Mimariyi “Dokumak”: Anadolu - Batı Toros Göçerlerinde Çevre - Kültür İlişkisi

Yıl 2013, Sayı: 64, 231 - 258, 01.06.2013

Kemal Reha Kavas

Öz

Anadolu’nun tarihsel derinliklerinde kültür – çevre ilişkilerinin somut ifadesi olan mimarlığa dair pek çok zenginlik bulunur. Anadolu ile birlikte Akdeniz Havzası ve Avrasya’nın büyük bir kısmının kültür tarihinde göçer ve yerleşik toplumlar arasındaki ilişkiler önemli rol oynamıştır. Genel olarak tarih yerleşik toplumların perspektifinden yazıldığı için göçer toplumların kültür ve mimarlık tarihindeki rolleri hak ettiği şekilde değerlendirilememiştir. Anılan eksikliğin giderilmesine katkı niteliğindeki bu çalışma Güneybatı Anadolu’da Toros Dağları ile Akdeniz kıyısı arasındaki kesitte yer alan bir örneği ele alarak göçer kültürde mekân üretiminin çevre ve doğal malzemeler ile kurduğu yakın ilişkiyi araştırmaktadır. Bu kapsamda örnek olarak Türkiye’nin Antalya İli’nde mevsimsel döngülere göre konargöçer karakter sergileyen Yeni Osmanlı Yörükleri’nin çadır üretme ve kurma süreçleri incelenmektedir. Bu örnek ile mimarinin geleneksel dokuma tekniğinden temellenerek vücuda gelişi inşa sürecinin kültür-çevre ilişkilerindeki yeri açısından değerlendirilmektedir

Anahtar Kelimeler

Göçer kültür, çadır, dokuma, çevre, batı toroslar, yörükler

“Weaving” Architecture: the Relation Between Nature and Culture in the Western Taurus Nomads of Anatolia

Öz

Throughout history architecture has been the concrete expression of the relations between nature and culture. The historical depth of Anatolia provides substantial evidence concerning architectural history. The cultural histories of Anatolia, the Mediterranean Basin and Eurasia are profoundly affected by the relations between nomadic and sedentary communities. The role of the nomadic communities in cultural and architectural history has not received enough attention because in general historiography is produced from the perspectives of sedentary cultures. This study tries to complete above-mentioned missing parts of cultural history and accounts for the environmental congruence of spatial production through the exemplary section between the Mediterranean coast and the Taurus Mountains in Southwestern Anatolia. In this scope the production and configuration processes of the nomadic tents by the Yeni Osmanlı Yörük tribe are taken as an example. In order to derive general patterns of spatial production in this semi-nomadic culture, this study explores the construction of the tents through traditional weaving techniques and interprets this process in terms of culture – nature relations..

