Hakîm Ata’nın Ahir Zaman Kitabı

Yıl 2006, Sayı: 37, 21 - 55, 01.12.2006

Münevver Tekcan

Öz

XII. ve XIII. yüzyıllarda Orta Asya’da ve Türkistan’da Yesevîlik geleneğinin kurulmasında ve yayılmasında önemli yeri olan Süleyman Hakîm Ata, Ahmed Yesevî’nin üçüncü ve Türkler arasında en çok tanınan halifesidir. Daha çok Harezm bölgesinde faaliyet gösteren Süleyman Hakîm Ata’nın eserlerinden biri de Āhır Zamān Kitābı’dır. Bu yazıda, eserin değişik nüshaları karşılaştırılarak transkripsiyonlu metni, nüsha farkları, gramer dizini ve sözlüğü verildi.

Anahtar Kelimeler

Yesevîlik, Süleyman Hakîm Ata, Āhir Zamān Kitābı

The Book of Ahir Zaman Kitab by Ģakím Ata

Öz

During the XII- XIII centuries in Central Asia and Turkistan Ģakím Suleymān Ata played an important part in establishing and spreading the Yesevi tradition. He was third successor of Yeseví and well known among the Turks as a successor of Yesevi. Most Ģakím Suleymān Ata’s activities were based around Harezm. One of the his works is Āĥir Zamān Kitābı. This paper compares three different versions of Āĥir Zamān Kitābı providing transcriptions and a grammatical index
containing a dictionary.

Anahtar Kelimeler

Yesevi tradition, Ģakím Suleymān Ata, Āhir Zamān Kitābı

Kaynakça

• Āĥir Zamān, Kazan 1907: Özbekistan Fenler Akademisi Ebu Reyhan Biruní Namındaki Şarkşinaslık Enstitüsü Taş Basmlar Bölümü Envanter Numarası: 18948
• ARAT, Reşit Rahmeti (1979), Kutadgu Bilig, IIIİndeks, İstanbul: Türk Kültürünü Araş- tırma Enstitüsü Yayınları.
• ARAT, Reşit Rahmeti (1993), “Hakîm Ata” maddesi, İA, 5/1: 101-105, İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• ATA, Aysu (1997), Nasrü’d-dín Bin Buhanü’d-dín RabŞūzí Kısasü’l Enbiyā (Peygamber Kıssaları), II Dizin, Ankara:Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ATALAY, Besim (1986), Mahmud Kaşgari Divanü Lûgati’t Dizini IV, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• BUHÂRÎ, Muhammed Şerîf í, şüccetü‘ź-Źākirín li reddi’l-münkirín, Süleymaniye Ktp., Reşit Efendi, nr. 372, vr. 97b-98a
• CAFEROĞLU, Ahmet (1984), Türk Dili Tarihi II, İstanbul: Enderun Yayınları.
• CLAUSON, Sir Gerard (1972), An Etymological Dictinory of Pre-thirteenth-Centruy Turkish, Oxford: Oxford University Press.
• DEWEESE, Devin (2003), “ Hakim Ata” Elr., Volume XI: 573-574.
• Divan-ı Hikmet (H.1260), İstanbul Üniversitesi Ktp. Türkçe Yazmalar, nr: 3898.
• ECKMANN, Janos (1988), Çağatayca El Kitabı, (çev. Günay Karaağaç), İstanbul: İstan- bul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• ERASLAN, Kemal, (1996), Alí-şír Nevāyí: Nesāyimü’l- Maģabbe min Şemāyimi’l- Fütüvve I Metin, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ERASLAN, Kemal (1991), Ahmed-i Yesevî Dîvân-ı Hikmetten Seçmeler, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• ERASLAN, Kemal (1992), “Divan-ı Hikmet Nüshalarının Dili”, Milletlerarası Ahmed Yesevî Sempozyumu Bildirileri 26-27 Eylül 1991, s. 21-23, Ankara: Kültür Ba- kanlığı Yayınları.
• ERASLAN, Kemal (1996), Mevlânâ Safiyü’d-dîn Neseb-nâmeTercümesi, İstanbul: Yesevî Yayıncılık,
• ERASLAN, Kemal (1977), “Yesevî’nin Fakr-nâmesi”, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, XII: 45-120, İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi.
• şakím Ata Kitābı, Özbekistan Fenler Akademisi Ebu Reyhan Biruní Namındaki Şarkşinaslık Enstitüsü El Yazmalar Bölümü, nr.1552, vr. 25a- 36a . şakím Ata Kitābı (1846): Kazan.
• HAKKUL, İbrahim, Seyfeddin Refiddin (1991), Süleyman Bakırganiy: Bakırgan Kitabı, Taşkent: Yazuvçı Neşriyatı.
• HOFMAN, H. F. (1968), Turkish Literature, A Bio-Bibliographial Survey, Section III, Part I, Volume I-3, Utrecht.
• KAYA, Önal (1998), “Süleymān şakím Ata BaķırŞaní ve Şiirleri”, Türk Dilleri Araş- tırmaları, 8:73-209, İstanbul: Simurg Yayınları.
• KÖPRÜLÜ, Fuad (1981), Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• LĀHŪRÌ, Mevlāna İulām Server (H.1312/M.1984), Ĥazínetü‘l-aŝfiyā, Kānpūr (Cownpore)
• MALOV, E. A. (1897), Kniga o poslednem vremeni (İli o koçine mira) “Āĥir Zaman Kitābı,”, IOAIE, T. 14 Kazan.
• OKUYUCU, Cihan (1995), Cevāhirü‘l- Ebrār min Emvāci’l- Bihār. Müstensihi, Mahmud bin Hasan bin Şeyĥu’n- Nakşibendí’dir (H.1002/M. 1593), Kayseri: Erciyes Üni- versitesi Gevher Nesibe Tıp Tarihi Enstitüsü Yayınları.
• ÖLMEZ, Zühal (1995), “Eyyûb ve Çağatayca Şiirleri” Türk Dilleri Araştırmaları, 5: 105- 170, Ankara: Simurg Yayınları.
• STEINGASS. F. (1975), A Comprehensive Persian-English Dictionary, (New Reprint), Beirut.
• ŞEYH ŞÜLEYMAN EFENDİ (H.1298), LüŞat-ı ÇaŞatay ve Türkí-i Ośmāní, İstanbul.
• ŞÜKÜROV, Resul Muhammed Aşırbay Oğlı (1992), Ahmed Yeseviy: Divan-ı Hikmet, Taşkent.
• TEKCAN, Münevver (1997), Hakim Ata ve Bakırgan Kitabı, Seçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsi, Basılmamış doktora tezi, Konya.
• TEKCAN, Münevver (2003), “İmâm-ı Azam Ebû Hanîfe’nin Kıssası”, Selçuk Üniver- sitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 15: 121-168, Konya: Sebat Ofset Matbaacılık.
• TEKİN, Talat (1988), Orhon Yazıtları, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• YÜCE, Nuri (1988), Mukaddimetü’l-edeb, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. İÜ 89a/