PAMİR KIRGIZ TÜRKLERİ AĞZINDA ASLÎ UZUN ÜNLÜLER

Yıl 2000, Sayı: 14, 75 - 85, 01.06.2000

Çetin Pekacar

Öz

Türkçenin Ana Türkçe devresinde mevcut olup günümüzde en çok Türkmen Türkçesinde ve daha az olmak üzere Saha Türkçesi ve Halaç Türkçesi gibi lehçelerde sistemli olarak korunan, geriye kalan lehçelerde hemen hemen tamamen kaybolan aslî uzun ünlüler, 19. yüzyıldan beri çeşitli araştırmalara ve tartışmalara konu olmuş, nihayet 1975 yılında Ta­lât Tekin'in Ana Türkçede Aslî Uzun Ünlüler adlı eseriyle de kitaplaşmıştır. Türk dili araştırmalarında çok önemli bir yeri olan, ancak yazılı belge­leri olmadığı için çoğu zaman dilcilerin dikkatlerinden uzak kalan ağızlar incelendikçe aslî uzun ünlüler konusunda da yeni veriler elde edilmekte­dir. Bu makalede Afganistan'ın Pamir bölgesinde yaşayan ve şimdi Tür­kiye'ye göç etmiş bulunan Kırgız Türklerinin Ağzındaki aslî uzun ünlülü kelimeler; Türkmen Türkçesi, Saha Türkçesi, Halaç Türkçesi ve Kırgız Edebî Dilindeki verilerle karşılaştırmalı olarak incelenmektedir. Bu incele­me sonucunda Pamir Kırgız Türkleri Ağzında aslî uzun ünlülerini koruyan kelimelerin bulunduğu kesinlik kazanmış; aynı zamanda bu kelimeler, anılan lehçelerde aslî uzun ünlülerin bulunduğu yolundaki iddialara yeni bir katkı sağlamıştır

Anahtar Kelimeler

Aslî Uzun Ünlü, Pamir Kırgız Türkleri Ağzı, Kırgız Türkçesi, Türkmen Türkçesi, Saha Türkçesi, Halaç Türkçesi, Ağız, Lehçe

PRIMARY LONG VOWELS IN THE PAMIR DIALECT OF KYRGYZ TURKISH

Öz

The primary long vowels which existed in Proto-Turkic period have been preserved systematically in Türkmen Turkish, Yakut and Khalaj, but almost wholly disappeared in the other Turkish dialects. This phenomena has been an original subject in various researches and discussions since 19th century, and finally was researched in a study named Ana Türkçede Aslî Uzun Ünlüler, by T. Tekin in 1975. As local dialects which have a very important position in Turkish studies are researched, some new information about primary long vowels is coming to light. in this study the primary long vowels in the Pamir Dialect of Kyrgyz Turkish are studied comparatively with Türkmen, Yakut, Khalaj and Standart Kyrgyz Turkish. it has obviously become definite that there are words that preserved primary long vowels in the Pamir Dialect of Kyrgyz Turkish. On the other hand, these words are new evidences for the thesis about the above mentioned Turkish dialects preserving primary long vowels.

Anahtar Kelimeler

Primary long vowel, Pamir Dialect of Kyrgyz Turkish, Kyrgyz Turkish, Türkmen Turkish, Yakut, Khalaj, Dialect, Local dialect