Mevlâna Celâleddin Rûmî’nin Mesnevi ve Rubâiyyat’ında “Meyve” ve “Üzüm” Sembolleri

Yıl 2005, Sayı: 32, 145 - 164, 01.06.2005

R. Bahar Akarpınar

Öz

Sûfiliğe yön veren duygu, düşünce ve kabulleri, ruh hallerini, inanç motiflerini yansıtan dinî-tasavvufî edebiyat metinleri, sûfi psikolojisinin dışa vurum yollarından biridir. Sûfi kültürünün bir boyutunu meydana getiren bu edebî gelenek, tasavvuf anlayışlarının oluşum, gelişim, yayılma ve farklı çevrelerde farklı etkileşimler altında yeniden yapılanma süreci hakkında da önemli verilere sahiptir. Dönemlere, akımlara, üretilip kullanıldıkları kültür çevrelerine, farklı sûfi çevrelerinde yetişip ürün veren mutasavvıf şair ve yazarlara göre incelenmesi gereken metinler semboller bakımından son derece zengindir. Bu çalışmada, XIII. yüzyıl Anadolu sahasında hüküm süren çok yönlü tasavvuf anlayışıyla beslenen evrensel yaklaşımı nedeniyle “inanç önderi” vasfını kazanan Mevlâna Celâleddin Rûmî’nin Mesnevi ve Rubâiyyat’ında “meyve” ve “üzüm” sözcüklerine yüklenen tasavvufî anlamlar üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf Edebiyatı, Mevlâna Celâleddin Rûmi, Mesnevi, Rubâiyyat, Sembol, Meyve, Üzüm

“Fruit” and “Grape” Symbols in The Works of Mevlâna Celâleddin Rûmî

Öz

Religious-mystic literature texts reflecting the emotions, thoughts, assumptions, moods and patterns of belief and guiding
sufısm are the ways of expression of sufi psychology. This literary tradition which comprises one dimension of sufi culture provides significant data on the process of formation, development, expansion and reconstruction of sufi notions in different settings through various interactions. The texts are very rich in symbols, whiche require a detailed analysis in terms of the period, approach, cultural setting in which they are produced and used, and the poets or authors who have matured and generated works in various sufi settings.
In this study, fruit and grape sembols in the Mesnevî and Rubaiyyât of Mevlâna Celâleddin Rûmî, who has been granted
with the attribute of “leader of faith” in the XIII. century Anatolia due to his universal approach stemming from his multi-faceted sufı understanding wıll be analysed.

Anahtar Kelimeler

Mystic Literature, Mevlâna Celâleddin Rûmi, Mesnevi, Rubaiyyât, Symbol, Fruit, Grape

