Osmanlı Kadı Mahkemesindeki “Şühûdü'l-Hâl” Nasıl Değerlendirilebilir?

Yıl 2008, Sayı: 44, 25 - 44, 01.06.2008

Hülya Taş

Öz

Osmanlı şer‘î mahkemesinde görülen davalara ait zabıtlar, “şühûdü’l-hâl” başlığının altında birtakım adlardan oluşan ve sayısı davadan davaya göre azalıp çoğalan bir kayıtla son buluyordu. Bu kısımdaki kişilerin kimlikleri, mahkemedeki fonksiyonları, araştırıcıların açıklamak istedikleri önemli bir husustur. Bu “şühûdü’l-hâl” diye nitelenen kişilerin, mahkemenin aslî yapısı içinde yer alan bir görevliler meclisi mi olduğu, hatta Batı yargılama usulündeki “jüri”ye benzetilebilecek bir statüsünün olup olmadığı tartışılmış ve bazı yazarlar tarafından böyle takdim edilmiştir. Bu makalede, belgesel bilgilere dayanarak bu heyetin niteliği ve işlevi belirlenmeye çalışılmış ve daha önceki tartışmalara ışık tutabilecek sonuçlara ulaşılmıştır. Bu sonuçlardan en önemlisi, “şühûdü’l-hâl”in bir jüri olmadığıdır. Bunlar, hem görülen davanın o andaki izleyicileridir, hem de gelecekte o olayın bir kez daha, herhangi bir sebeple gündeme gelmesi halinde bilgilerine başvurulacak tanıklardır.

Anahtar Kelimeler

Sicill-i mahfûz, şühûdü’l-hâl, mahkeme, jüri

What is the Role of the “Şühûdü’l-Hâl” in the Ottoman Kadı Court?

Öz

The registers of the law cases held at the Ottoman shari courts ended with a list of names titled “şühûdü’l-hâl”. This list was a shorter or a longer one depending on the case involved. Researchers are still uncertain as to the identity of the names on this list and the function they served in court. It has been debated whether these people defined as “şühûdü’l-hâl” constituted an assembly functioning within the fundamental workings of the court or whether they had a status similar to that of a jury in the Western court. Some researchers have presented the “şühûdü’l-hâl” as the latter. This article attempts to explain the nature and function of this assembly depending on existing documents. The most important argument in this article is that the “şühûdü’l-hâl” did not constitute a jury. These people were not only observers of the case held at court but also witnesses that were to be consulted were the case to repeat itself.

Anahtar Kelimeler

judicial registers, şühûdü’l-hâl, court, jury

Kaynakça

• 19 Numaralı Ankara Şer‘iyye Sicili.
• 41 Numaralı Ankara Şer‘iyye Sicili.
• 64 Numaralı Ankara Şer‘iyye Sicili.
• 22 Numaralı Amasya Şer‘iyye Sicili.
• 23 Numaralı Amasya Şer‘iyye Sicili.
• 24 Numaralı Amasya Şer‘iyye Sicili.
• Harput Şer‘iyye Sicili MFA 7218.
• Abacı, Nurcan (2001), Bursa Şehrinde Osmanlı Hukukunun Uygulanması (17. Yüzyıl),
• Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Akdağ, Mustafa (1974), Türkiye’nin İktisadî ve İçtimaî Tarihi, c. I, İstanbul: Cem Yayınevi.
• Barkey, Karen (1991), “The Use of Court Records in the Construction of Village Networks: A Comparative Perspective”, International of Comporative Sociology, nos. 1-2, vol.32 (1991), 195-216.
• Bilmen, Ömer Nasuhi (1970), Hukukı İslâmiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu, cilt 8, İstanbul: Bilmen Yayınevi.
• Canbakal, Hülya (1999), Ayntab at the End of the Seventeenth-Century: A Study of Notables and Urban Politics, History and Middle Eastern Studies, Harvard University, Cambridge Massachusetts, basılmamış doktora tezi.
• Çadırcı, Musa (1997), Tanzimat Döneminde Anadolu Kentleri’nin Sosyal ve Ekonomik Yapısı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Çelik, Bülent (2002), Osmanlı Seferlerinin Lojistik Sorunlarına Kentli Esnafın Getirdiği Çözümler: Orducu Esnafı, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, Ankara.
• Ekinci, Ekrem Buğra (2002), “Osmanlı Hukukunda Mahkeme Kararlarının Kontrolü”, Belleten, LXV/244 (Aralık 2001), Ankara, 959-1005.
• Ergenç, Özer (1995), Osmanlı Klasik Dönemi Kent Tarihçiliğine Katkı: XVI. Yüzyılda Ankara ve Konya, Ankara: Ankara Enstitüsü Vakfı Yayınları.
• Ergene, Bogaç (2003), Local Court, Provencial Society and Justice in the Otoman Empire, Brill-Leiden-Boston.
• İnalcık, Halil (1988), “Şikayet Hakkı: Arz-ı Hâl ve Arz-ı Mahzar’lar”, Osmanlı Araştırmaları, VII-VIII, s. 33-54.
• Jennings, Ronald C. (1999), “Limitation of the Judicial Powers of the Kadi in 17th Century Ottoman Kayseri”, Studies on Ottoman Social History in the Sixteenth and Seventeenth Centuries, İsis Yayınları, İstanbul, 247-276.
• (1999), “Kadi, Court, and Legal Procedure in 17th Century Ottoman Kayseri”, Studies on Ottoman Social History in the Sixteenth and Seventeenth Centuries, İsis Yayınları, İstanbul, 295-326.
• Karahanoğulları, Onur (2005), Türkiye’de İdari Yargı Tarihi, Ankara: Turhan Kitabevi.
• Mardin, Ebul-ulâ (1977), “Kadı”, İA, VI, İstanbul, s.42-46.
• Oğuzoğlu, Yusuf (1986), “XVII. Yüzyılda Türkiye Şehirlerindeki Başlıca Yöneticiler”, Ondokuzmayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı: 1, Samsun, s. 140- 155.
• Ortaylı, İlber (1977), “Osmanlı Şehirlerinde Mahkeme”, Prof. Dr. Bülent N. Esen’e Armağan, Ankara: A.Ü Hukuk Fakültesi Yayınları, s. 245-263.
• (1994), Hukuk ve İdare Adamı Olarak Osmanlı Devletinde Kadı, Ankara: Turhan Kitabevi.
• Özdemir, Rıfat (1986), “Ankara Esnaf Teşkilatı (1785-1840)”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı: 1, Samsun, s. 156-181.
• Taş, Hülya (2006), XVII. Yüzyılda Ankara, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• (2007), “Osmanlı’da Şikayet Hakkının Kullanımı Üzerine Düşünceler”, MSY (Memleket, Siyaset, Yönetim Dergisi), sayı: 3, s. 187-204.
• Ursinus, Michael (2005), Grievance Administration (Şikayet) in an Ottoman Province: The Kaymakam of Rumelia’s “Record Book of Complaints” of 1781-1783, London-New York.