Hunların Kayıp Kitapları ve Sutralar

Yıl 2008, Sayı: 44, 195 - 210, 01.06.2008

Tilla Deniz Baykuzu

Öz

Tarihte Türklerin bilinen ilk yazılı eserleri taş kitabelerdir. Soğdca ve Göktürkçe kullanılarak yazılmış olan bu eserler tüm Orta Asya’ya yayılmış olarak günümüze kadar gelmişlerdir. Peki Çinlilerle yüzyıllarca coğrafi, siyasi ve kültürel açıdan yakın ilişkilerde bulunan Türkler Çin yazısı kullanmışlar mıydı? Çin kaynaklarının IV-V. yüzyılda Çinde kurulan dört Hun devletiyle ilgili verdiği bilgilerde Hunların yazıya geçmiş olduklarının ipuçlarını sunarlar. Bu devletlerin liderleri çeşitli sebeplerle yazıtlar diktirmişlerdir. Ancak daha da önemlisi bu devletlerin bazıları kanunname, bazıları ise kendi tarihlerini de kapsayan çeşitli kitaplar yazdırmışlardır. Zaman içerisinde Hindistan ve Orta Asya yoluyla Çin’e gelen Budhizmi kabul eden Hunlar kutsal Budhist metinlerinin tercüme edilmesinde çok büyük rol oynamışlardır. Tüm bu kitap ve sutraların yazılmasında Çince kullanılmış bile olsa bu eserler Türk yazılı edebiyatının en erken dönemlerini oluşturmuş olma ihtimalleri yüksektir.

Anahtar Kelimeler

İlk Chao, Sonraki Chao, Büyük Hsia Devleti, Kuzey Liang, Kansu, Wu-wei

The Lost Books of Hsiung-nus and the Sutras

Öz

Stone inscriptions are the first written documents belonging to Turks. These inscriptions, which have been written in Sogd and Göktürk languages, are still extant in Central Asia. A question that emerges here is this: did the Turks, who had close geographical, political, and cultural relationships with the Chinese, ever use Chinese in their writings? Chinese sources offer some clues about the use of writing by the four Hsiung-nu states founded in China in the fourth and fifth centuries. The leaders of these four states had stone inscriptions set up. More importantly, some of these states issued books on law and history. Also, the Hsiung-nus who came to China by way of India and Central Asia and accepted Buddhism as their religion played an important role in translating Buddhist sacred texts. It is highly probable that all these books and sutras – though written in Chinese – constitute the earliest examples of written Turkish literature.

Anahtar Kelimeler

Former Chao, Later Chao, Great Hsia State, Northern Liang, Kansu, Wu-wei

Kaynakça

• BAYKUZU Tilla Deniz, (2002) “V. yüzyılda Çin’de Kurulan Bir Hun Devleti: Kuzey Liang” TÜRKLER, Cilt I, s. 758-762, Ankara.
• , (2003) IV. yüzyılda Çinde Kurulan İki Hun Devleti, (Basılmamış Doktora Tezi) MSÜ. Sosyal Bilimler Estitüsü, İstanbul.
• ÇAĞATAY Saadet Ş., (1945) “Altun Yaruk’tan İki Parça” A.Ü. DTCF Yayınları, No: 46, Ankara.
• ERCİLASUN Ahmet B., (2004) Başlangıcından Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi, Ankara.
• ESİN Emel, (1971) “Göktürklerin Ecdadından Tsü-k’ü Meng-sün (m. 397-433) Dev- rinde Sanat” Türk Kültürü Dergisi, sayı 100.
• FANG Hsuan-ling, (648) Chin Shu (Chin Hanedanlığı Yıllığı) (Ting-wen Shu–chü Yayınevi 1987 baskısı) Taipei.
• JİTSUZO Tamura, (1985) “The Ethnic Migration in Chinese History”, Sobunsho Tokyo.
• KİRİYA, Seiichi, (1967)"Acceptance of Budhizm in the North Liang Dynasty" TOYO- BUNKO no.122, Tokyo.
• Lİ Yen-shou, Pei Shih: (M.S. 659) (Kuzey Tarihi) (Ting-wen Shu–chü Yayınevi 1987 baskısı) Taipei.
• LİU M-t., (1969) Kutscha und Seine Beziehungen zu China vom 2. Jh. Bis zum 6. Jh. N. Chr, I,II, Weisbaden.
• SENG Hui-yao, (519) Kao Seng Ch’uan: (Büyük Rahipler Biyografisi ), (1991 baskı- sı) Beijing.
• SHENG Yüeh, (488) Sung Shu (Sung Hanedanlığı Tarihi) Ting-wen Shu–chü Yayı- nevi 1987 baskısı) Taipei.
• SOPER.A.C., (1949), “Literary evidence for Early Budhist Art in China, I. Foreign İmages and artist” Oriental Art, no:1, volum: II, summer, London.
• SSU-MA Kuang, (1084) Tse-chih T’ung-chien, , (Hua Shih yayınevi 1935-1987 baskısı) Taipei.
• TEZCAN Semih, (1978) “En Eski Türk Dili ve Yazını” Bilim Kültür ve Öğretim Dili Olarak Türkçe, TTK, Atatürk’ün Yüzüncü Doğum Yılı yayınları, Ankara.
• TSUİ Hung, (M.S. IV-VI yy) Shih-liu Kuo Ch’un-ch’iu (On Altı Devlet tarihi).(Ting- wen Shu–chü Yayınevi 1987 baskısı) Taipei.
• YANG J-y (1986) Chung-kuo Wen-hua Shi Tse-tien, Shang-hai.
• WEİ Shou, (554 Wei Shu (Wei Hanedanlığı Yıllığı), (Ting-wen Shu–chü Yayınevi 1987 baskısı) Taipei.
• bilig Ê Winter / 2008 Ê Number 44: 195-210
• © Ahmet Yesevi University Board of Trustees bilig Ê osen# 2008 Ê Výpus: 44: 195-210
• © Popeçitel#skiy Sovet Universiteta Axmeta Wsavi