XX. Yüzyıl Türkistan Edebiyatının Anıtı: Muhtar Evezov (1897-1961)

Yıl 2006, Sayı: 37, 175 - 188, 01.12.2006

Mustafa Öner

Öz

Muhtar Evezov, Kazak Türklerinin çağdaş edebiyatının kurucusu ve en önde gelen ismidir. Muhtar Evezov, Sovyet döneminde ortadan kaldırılan veya karalanan Alihan Bökeyhan, Ahmet Baytursın, Mirjakıp Dulat, Magjan Jumabay, Mustafa Çokay gibi aydınların yanı sıra, ömrü boyunca Türkistan’daki Türk edebiyatının SSCB döneminde varlığını sürdürmesi, yeni kuşaklara ulaşacak biçimde yayımlanması ve üniversitelerde araştırma konusu hâline gelmesi yolunda çok emek veren bir yazar ve bilim adamıdır. Makalede yazarın hayat hikâyesinde Sovyet dönemi boyunca karanlık kalan noktalar, 1990’lı yılarda yayımlanan yeni kaynaklara dayanarak ele alınmış ve eserleriyle bağlantıları değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Muhtar Evezov (Avezov), Türkistan, Kazak, Kazak edebiyatı, Orta Asya, Stalin, Repressiya, Sovyetler Birliği

The Monument of XXth Century Turkestan Literaturel Muhtar Evezov (1897-1961)

Öz

Muhtar Evezov is the establisher of the modern Kazakh literature and the most important name of the mentioned field. Muhtar Evezov is a writer and a scholar who had laboured to keep alive the Turkic literature in Turkestan at Soviet era with the other authors and scholars, Alihan Bökeyhan, Ahmet Baytursın, Mirjakıp Dulat, Magjan Jumabay, Mustafa Çokay, who had got killed or slandered by the Soviet regime. He had also put forth great efforts for publishing the Turkic literature sources throughout his life, aiming to convey them to the new generations as well as targeting to constitute Turkic literature as a researching area at universities . In this paper, obscure points of his biography that had encountered the Soviet period is evaluated by using the new publications which were published after 1990’s, namely collapsing of the Soviet Union.

Anahtar Kelimeler

Muhtar Evezov (Avezov), Turkestan, Kazakh, Kazakh literature, Central Asia, Stalin, repression, Soviet Union

Kaynakça

• Abay - Entsiklopediya (1995), Almatı: “Atamura”.
• Aytmatov, Çıngız (1988), Biz düynönü canırtabız, düynö bizdi canırtat (Makalalar, Mayekteşüülör, Süylöngön Sözder) Frunze, 382-390.
• Baytursunulı, Ahmet (1996), “Kazakların Başşairi” (Aktaran: M. Öner) TDK Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 2, 378-385.
• Berdibay, Rahmankul (1997), “İlk Kazak Epopesi Büyük Bediî Abide” AÜ Türk Leh- çeleri ve Edebiyatları Dergisi, 14.
• Dükenbay, Dosjan (1997) “Muhtar Evezov Davası” (Aktaran:Kayan G.) Bilig, 5.
• Düysenbayev, I – Bazarbay, M. (1967), Muhtar Omarhanulı Evezov, Şıgarmalar, birinşi tom, Almatı.
• Evezov Muhtar (1962), Vakıt jene Edebiyet, Almatı.
• Janpeyisov, Erbol (1976), M. Evozovtıñ “Abay jolı” epopeyasınıñ tili, Almatı.
• Jurtbayev, Tursın, (1997) Muhtar Omarhanoğlu Awezov (1897-1961), Muhtar Awezov Hakkında Makaleler, Haz. Zeyneş İsmail, Ahmet Güngör, Ankara: Bilig yay.
• Kasenov, Kayırjan – Törehanov, Emirhan (1994) “Kızıl Kırgının Meşhur Kurbanları” (aktaran: Hatice Şirin) Türk Dünyası Tarih Dergisi, 113-117.
• Kazak Edebiyeti (1992), Jogarı klass okuvşıları men abiturientterge arnalgan, Almatı: “Atamura”.
• Kazak tiliniñ tüsindirme sözdigi, Almatı. I:1974, 695; II:1976, 695; III:1978, 671; IV:1979, 671; V:1980, 639; VI:1982, 623; VII:1983, 671; VIII:1985, 591; IX:1986, 559; X:1986,510.
• Mırzahmetov, Makemtas (1993), Kazak kalay orıstandırıldı, Almatı.
• Oraltay, Hasan (1973), Alaş – Türkistan Türklerinin Milli İstiklal Parolası, İstanbul.
• Öner, Mustafa (1998) “Muhtar Evezov’un Jetim Hikâyesinde Dil – Söz Dökümü Üzerine Yorumlar”, EÜ Türk Dili ve Edebiyatı Araşırmaları Dergisi, IX, İzmir, 27-80.
• Shnitnikov, Boris Nikolayeviç (1966) Kazakh-English Dictionary, London –The Hague –Paris: Mouton Co.
• Tanbayev Ömir (1997), “Muhtar Evezov:Eğitimci Alim”, Bilig, 5.
• Tüymebayev Janseyit (1991), Kazak tili (grammatik anıktagış), Almatı.