 2014, Sayı: 69, 89 - 126, 01.12.2014

Burcu İlkay Karaman

Öz

Bu makale, Türkiye’deki coğrafya ders kitaplarındaki terimler
üzerine bir araştırmayı sunmaktadır. Bu bağlamda, yapılan istatistiksel
çalışmaya bakılacak olursa, 1937’deki terim devriminden
önce coğrafya kitaplarındaki metinlerin %94’lük gibi
önemli bir bölümü Arapça terimlerden oluşurken, geriye kalan
%3’lük bölümü Türkçe ve diğer %3’lük bölümü ise Batı
Dilleri olan Fransızca, Yunanca ve/ya Latinceden oluşmaktadır.
Ancak, 1937’deki terim devriminden hemen sonra Arapça
terimlerin %53’lere gerilediği gözlemlenirken, Türkçe terimlerin
%33, Batı Dillerinden gelen terimlerin %7 ve melez terimlerin,
yani hibridlerin (Arapça ve Türkçeden oluşan birle-
şik terimlerin) ise %7’ye çıktığı görülmüştür. Türk Dil Kurumu
1985 yılında, Arapça terimlerin %10’lara gerilemesi ve
Türkçe terimlerin %70’lere çıkması ile çabalarının meyvelerini
almıştır; ancak, Batı Dillerinden gelen terimler ile melez terimlerin
aynı süre içerisinde %10’lara çıktığı gözlemlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Terimbilimi, Türk Terim Devrimi, terim inşaası, terim politikaları, Türk Dil Kurumu, türkçe coğrafya terimleri, dil ve kimlik

Atatürk and the Turkish Terminology Reform: The (Re-)turkification of Geography Terms

Öz

This article deals with the investigation of terms in Turkish geography textbooks. A statistical analysis shows that before the terminology reform in 1937, the terminology in geography texts scanned consisted of up to 94% of Arabic terms, with the remaining terms being either Turkish (3%), or terms derived from Western languages, such as French, Greek and/or Latin (3%). However, just after the terminology reform in 1937, Arabic terms accounted for only 53% of the terminology, 33% were Turkish, 7% were from Western languages and 7% were hybrids. The desired effect of the efforts of the Turkish Linguistic Society were felt as recently as 1985 when Arabic terms were found to have fallen to 10%, while Turkish terms increased to 70%. However, it is interesting to observe that Western language and hybrid terms also increased to 10% over the same period

Anahtar Kelimeler

Terminology, the Turkish Terminology Reform, terminology reconstruction, terminology policies, Turkish Linguistic Society, Turkish geography terms, Language and identity

