Anadolu ve Kıbrıs Ağızlarında Bir Dilde Tekinsiz (Tabu) Örneği: “Dulunmak”

Yıl 2006, Sayı: 37, 57 - 64, 01.12.2006

Rıdvan Öztürk

Öz

Dilde birçok anlam olayının ortaya çıkmasının temel sebeplerinden birini, “dilde tekinsiz (tabu)” anlayışı oluşturmaktadır. Bu anlayış bazı kelimelerin ölümüne yol açabildiği gibi bazı kelimelerin de kalıp ifadelerde uzun süreli yaşamasını temin etmiştir. dulunmak fiilinin edebî Türkçede kullanımını yitirmesine rağmen, birçok Anadolu ağzında olduğu gibi, Kıbrıs ağzında da arkaik kelimelerden birisi olarak varlığını hâlâ sürdürmesi bu tabu anlayışının bir yansımasıdır. Bu fiil daha önceki dönemlerde Türkiye Türkçesinin yazılı metinlerinde kullanılmıştır. Özellikle on dört ile on altıncı yüzyıllar arasında “dulunmak” fiilinin kullanıldığı birçok örneğe rastlamaktayız. “Kaybolmak, görünmez hâle gelmek; batmak, gurup etmek” anlamlarında kullanılmış olan kelimenin benzer anlamlarda türevlerini de görmekteyiz. Günümüzde bazı edebî metinlerde arkaik olarak geçen bu kelime algılanamadığı için ses çağrışımı yaptığı benzer kelimelere dönüştürülmüş, hatta bu hâlleri esas kabul edilip etimolojik olarak izah edilmeye çalışılmıştır. Bu yazıda dilde tekinsiz anlayışı belirtilerek, kelimenin doğru anlamlandırılmasına katkıda bulunulacak yol gösterilmiştir.

Anahtar Kelimeler

tekinsiz, Anadolu ağızları, Kıbrıs ağzı, dulunmak fiili, kelime ölümü

The Taboos in Language Example in The Anatolian and Cyprus Dialects: “Dulunmak”

Öz

One of the basic reasons of appeoring several meaning events in language constitutes understanding of “taboos in language”. This understanding causes of dying some words, and provides some words living in patterns for a long time. Although “dulunmak” lost its literary usage in Turkish, as in many Anatolian dialects, these words living os an arhaic word. İn Cyprus dialect is a reflection of this understanding.
This verb has been used in written texts of Turkey Turkish former terms. We encounter lots of samples used “dulunmak” verb between 14 th and 16 th centuries. We also see the derivatives of this verb’s similar meanings which is used as “Disappear, to become unseen, sunset, sundown”.
As this word can not be understood as an arhaic word in some literaty texts today, it is converted similar words wich associates sounds, in addition, it is attempted to explain etymologicaly accepting these forms. İn this study, it is guided to help true understanding of this verb stating taboo form.

Anahtar Kelimeler

Taboo, verbs “dulunmak”, Anatolian dialects, Cyprus dialect, dying of word

Kaynakça

• BAĞIŞKAN, Tuncer (1997), “Karşılaştırma Yöntemiyle Kıbrıslı Türk Ve Rumlarda Ortak İnanç ve Uygulamalar”, Halkbilimi Sempozyumları II, Ankara, s.33– 110.
• BELEVİ, Hatice (1974?), Lefkoşa Türk Folkloru, Yayımlanmamış Lisans Tezi, TDK tez nu: 308.
• DİLÇİN, Cem (1991), Mes’ud bin Ahmed, Süheyl ü Nevbahar, İnceleme-Metin-Söz- lük, Ankara.
• DS: Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü, C. 1–12, Türk Dil Kurumu Yayın- ları: 211/ 1–12, Ankara 1963–1982.
• EYUBOĞLU, İsmet Zeki (1991), Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü, 2.bs. İstanbul.
• GÖKÇEOĞLU, Mustafa (1988), Tezler ve Sözler 1, Lefkoşa.
• GÖZAYDIN, Nevzat (2003) , “Kıbrıslı Türklerin Dili ve Gelenekleri Üzerine”, Türk Dili, sa. 614. Ankara, s.138
• İNAN, Abdülkadir (1987), Makaleler ve İncelemeler, 2.bs, Ankara.
• Hakeri, Bener Hakkı (1992), Kıbrıs Türk Ansiklopedisi, c.I-II, Lefkoşa
• PORZİG, Walter Porzig (1986), Dil Denen Mucize, C. II, (Çev. Vural ÜLKÜ), Ankara.
• RAUF ALİ (1973), Kıbrıs’ın Magusa İlçesi Karpaz Bölgesi Türk Folkloru, Ankara Üniversitesi DTCF Türkoloji Kürsüsü Bitirme Tezi, Ankara.
• TARAMA II (1965), XIII. Yüzyıldan Beri Türkiye Türkçesiyle Yazılmış Kitaplardan Toplanan Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü, Türk Dil Kurumu yayınları: 212, Ankara
• TİETZE, Andreas (2002), Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lügati, C.I, İstanbul- Wien, s. 642
• bilig Ê Spring / 2006 Ê Number 37: 57-64
• © Ahmet Yesevi University Board of Trustees bilig Ê Zima 2006 Ê výpusk: 37: 57-64
• © Popeçitel#skiy Sovet Universiteta Axmeta Wsavi