Osmanlı İmparatorluğu’nda Kamusal Alanda Cinsiyet ve Toplumsal Cinsiyet Kimliğiyle Kadın (1839-1900): Çorum Şer’iyye Mahkemesi Örneği

Yıl 2018, Sayı: 85, 25 - 56, 30.04.2018

Zekeriya Işık

Öz

Osmanlı toplumunda kadınının kamusal alandaki varlığı ve görünürlüğü meselesi ataerkil aile yapılanması ve şeriatın keskin kuralları
içerisinden anlaşılmaya, izah edilmeye çalışıla gelmiştir. Oysaki bu
durum Osmanlı toplumunun cinsiyet kültürü ile yakından ilintilidir. Osmanlı cinsiyet kültürü ise kadim Türk geleneklerinin Osmanlı
çağına yansıması ile İslam Hukuku’nun uzlaştırılmasından oluşmuş
kendine özgü karakteristik bir yapıya sahiptir. Hatta bu yapının gelişiminde zengin imparatorluk unsurları ile modernleşme süreciyle
yoğunlaşan Batı etkisi de yadsınmamalıdır. Nitekim Çorum Şeri’yye
mahkemesi tutanakları sanılanın aksine Osmanlı cinsiyet kültürü
içerisinde cinsiyet ve toplumsal cinsiyet rol kimliği oldukça güçlü ve
dinamik bir kadın tipolojisi ortaya koymuştur. Buna göre kadın ne
evindeki hareme ne de içine sokulduğu iddia edilen peçesine hapsedilmiştir. Aksine o her fırsatta toplumsal ve kamusal alanda görülebilen,
hak ve hukuk mücadelesi verebilen reel bir aktördür. 

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, cinsiyet kültürü, kadın, toplumsal cinsiyet, aile

