Kinayenin Belâgat Kitaplarındaki Seyri ve Onu Yeniden Anlama ve Sunma Denemesi

Yıl 2008, Sayı: 44, 63 - 88, 01.06.2008

Menderes Coşkun

Öz

Edebî sanatlardan birisi olan kinayenin, belâgat kitaplarında deyimlerle anlatılması, onun değerini düşürmüş ve kimi belâğatçıları, onun için, yanlış örnekler bulmaya sevk etmiştir. Bu çalışmada önce, belâgat kitaplarında kinaye için yapılan tanım ve tasnifler tenkidî olarak kısaca gözden geçirilecek, sonra da bu sanat, klâsik örnekler esas alınarak tekrar tanımlanıp sunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Divan edebiyatı, belâgat, edebî sanatlar, kinaye

The Journey of Kinaye in Books of Rhetoric and an Attempt to Re-Perceive and Re-Present It

Öz

Kinaye is one of the major figures of speech in classical rhetoric. However, it is not presented in modern works in accordance with the principles set by classical examples. In books of rhetoric the term has been explained through idioms. This has not only diminished its value but also led some researchers to provide incorrect or misleading examples for it. This study first makes a critical evaluation of the way kinaye has been defined and classified in books of rhetoric. The study then re-defines and re-presents this figure of speech based on classical examples.