Kaynakça

• Aksoy, Ömer Asım (1975). Gelişen ve Özleşen Dilimiz. 4th edition. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Baymur, Suat. (1945). Coğrafya Öğretimi. İkinci basım. İstanbul: Hüsnütabiat Basımevi.
• Bucholtz, Mary & Hall, Kira (2004). “Language and Identity”. A Companion to Linguistic Anthropology. Ed. Alessandro Duranti. Oxford: Blackwell Pub- lishing. 369-395.
• Cabré, Maria Teresa (1999). Terminology – Theory, Methods and Applications. Ed. Juan C. Sager. Translated by Janet Ann DeCesaris. Amster- dam/Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.
• Cooper, Robert Leon (1989). Language Planning and Social Change. Cambridge: Cambridge University Press.
• Cotsowes. (1990). Recommendations for Terminology Work. Conference of Translation Services of West European States Working Party on Terminology and Documentation. Berne: Swiss Federal Chancellery.
• Daoust, Denise (1997). “Language Planning and Language Reform”. The Handbook of Sociolinguistics. Ed. Florian Coulmas. Oxford: Blackwell Publishing. 436-455.
• Demir, Nurettin (2010). “1923-1938 Arasında Türk Dili”. Cumhuriyet Dönemi Türk Kültürü, Atatürk Dönemi, 1920-1938. Ed. Osman Horata et. al. Vol. 2. Ankara: AKM Yay. 871-896.
• Dilâçar, Agop (1969). Türkiye’de Dil Özleşmesi – Language Reform in Turkey. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Doğançay-Aktuna, Seran (1995). “Language Planning and Education – An Inter- twined Matrix”. Dilbilim Araştırmaları. Ed. Ahmet Kocaman. et. al. An- kara: Bizim Büro Basımevi. 77-95.
• Dubuc, Robert (1997). Terminology – A Practical Approach. Translated by E. Kennedy. Brossard, Quebec: Linguatech.
• Duran, Faik Sabri. (1935/36). Coğrafya – Ortaokullar. Birinci Sınıf. Üçüncü Bası- lış. İstanbul: Kanaat Kitabevi.
• _____, (1937). Coğrafya – Ortaokullar. Birinci Sınıf. Beşinci Basılış. İstanbul: Kanaat Kitabevi.
• _____, (1940). Coğrafya – Ortaokullar. Birinci Sınıf. Onuncu Basılış. İstanbul: Kanaat Kitabevi.
• _____, (1943). Coğrafya – Ortaokullar. Üçüncü Sınıf. Onikinci Basılış. İstanbul: Kanaat Kitabevi.
• _____, (1944). Coğrafya – Ortaokullar. Birinci Sınıf. Onyedinci. Basılış. İstanbul: Kanaat Kitabevi.
• Fishman, Joshua A. (1971). “The Impact of Nationalism on Language Planning”. Can Language be Planned? Sociolinguistic Theory and Practice for Developing Nations. Eds. Rubin, Joan and Jernudd, Björn H. Honolulu: The Univer- sity of Hawaii. 3-19.
• Gorman, Thomas Patrick (1973). “Language Allocation and Language Planning in a Developing Nation”. Language Planning – Current Issues and Research. Washington D.C.: Georgetown University Press. 72-81.
• Gültepe Abdulcebbar et al. (2008a). Ortaöğretim Coğrafya Ders Kitabı 10. Üçüncü Baskı. Ankara: Barok Matbaacılık.
• _____, (2008b). Ortaöğretim Coğrafya Ders Kitabı 11. İkinci Baskı. İstanbul: Tavaslı Matbaacılık.
• Hatiboğlu, Vecihe (1981). Cumhuriyetin 50. Yılında Ölümsüz Atatürk ve Dil Devrimi. 2nd Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• İmer, Kâmile (1976). Dilde Değişme ve Gelişme Açısından Türk Dil Devrimi. An- kara: Türk Dil Kurumu Yay.
• _____, (1998). Türkiye’de Dil Planlaması – Türk Dil Devrimi. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yay.
• InfoTerm (2005). Guidelines for Terminology Policies – Formulating and Implementing Terminology Policy in Language Communities. Paris: UNES- CO, United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization. http://unesdoc.unesco.org/images/0014/001407/140765e.pdf [Accessed: 15.04.2010].
• İzbırak, Reşat (1949). Coğrafya Terimleri Üzerine Bazı Düşünceler. Ankara: Doğuş Matbaası.
• _____, (1975). Coğrafya Terimleri Sözlüğü – Almanca, Fransızca, İngilizce Karşı- lıkları Eski ve Yeni Şekilleriyle. Ankara: Mektupla Öğretim Merkezi Yay.
• _____, (1985). Liseler için Coğrafya I. Birinci Basılış. İstanbul: Millî Eğitim Bası- mevi.
• Jernudd, Björn H. and Das Gupta, Jyotirindra (1971). “Towards a Theory of Language Planning”. Can Language be Planned? Sociolinguistic Theory and Practice for Developing Nations. Eds. Rubin, Joan and Jernudd, Björn H. Honolulu: The University of Hawaii. 195-215.
