XVII. YÜZYIL OSMANLI AYDINLARINA GÖRE İLMİYE TEŞKİLATINDAKİ ÇÖZÜLMEYE İLİŞKİN TESPİT VE TEKLİFLER

Yıl 2000, Sayı: 14, 31 - 54, 01.06.2000

Kayhan Atik

Öz

Osmanlı imparatorluğu XVI. yüzyılın ikinci yarısından itibaren bunalımlı bir devreye girmişti. Bu durum devrin aydınlarının (devlet adamı, ulema) dikkatini çekmiş ve çareler aramaya başlamışlardır. Aydınlar hem teorik hem de pratik olarak sultanlara, vezirlere ve ilgili devlet adamlarına lâyihalar, siyaset-nâmeler sunarak ikaz etmeye çalışmışlardır. XVI. asırdan başlayan ve XVIII. asra kadar devam eden bu eserler genel olarak, siyasî, sosyal, iktisadî ve askerî problemle­ri ortaya koyarak ilgilileri uyarmak ve bu problemleri gidermek için hazırlanmıştır.
Osmanlı devlet teşkilâtını oluşturan ilmiyye, kalemiyye, seyfiyye denilen sa­cayağının belki de en önemli ayağını ilmiyye teşkilâtı teşkil etmektedir. Zira şey­hülislâm, kadıasker, defterdar, nişancı, kadılar, müftüler, müderrisler, cami gö­revlileri bu teşkilâta mensuptu ve bunların tamamı medreseden mezun oluyor­du.
Bu sebeple ilmiyye teşkilâtının bozulması, Osmanlı imparatorluğu için önem­li problemlerin başında gelmektedir. Dolayısıyla devletin bunalıma düşmesinin en önemli sebeplerinden biri, belki de en önemlisi bu teşkilâtın gerilemesi ve bo­zulmasıdır.
Aydınlarımızın, ilmiyye sınıfının gerilemesi ve bu gerileme ile ilgili çözüm yol­larına ilişkin tesbit ve teklifler genel olarak şu başlıklarda toplanabilir. Ulema sı­nıfının rüşvet alması, ilmiyye mansıblarının ehline verilmemesi, bu sınıfın şöhret ve lükse düşkün olması, tamahkâr olması, ekonomik yönden sıkıntıya düşmele­ri, ahlâkî ve ilmî çöküntüye uğramaları, eğitim ve öğretimin tamamen keşmekeş içine girmesi. XVI. yüzyılda başlayan bu problemler XVII. yüzyıl ve sonrasında da devam etmiştir

Anahtar Kelimeler

Ulema, ilmiyye Teşkilâtı, Medrese, Lâyiha

FINDINGS AND PROPOSALS ON THE CORRUPTION OF THE OTTOMAN ILMIYYE TEŞKILTI (LEARNED HIERARCHY) BY THE XVIIth CENTURY ULEMA

Öz

By the mid-XVI. century, the Ottoman Empire accessed into crisis situation. This drew the ulema (scholar)- statesman and İlmiye Sınıfı (leamed
class) attention to find necessary solutions. They warned authorities, among whom comes primarily sultan himself with their written works, lâyihas and siyaset-nâmes. Beginning with the XVIth century and going on throughoutXVIIth and XVIIIth centuries, these reports generally dealt with political, social, economic and military problems of the time and sought to bring definite solutions.
Among the three classes, ilmiyye, kalemiyye and seyfiyye, the ilmiyye took the first place, since the leading figures of the state hierarchy came from İlmiyye Sınıfı. Şeyhülislams, kadıaskers, defterdars, nişancıs, kadıs, müftis and müderrises, being the members of the ilmiyye teşkilâtı executed the most crucial state affairs. For this reason, corruption in the İlmiyye Sınıfı probably caused deep effects into the Ottoman Empire.
These reports on the corruption of the İlmiyye Sınıfı and their solutions generally concerned with the following subjects; bribery, giving offices to
unabled man, fondness of the fame and luxury, greedy, economic difficulty, moral and scientific corruption and educational disorder. Those problems, began in the XVIth century, continued through the XVIIth century and after.

Anahtar Kelimeler

Ulema, ilmiyye Teşkilâtı, Medrese, Reports