Anahtar Kelimeler

classical Turkish literature, rhetoric, figures of speech, Kinaye, periphrasis

Kaynakça

• ABDÜNNAFİ EFENDİ (1290), En-Nef’u’l-Mu’avvel Tercemetü’t-Telhîs ve’l-Mutavvel, İstanbul: Matba’a-i Âmire.
• Ahmed CEVDET (1299), Belâgat-ı Osmâniye, İstanbul: Matbaa-i Osmaniye.
• Ahmed HAMDÎ (1293), Belâgat-ı Lisân-ı Osmânî, İstanbul: Matbaa-i Âmire.
• Ahmet VEFİK Paşa (2000), Lehce-i Osmânî, (haz. Recep Toparlı), Ankara: TDK.
• AKALIN, L. Sami (1984), Edebiyat Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Varlık.
• AKDEMİR, Hikmet (1999), Belâgat Terimleri Ansiklopedisi, İzmir: Nil.
• AKTAŞ, Hasan (2002), Edebî Sanatlar, Konya: Çizgi.
• Ali NAZİF (1306), Zînetü’l-Kelâm, İstanbul: Mahmud Beğ Matbaası.
• BİLGEGİL, Kaya (1989), Edebiyat Bilgi ve Teorileri, İstanbul: Enderun.
• BOLELLİ, Nusrettin (1993), Belâgat: Arap Edebiyatı Bilgi ve Teorileri, İstanbul: MÜ İlâhiyat Fak. Yay.
• CEYHAN, Âdem (1997), Bedr-i Dilşad’ın Murâd-Nâmesi, 1-2, İstanbul: MEB.
• COŞKUN, Menderes (2003), “Edebî Terimler ve Aruzla İlgili Bir Eser: Alî b. Hüseyin Hüsâmeddîn Amâsî’nin Risâletün Mine’l-Arûz ve Istılâhı’ş-Şi’r’i, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi 8, 97-130.
• ÇOTUKSÖKEN, Yusuf (1992), Dil ve Edebiyat Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Cem Yayınevi.
• DEVELLİOĞLU, Ferit (1986), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, İstanbul: Aydın Kitabevi.
• DİLÇİN, Cem (2000), Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, Ankara: TDK.
• Ebû Ya’kûb Sirâceddîn Yûsuf b. Ebû Bekr b. Muhammed SEKKÂKÎ (yty), Miftâhu’l- Ulûm, Beyrut: El-Mektebetü’l-İlmiyye.
• GÖKYAY, Orhan (1982), Destursuz Bağa Girenler, İstanbul: Dergah.
• Hatib el-KAZVİNÎ (yty), Kur’ân’ın Eşsiz Belâgatı: Telhis ve Tercümesi, haz. Nevzat H. Yanık, Mustafa Kılıçlı, M. Sadi Çöğenli, İstanbul: Huzur Yayın Dağıtım Pazar- lama.
• İsmail Hakkı ANKARAVÎ (1284), Miftâhu’l-Belâga ve Misbâhu’l-Fesâha, İstanbul: Tasvîr-i Efkâr Matba’ası.
• KOCAKAPLAN, İsa (1992), Açıklamalı Edebî Sanatlar, İstanbul: MEB.
• KÜLEKÇİ, Numan (1999), Edebî Sanatlar, Ankara: Akçağ.
• LONGMAN (1995), Dictionary of Contemporary English, England Essex: Longman.
• Mehmed Rifat (1308), Mecâmi’ü’l-Edeb, İstanbul: Kasbar Matbaası.
• Mehmed Celâl (1312), Osmanlı Edebiyâtı Nümûneleri, İstanbul: Şems Kütüphanesi
• Muallim NACİ (1995), Lügat-ı Nâcî, İstanbul: Çağrı Yay.
• (2004), Edebiyat Terimleri: Istılâhât-ı Edebiye, (haz. M. A. Yekta Saraç), İstanbul: Gökkubbe.
• ÖZKIRIMLI, Atilla (1974), Nedim, İstanbul: Toker Yayınları.
• ÖZÜNLÜ, Ünsal (2001), Edebiyatta Dil Kullanımları, İstanbul: Multilingual.
• REDHOUSE, James W. (1987), Turkish and English Lexicon, Beirut: Librairie Du Liban.
• REŞİD (1328), Nazariyyât-ı Edebiyye, I-II, İstanbul.
• Reşidüddin Muhammed VATVAT, (1362), Kitâb-ı Hadâyıku’s-Sihr fî Dekâyıku’ş-Şi’r, (haz. Abbas İkbal), Tahran: Matba’a-i Meclis.
• SAİD PAŞA (1305), Mîzânü’l-Edeb, İstanbul: A. Maviyan Şirket-i Mürettebiyye Mat- baası.
• SARAÇ, Yekta (2006), Klâsik Edebiyat Bilgisi Belâgat, İstanbul: Gökkubbe.
• (2002), “Tevriyedeki İham”, İlmî Araştırmalar, 13, 134-149.
• Selim SABİT (1287), Mi’yâru’l-Kelâm, İstanbul.
• SOYSAL, M. Orhan (1992), Edebî San'atlar ve Tanınması, Ankara: MEB.
• STEİNGASS, F. (1970), A Comprehensive Persian - English Dictionary, Beirut: Librairie Du Liban.
• SÜLEYMAN PAŞA (Miralay Süleyman Beğ) (1289), Mebâni’l-İnşâ, 2, İstanbul: Har- biye-i Hazret-i Şâhâne Matbaası.
• ŞAFAK, Yakup (1991), “Sürûrî’nin Bahrü’l-Ma’ârif’i ve Enîsü’l-‘Uşşâk ile Mukayese- si”, basılmamış doktora tezi, Atatürk Üniversitesi, SBE, Erzurum.
• Şemseddin SAMİ (1987) Kâmûs-ı Türkî, İstanbul: Çağrı Yay.
• ŞENEL, Abit (1998), “Lâmi’î Çelebi, Hüsn ü Dil: İnceleme-Metin”, basılmamış yük- sek lisans tezi, Uludağ Üniv., SBE, İslâm Tarihi ve Sanatları ABD, Bursa.
• Tahir-ül MEVLEVİ (1973), Edebiyat Lügatı, (haz. Kemal Edip Kürkçüoğlu), İstanbul: Enderun.
• TARLAN, Ali Nihat (1981), Edebiyat Meseleleri, İstanbul: Ötüken.
• TEMİZEL, Ali (2002), “Ahmedî’nin Farsça Eserleri: Tenkitli Metin-İnceleme-Tercüme ve İndeks”, basılmamış doktora tezi, Ankara Üniv. SBE, Doğu Dilleri ve Edeb. Anabilim Dalı.
• TOLASA, Harun (1986), "18. yy.'da Yazılmış Bir Divan Edebiyatı Terimleri Sözlüğü - Müstakimzâde'nin Istılâhâtü'ş-Şi'riyye'si-II, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, XXIV-XXV, 263-379.
• WEHR, Hans (1976), Arabic-English Dictionary, (ed. J Milton Cowan, Ithaca), Nev York: Spoken Language Services.
• YEŞİLÇİÇEK, Vedat (1996), “Bazı Edebî Sanatların Belâgat Kitaplarına Göre Tanım ve Tasnifi”, basılmamış yüksek lisans tezi, SBE, Gazi Üniversitesi.
• YETİŞ, Kâzım (1996), Talîm-i Edebiyat'ın Retorik ve Edebiyat Nazariyâtı Sahasında Getirdiği Yenilikler, Ankara: AKM.
• (2000), “XVI. Yüzyıl Başında Yazılmış Bir Kavâid-i Şiiriyye Risalesi”, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, XXIX, İstanbul, 285-343.