• Karam, Francis X. (1974). “Toward a Definition of Language Planning”. Ad- vances in Language Planning. Ed. Joshua A. Fishman. The Hague: Mouten de Gruyter. 103-124.
• Levend, Agâh Sırrı (1972). Türk Dilinde Gelişme ve Sadeleşme Evreleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Maarif Vekilliği (1929). Coğrafya – Talebe El Kitabı. Kitap: 2, 3 & 4. İstanbul: Devlet Basılışı.
• Nafiz, Samih (1934). Coğrafya Bakaloryası - Lise ve Orta Mektep. İstanbul: Mual- lim Ahmet Halit Kitaphanesi.
• Nahir, Moshe (1984). “Language Planning Goals – A Classification”. Language Problems and Language Planning 8 (3): 294-327.
• Oruç Erdoğan et al. (2008). Ortaöğretim Coğrafya 9. Üçüncü Baskı. Ankara: Yenigün Matbaacılık.
• Özdemir, Emin (1969). Erdemin Başı Dil. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• _____, (1978). “Sözcük Salkımları Üzerine”. Türk Dili: Aylık Dil ve Yazın Dergisi 28 (XXXVIII/ 327): 645-651.
• _____, (1980). Dil Devrimimiz. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Picht, Heribert & Draskau, Jennifer (1985). Terminology – An Introduction. The Copenhagen School of Economics. Guildford: University of Surrey.
• Rabin, Chaim (1971). “A Tentative Classification of Language Planning Aims”. Can Language be Planned? Sociolinguistic Theory and Practice for Developing Nations. Honolulu: The University of Hawaii. 277-279.
• Rogers, Margaret Ann (1997). Terminology. Part I & II. Department of Linguistic & International Studies, School of Language & International Studies, University of Surrey, Guildford, UK.
• Rubin, Joan and Jernudd, Björn H. (1971). Can Language be Planned? Sociolin- guistic Theory and Practice for Developing Nations. Honolulu: The Univer- sity of Hawaii.
• Sager, Juan Carlos (1990). A Practical Course in Terminology Processing. Amster- dam / Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.
• Spolsky, Bernard (1999). “Second-language Learning”. Handbook of Language and Ethnic Identity. Ed. Joshua A. Fishman. Oxford: Oxford University Press. 181-192.
• Suonuuti, Heidi (1997). Guide to Terminology. Nordterm Series. Helsinki: Tekniikan Sanastokeskus ry.
• Şahin, Cemalettin (2006). Türkiye Coğrafyası (Fizikî) - Lise 1. İstanbul: Ders Kitapları Anonim Şirketi.
• TDK (1962). Dil Devriminin 30 Yılı. Ankara: Türk Tarih Kurum Yay.
• _____, (1963). Orta Öğretim Terimleri Kılavuzu. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• _____, (1981). Türk Dil Kurumu ve Etkinlikleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• _____, (1988). Dil Yazıları I. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• _____, (2000). Geometri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Zülfikar, Hamza (1991). Terim Sorunları ve Terim Yapma Yolları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay. Dictionaries
• Devellioğlu, Ferit. (1982). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitapevi.
• Güney, Ayhan (1973). Orta Dereceli Okullara Coğrafya Terimleri Sözlüğü. Ankara: Güneş Matbaacılık T.A.Ş.
• Harper, Douglas (2001). Online Etymology Dictionary. http://www.etymonline.com/index.php [Accessed: 03.03.2014].
• Lewis, M. Paul (ed). (2009). Ethnologue – Languages of the World. Sixteenth edition. Dallas, Texas: SIL International. Online version:
• http://www.ethnologue.com/ [Accessed: 03.03.2014].
• Nişanyan, Sevan (2002 – 2009). Sözlerin Soyağacı – Çağdaş Türkçe’nin Etimolojik Sözlüğü. http://www.nisanyansozluk.com/ [Accessed: 03.03.2014].
• Öngör, Sami (1980). Coğrafya Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Püsküllüoğlu, Ali (1999). Türkçe Sözlük – Türkiye Türkçesinin En Büyük Sözlüğü. İkinci Baskı. İstanbul: Doğan Kitap.
• Sesli Sözlük – Open Dictionary. (1999-2010). SesliSozluk™ v5.2.1.264 Online English-Turkish Dictionary. http://www.seslisozluk.com/?PHPSESSID= 1e56c0c2e8db19cbf872ad79d79ecc0d [Accessed: 03.03.2014].