Anahtar Kelimeler

Nomadic culture, tent, weaving, environment, western taurus, Yörüks

Kaynakça

• Atabeyli, N. K. (1940). “Teke (Antalya) Yörükleri Hakkında Notlar” Türk Tarih, Arkeologya ve Etnografya Dergisi IV: 213-224.
• Bakır, İbrahim (1995). Batı Toroslarda Göçerlerin Yerleşme ve Mekân Sorunlarının Çözümü Üzerine Bir Deneme. Doktora Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi.
• Bammer, Anton (1996). “Çadır ile Anadolu Evi İlişkileri”. Tarihten Günümüze Anadolu’da Konut ve Yerleşme (T.C. Başbakanlık TOKİ II. B.M. İnsan Yerleşimleri - Habitat 1996 Konferansı Bildiriler ve Sergi Kitabı). 234-247.
• Berleant, Arnold (1992). The Aesthetics of Environment. Philadelphia: Temple University Press.
• Braudel, Fernand (2002). The Mediterranean in the Ancient World. Wiltshire: Penguin Books.
• Chailand, Gérard (2004). From Mongolia to the Danube: Nomadic Empires. New Jersey: Transaction Publishers.
• Deleuze, Gilles ve Felix Guattari (1987). A Thousand Plateaus: Capitalism and Schizophrenia. Minneapolis: University of Minnesota Press.
• Deniz, Bekir (2000). Türk Dünyasında Halı ve Düz Dokuma Yaygıları. Ankara: Atatürk Yüksek Kurumu, Atatürk Kültür Merkezi Yay.
• Diyarbekirli, Nejat (1972). Hun Sanatı. Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• Eröz, Mehmet (1991). Yörükler. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• Evyapan, G.A. (1972). Eski Türk Bahçeleri ve Özellikle Eski İstanbul Bahçeleri. Ankara: ODTÜ Mimarlık Bölümü Yay.
• Genç, Reşat (1997). “Kaşgarlı Mahmud’a Göre XI. Yüzyılda Türklerde Dokuma ve Yaygı İşleri”. Arış 3: 14-16.
• Gordlevski, Vladimir Aleksandroviç (1988). Anadolu Selçuklu Devleti. Çev. Azer Yaran. Ankara: Onur Yay.
• Göçebe ve Gezginci Nüfusun İskânı (Planlama Raporu), 1976. T.C. Köy İşleri Bak. Toprak ve İskân İşl. Gen. Müd. İskân D. Bşk.
• Köprülü, Mehmet Fuad. (1972) Osmanlı İmparatorluğu’nun Kuruluşu. Ankara: Boznur Matbaası.
• Kuban, Doğan (2010). Mimarlık Kavramları, Tarihsel Perspektif İçinde Mimarlığın Kuramsal Sözlüğüne Giriş. İstanbul: Yapı Endüstri Merkezi Yay.
• Merçil, Erdoğan (2000). Müslüman Türk Devletleri Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Norberg-Schulz, Christian (1980). Genius Loci: Towards a Phenomenology of Architecture, New York: Rizzoli International Publications, Inc.
• _____, (1985). The Concept of Dwelling: on the Way to Figurative Architecture. New York: Rizzoli International Publications.
• Orhonlu, Cengiz (1987). Osmanlı İmparatorluğunda Aşiretlerin İskânı. İstanbul: Eren Yay.
• Ögel, Bahaeddin. (1991). İslamiyetten Önce Türk Kültür Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• _____, (1978). Türk Kültür Tarihine Giriş. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Ramsay, William Mitchell (1962). The Historical Geography of Asia Minor. Amsterdam: Adolf M. Hakkert Publisher.
• Saraçoğlu, Hüseyin (1989). Akdeniz Bölgesi. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yay.
• Seyirci, Musa (2000). Batı Akdeniz Bölgesi Yörükleri. İstanbul: DER Yay.
• _____, (1991). “Şer’iye Sicillerine göre Yeni Osmanlı Aşireti” Hürses (Antalya Mahalli Gazetesi). 3,4 ve 7 Nisan.
• Sümer, Faruk (1972). Oğuzlar (Türkmenler). Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Tanyeli, Uğur (1996). “Anadolu’da Bizans, Osmanlı Öncesi ve Osmanlı Dönemlerinde Yerleşme ve Barınma Düzeni”. Tarihten Günümüze Anadolu’da Konut ve Yerleşme (T.C. Başbakanlık TOKİ II. B.M. İnsan Yerleşimleri - Habitat 1996 Konferansı Bildiriler ve Sergi Kitabı). 405-471.
• Totani, Gianfranco (2008). Indelebile nell’animo: l’Abruzzo dei Pastori. Tratturi e Transumanza, Arte e Cultura. L’Aquila – Italia: Associazione Deltensemble. 29-60.
• Türkay, Cevdet (1979). Başbakanlık Arşiv Belgelerine göre Osmanlı İmparatorluğu’nda Oymak, Aşiret ve Cemaatler. İstanbul: Tercüman Yay.
• Yalman (Yalgın), Ali Rıza (1993a). Cenupta Türkmen Oymakları, Cilt I. Haz. Sabahat Emir. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• _____, (1993b). Cenupta Türkmen Oymakları, Cilt II. Haz. Sabahat Emir. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay. Ekler
• Harita – 1. Batı Akdeniz Bölgesi (Türkiye) göçerlerinin günümüzdeki hareket
• güzergâhları (Bakır, 1995: 76)