Kaynakça

• AKARPINAR, R. Bahar (2004), “Sûfi Kültüründe Sembollerin Yeri ve Önemi
• Hakkında Bir Deneme”, Türkbilig, 7: 3-19.
• AŞKIN, P.; İ. Yarış (2003), “Doğu-Batı kişisel Gelişim Buluşması”, Kişisel Gelişim, 10: 10-13.
• BOLAY, Süleyman Hayri (1987), “Mevlâna’nın Akıl Anlayışı”, Selçuk Üniver- sitesi II. Millî Mevlâna Kongresi (Tebliğler) (3-5 Mayıs 1986, Konya), Konya: Selçuk Üniversitesi Basımevi, 165-170.
• CIRLOT, J.E. (1971), A Dictionary of Symbols, London: Routledge&Kegan Paul.
• ÇELEBİ, Asâf Hâlet (1944), Mevlâna’nın Rubaileri, İstanbul: Kanaat Kitabevi.
• ÇELEBİOĞLU, Âmil (1969), Mesnevi-i Şerif, Aslı ve Sadeleştirilmişiyle Manzum Nahifî Tercümesi, İstanbul: Sönmez Neşriyat, I (1967), II (1969), III (1972).
• ÇELEBİOĞLU, Âmil (1998), “Muhtelif Şerhlere Göre Mesnevi’nin İlk Beytiyle İlgili Düşünceler”, Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları, İstanbul: Milli Eği- tim Basımevi, 525-545.
• GRAY, Martin (1999), A Dictionary of Lıterary Terms, London: Longman York Press.
• GÖLPINARLI, Abdülbâki (1952), Mevlâna Celâleddin-Hayatı, Felsefesi, Eser- leri, İstanbul: İnkılâb Kitabevi.
• GÖLPINARLI, Abdülbâki (1990), “Önsöz”, Mevlâna-Mesnevî, (Çeviren: V. İzbudak; Gözden Geçiren: A. Gölpınarlı), İstanbul: Milli Eğitim Basıme- vi, I: XIII-XXVII.
• KABAKLI, Ahmet (1987), “Mevlâna’nın Sanatı”, Selçuk Üniversitesi II. Millî Mevlâna Kongresi (Tebliğler) (3-5 Mayıs 1986, Konya), Konya: Selçuk Üniversitesi Basımevi, 9-18.
• KEKLİK, Nihat (1986), “Mevlâna’da Metafor Yoluyla Felsefe”, Selçuk Üniver- sitesi I. Millî Mevlâna Kongresi (Tebliğler) (3-5 Mayıs 1985, Konya), Konya: Selçuk Üniversitesi Basımevi, 39-73.
• Mevlâna Celâleddin, Rubaîler (1964), (Hazırlayan: A. Gölpınarlı), İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Mevlâna Celâleddin-i Rûmi Hz. Mevlâna’nın Rubaileri (2001), (Hazırlayan: Ş. Can), Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Mevlâna-Mesnevî (1990), (Çeviren: V.İzbudak; Gözden Geçiren: A. Gölpınarlı), İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, I-II (1990), III-IV-V-VI (1991).
• MUTLU, Erol (1995), İletişim Sözlüğü, İstanbul: Ark Yayınları.
• NICHOLSON, R (1964), “Ebu Said” İslam Ansiklobedisi, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, N: 46-49
• NICHOLSON, Reynold (1973), Mevlâna Celâleddin Rûmi, (Çeviren: A. Lermioğlu), İstanbul: Kervan Yayıncılık.
• NICHOLSON, Reynold (1978), İslam Sufileri, (Çeviren: M. Dağ vd.), İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• NICHOLSAN, R. A. (2004), Tasavvufun Menşei Problemi, (Çeviren: A. Kar- tal), İstanbul: İz Yayıncılık.
• OCAK, Ahmet Yaşar (2002), “Bir 13. Yüzyıl Mutasavvıfı ve Sûfisi Olarak Mev- lâna Celâleddin-i Rûmi”, Türk Sufiliğine Bakışlar, İstanbul: İletişim Yayınları içinde, 137-147.
• PEKOLCAY, Neclâ (1989), “Mevlanâ’nın Mesnevisi’nde Mâna Dilinin Hususi- yetleri”, Selçuk Üniversitesi III. Millî Mevlâna Kongresi (Tebliğler) (12- 14 Aralık 1988, Konya), Konya: Selçuk Üniversitesi Basımevi, 205-211.
• SCHİMMEL, Annemarie (1955), “A Glimpse of Mevlana Celaluddin Rumi’s İmmortal Symbolism”, Turing ve Otomobil Kurumu Belleteni, 162: 24.
• SCHİMMEL, Annemarie (2001), İslamın Mistik Boyutları, (Çeviren: E. Kocabıyık), İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• SHAALAN, Muhammed (2000), “Sûfi Uygulamaları ve Bireyleşme Yolu Ara- sındaki Bazı Paralellikler”, Sûfi Psikolojisi, (Hazırlayan: K.Sayar), İstan- bul: İnsan Yayınları, 145-172.
• TOPÇU, Nurettin (1998), Mevlâna ve Tasavvuf, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• ULUDAĞ, Süleyman (200l), Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.