Kaynakça

• Çorum Belediyesi Kent Arşivi (2008). 1, 3, 4, 10, 16 Nolu Çorum Şeriye Sicilleri (ÇŞS). Çorum: Hazırlayan Türk Arşivciler Derneği.
• Abdurrahman Şeref (1316). İlm-i Ahlâk. İstanbul.
• Acar, H. İbrahim (2000). “İddet”. İslam Ansiklopedisi. C. 21. İstanbul: TDV Yayınları. 466-471. Ahmet Nazif (1331). Ahlâk-ı Diniye ve Vazâif-i İslâmiye. 1-2.
• Aköz, Alaattin (2012). 319 Numaralı Karaman Şer‘iyye Sicili 1905-1906 (R.1320-1322). Konya: Palet Yayınları.
• Aköz, Alaattin (2012). 323 Numaralı Karaman Şer ‘iyye Sicili 1897-1901 (R.1312-1317). Konya: Palet Yayınları.
• Akşit, Elif Ekin (2009). “Osmanlı İmparatorluğu ve Türkiye’de Kamusallık Kavramının Dönüşümü ve Dışladıkları”. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi 64/1: 1-21.
• Akyılmaz, S. Gül (2007). “Osmanlı Miras Hukukunda Kadının Statüsü”. Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi XI (1-2): 471-502.
• Aydın, Mehmet Akif (2005). “Osmanlı Toplumunda Kadın ve Tanzimat Sonrası Gelişmeler”. Sosyal Hayatta Kadın. Haz. İslâmî Araştırmalar Vakfı. İstanbul: Ensar Neşriyat. 161-176.
• Craven, Elizabeth (1939). 1786’da Türkiye. Çev. Reşad Ekrem Koçu. İstanbul: Çığır Yayınevi.
• Doğan, Esra (2009). 13 Numaralı (H. 1314 M. 1896) Çorum Şer’iyye Sicili’nin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi.
• Dulum, Sibel (2006). Osmanlı Devleti’nde Kadının Statüsü, Eğitim Ve Çalışma Hayatı (1839-1918). Yüksek Lisans Tezi. Eskişehir: Osmangazi Üniversitesi.
• Düğer, Selçuk (2015). “Batılı Kadın Seyyahlar İmgeleminde Osmanlı Kadını”. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 29: 71-90.
• Ercins, Gülay (2013). “Demokrasinin Bir Önkoşulu Olarak Kamusal Alan ve Türkiye’de Kamusal Alan Algısı”. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi 14 (1): 297- 313.
• Erdem, Hüsameddin (2006). Son Devir Osmanlı Düşüncesinde Ahlak. İstanbul: Dem Yayınları.
• Erdem, Yasemin Tümer (2013). II. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Kızların Eğitimi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ersoy, Ersan (2009). “Cinsiyet Kültürü İçerisinde Kadın Ve Erkek Kimliği (Malatya Örneği). Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 19 (2): 209-230.
• Ersoy, Erdoğan Necmi (1999/2000). “Devleti idare etmek, Mâduniyet ve Düzenbazlık”. Toplum ve Bilim 83: 8-30.
• Faroqhi, Suraıya (2011). Osmanlı Kültürü ve Gündelik Yaşam Ortaçağdan Yirminci Yüzyıla. İs tanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Gerber, Haim (1999). “Bir Osmanlı Şehri Olan Bursa’da Kadın’ın Sosyo-Ekonamik Statüsü (1600-1700)”. Çev. Hayri Erten. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8 (1998): 327-343.
• Günaydın, Aysegül Utku (2007). Tanzimat Romanında Kamusal Alan ve Serbest Zaman Etkinlikleri. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Bilkent Üniversitesi.
• Habermas, J. (2000). Kamusallığın Yapısal Dönüşümü. Çev. T. Bora ve M. Sancar. Ankara: İletişim Yayınları.
• İmber, Colin (2004). Şeriattan Kanuna Ebussud ve Osmanlı’da İslami Hukuk. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Karaman, Hayreddin (1995). İslâm’da Kadın ve Aile. İstanbul: Ensar Neşriyat.
• Karaman, Hayreddin (1990). İslam Hukuku-Hususî Hukuk. C. II. İstanbul: Ensar Neşriyat.
• Karpat, Kemal H. (2010). İslâm’ın Siyasallaşması. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Kenanoğlu, M. Macit (2005). “Mîrî Arazi”. C. 30. İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları. 157-160.
• Kıvrım, İsmail (2011). “17. yüzyılda Osmanlı Toplumunda Boşanma Hadiseleri (Ayıntâb Örneği; Talâk, Muhâla‘a ve Tefrîk)”. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 10 (1): 371- 400.
• Kıvrım, İsmail (2007). “XVII. Yüzyılda Gaziantep Şehrinde Ailenin Oluşumu (1650-1700)”. Konya Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 22: 357-392.
• Korkmaz, Şerif (2003). Çorum’un İdari Sosyal ve Ekonomik Yapısı (Tanzimat-II. Meşrutiyet). Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Lady Montagu (2009). Şark Mektupları. Çev. Asude Savan. İstanbul: Sistem Matbaacılık.
• Mahçupyan, Etyen (1999). “Osmanlı Dünyasının Zihni Temelleri Üzerine”. Doğu Batı 8: 49-67.
• Mahçupyan, Etyen (1998). “Osmanlıdan Günümüze Parçalı Kamusal Alan ve Siyaset”. Doğu Batı 5: 49-67.
• Mardin, Şerif (2000). Türk Modernleşmesi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Murphy, Dervla (1988). Embassy To Constantınople. New York: New Ansterdam Book.
• Okumuş, Ejder, Ahmet Cihan ve Mustafa Avcı (2006). Osmanlı Devleti’nde Eğitim Hukuk ve Modernleşme. İstanbul: Ark Yayınları.
• Özcan, Yetkin (2003). “Kamusal/Özel Alan Tartışmaları”. Genç Hukukçular Hukuk Okumaları V. Ed. Muharrem Balcı. İstanbul: Kurtiş Matbaacılık. 253-288.
• Özkul, Ali Efdal (2015). “18. Yüzyılda Osmanlı İdaresinde Kıbrıs’ta Meydana Gelen Boşanma Olayları”. Türk Tarih Kurumu Belleten Dergisi LXXIX (284): 126-162.
• Peirce, Leslie (2005). Ahlak Oyunları 1540-1541 Osmanlı’da Ayntab Mahkemesi ve Toplumsal Cinsiyet. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Sancar, Aslı (2009). Osmanlı Kadını Efsane ve Gerçek. İzmir: Kaynak Yayınları. Sankır, Hasan (2010a). “Toplumsal Cinsiyet Rollerinin Anlamlandırılış Biçiminin Kadın Sanatçı Kimliğinin Oluşum Sürecine Etkileri”. Hacettepe Üniversitesi Sosyolojik Araştırmalar E-Dergisi: 1-26.
• Sancar, Aslı (2010b). “Osmanlı İmparatorluğu’nda Kamusallığın Oluşumu Sürecinde Kahvehanelerin Rolü Üzerine Sosyolojik Bir Değerlendirme”. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi (13): 185-210.
• Taner, Nejat (2002). Çorum’un 11 Numaralı Şer’iyye Sicili Transkripsiyon ve Değerlendirmesi (H. 1304-1307, M. 1886-1889). Yüksek Lisans Tezi. Kırıkkale: Kırıkkale Üniversitesi.
• Türkdoğan, Orhan (1993). “Türk Ailesinin Genel Yapısı”. Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi. Ankara: Ülke Yayınları. 22-59.
• Tüzüner, Özlem (2013). “Türk ve İslâm Hukuku Bakış Açısından Evlenmenin Hukukî Niteliği Hakkında Bir İnceleme”. Ankara Barosu Dergisi 1: 125-148.
• Van OS, Nicole A. N. M. (2009). “Osmanlı Müslümanlarında Feminizm”. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yakut, Esra (2015). “Klasik Dönem Osmanlı Aile Hukukunda Kadının Konumu”. Anadolu Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 1: 1-23.
• Yakut, Esra (2008). “XIX. Yüzyılda Orta Anadolu Bölgesi’nde Evliliğin Ortaya Çıkışı, Sona Ermesi ve Sonuçları”. Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi XII (1-2): 237-265.
• Yaşar, Ahmet (2005). “Osmanlı şehir Mekânlar: Kahvehane Literatürü”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 3 (6): 237-256.
• Yeşilkaya, Neşe (2006). “Askerî Talimlerden, Gezintiye Beyazıt Meydanı’nda Kamusal Alanın Dönüşümü”. Kebikeç (İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmaları Dergisi) 22: 25-50.
• Yetkin, Aydın (2013). “Osmanlı Devleti’nde Hukuk Devletinin Gelişim Süreci”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi/ The Journal Of International Social Research 6 (24): 380-413.