Kazak Mitleri ve Mitik Efsaneleri Hakkında

Yıl 2006, Sayı: 37, 1 - 11, 01.12.2006

Şakir İbrayev Metin Arıkan

Öz

Kazak halkının geleneksel dünya görüşü ile söz sanatının kaynağı diyebileceğimiz mitler; dünyanın yaratılışı, nelerin, nasıl, nereden meydana çıktığı, sebebi ve safhaları, etrafımızı kuşatan çevrenin sırları ve özellikleri hakkında söylenen, insanoğlunun ilkel düşüncesinin sonucu meydana gelen olağanüstü anlatmalar, belki de inanışlar, anlayışlar. En eski mitlerin arasında gökyüzü cisimleri - güneş, ay, yıldız ve gezegenler hakkında söylenilen mitleri gösterebiliriz. Bu türdeki mitlerin başlıca farklılıklarını ve çok eski oluşlarını, gökyüzü cisimlerinin bir zamanlar insan olarak düşünülmesi ve onların birtakım sebeplerden (bazen de sebepsiz olarak) aya, güneşe, yıldızlara dönüşmüş olması şeklindeki inanışlardan anlamak mümkündür. Kazak mitlerinin arasında gökyüzü ile yerin, güneş ile ayın, yıldızlar ile gezegenlerin nasıl meydana geldiği, bunları kimlerin yarattığı ile ilgili olanlar oldukça azdır. Bunun sebebi, şüphe yok ki İslam dininin etkisindendir. Her şeyi yaratan sadece Allah olduğundan; ona ortak koşma olasılığı oldukça kısıtlı hâle gelmiştir. Halkın gökyüzü cisimleriyle kuşatılmış çevreleri hakkında anlatılan mitlerinden, onların yakından tanıdıkları, iç içe yaşadıkları hayat tarzları ve geleneklerinin görüntüsünü görebileceğimiz muhakkaktır. Kazak mitlerinin, Grek, Çin, Mısır mitolojileri gibi belli bir sisteme ve edebî bütünlüğe sahip olan, kölelik rejimindeki yönetici ve yönetilen ilişkilerini de içine alan diğer mitler gibi işlenmediği ortaya çıkmaktadır. Eski Türk boylarının kölelik rejimini tecrübe etmemeleri buna sebep olarak gösterilebilir.

Anahtar Kelimeler

Kazak, Mitoloji, Mitik Efsaneler, Kozmoloji, Ritüel

On Kazakh Myths and Mythical Legends

Öz

The Kazakh people’s traditional world view from mythic oral art sources; explanations, understandings and beliefs associated with mankind’s primitive thoughts; where, why, and how these thoughts came about; world creation myths; and finally personal questions of the Kazakh people will be explained. We will be able to show the oldest myths which have been told about celestial objects such as, the planets, stars, moon, and sun. The differences of these myths and their origin sources can be understood if we remember that the celestial objects were thought of as actual human beings in ancient Kazakh tradition. The answers to how Kazakh myths were created in regards to the sky and the earth, the sun and the moon, the stars and the planets as well as who created these myths are very difficult to know. The reason we do not know the foundation of these ancient traditions must have something to do with Islam. That everything was created by God and that one must run in partnership to God certainly diluted the ancient Turkic shamanistic traditions from which our myths sprung. However we can make a series of
conclusions based on traditional sources. From the related myths it is certainly possible to see traditional views and life styles. In Greek, Chinese, and Egyptian mythology there is a clear system of literary entirety where we see slavery and the oppressor-oppressed dynamic. In comparison the Kazakh system has no clear literary organization but in Kazakh mythology we do not see slavery and/or relations of a repressive class system.

Kaynakça

• KASKABASOV, Seyid (1984), Kazaktın Halık Prozası, Almatı
• TOKAREV, S.A, MELETINSKIY E. M. (1991), Mifologiya ( Mifı Naradov Mira. Entsiklopediya Dvuh Tomah, Moskova: C. I, s. 13.