Yemen Karasularında Korsanlık ve Osmanlı Devleti’nin Aldığı Tedbirler (1869-1914)

Yıl 2018, Sayı: 85, 57 - 82, 30.04.2018

Yahya Yeşilyurt

Öz

1800’lerden itibaren sanayileşme ve buna bağlı olarak artan hammadde ihtiyacı, Batılı denilen birçok devleti Doğu’nun zengin bölgelerine
çekmiştir. Doğu’nun zenginliklerine ulaşmak, Avrupa devletleri ve
tüccarları açısından başlıca hedeflerden biri haline gelmiştir. Artan
ihtiyaç beraberinde sömürge hareketini de doğurmuş; sömürge topraklarına varan kestirme ve ekonomik yol ise karaya nispeten denizlerde görülmüştür. Denizyolunda en kestirme güzergâh ise Akdeniz ve Kızıldeniz üzerinden sağlanmıştır. 19. yüzyıldan itibaren,
bir ara etkinliği azalmış olsa da, Akdeniz-Kızıldeniz rotası, Fransa ve
İngiltere’nin girişimleriyle yeniden canlılık kazanmıştır. Süveyş Kanalı’nın 19. yüzyılda açılmasıyla, karadan Akdeniz’e bağlı olan Arap
Yarımadası, denizden de bu kanal vasıtasıyla Akdeniz’e bağlanmıştır. Bu bağlantıda Yemen, Hindistan’a varan deniz ticareti rotasında
önemli bir kavşağı oluşturmuştur. Bu kavşak noktasında, denizlerde
yapılan korsanlık faaliyetleri, Osmanlı Devleti’nin hem Akdeniz hem
de kendi sınırlarının güneyinde yürüttüğü politikalarda etkileyici rol
oynamıştır. Bu çalışmada, 19. yüzyılın ikinci yarısından 20. yüzyılın başlarına kadar uzanan süreçte Osmanlı Devleti’ne bağlı Yemen
Vilayeti karasularında gerçekleşen korsanlık veya deniz haydutluğu
meselesinin arşiv belgeleri ışığında incelenmesi hedeflenmiştir. 

Anahtar Kelimeler

Haydutluk, Kızıldeniz, Korsanlık, Süveyş Kanalı, Osmanlı Devleti, Yemen

Kaynakça

• BOA (Başbakanlık Osmanlı Arşivi) Dâhiliye Nezareti İdarî Kısım Belgeleri (BOA. DH. İD.), 90/22 (1334.B.1).
• Dâhiliye Nezareti Mektubî Kalemi Evrâkı (BOA. DH. MKT.), 510/8 (1318.M.5); 522/72 (1320.Re.3); 531/62 (1320.Re.23); 552/46 (1320.R.26); 586/1 (1320.C.27); 643/40 (1320.N.14);751/39 (1321.Ce.22); 824/53 (1321. Ce.7); 949/47 (1323.S.19); 1820/69 (1308.Ş.10); 1982/1 (1310.M.9); 2027/46 (1310.Ce.14); 2094/25 (1316.R.4); 2184/35 (1316.Z.20); 2204/55 (1317.M.3); 2212/23 (1317.S.8); 2283/24 (1317.Ş.8); 2283/127 (1317.Ş.9);2312/49 (1317.L.28); 2403/86 (1318.Ce.2); 2416/69 (1318. Ce.25).
• Meclis-i Vükela Mazbataları (BOA. MV.), 101/60, (1318.Z.18); 103/12, (1319.B.4); 106/81, (1321.Re.21); 117/74, (1325.L.28); 148/48, (1329.M.16); 149/33, (1329.S.28);
• Yıldız Tasnifi Mütenevvi Maruzat Evrakı (BOA. Y. MTV.), 231/49, (1320.Re.9); 240/34,(1320.Z.10); 264/117, (1322.B.16); 289/78, (1324.B.29).
• Yıldız Tasnifi Perakende Evrakı Mabeyn Başkitabeti (BOA. Y. PRK. BŞK.), 67/32, (1320.B.15); 67/37, (1320.B.28).
• Yıldız Tasnifi Perakende Evrakı Umum Vilâyetler Tahrirâtı (BOA. Y. PRK. UM.), 60/79, (1320.B.27).
• Yıldız Tasnifi Perakende Evrakı Askeri Marûzât (BOA. Y. PRK. ASK.), 229/50, (1323.Re.19); 230/92, (1323.R.23).
• A. İzzet Paşa (1992). Feryadım. İstanbul: Nehir Yay.
• Abaza, Faruk O. (1979). El-Hükmü’l-Osmanî fi’l-Yemen 1872-1918. Beyrut: Darü’l-Avde.
• Acıpınar, M. (2013). “Osmanlı Kronikleri Işığında Kaptan-ı Derya Halil Paşa’nın Akdeniz Seferleri (1609-1623)”. TİD (XXVIII/1): 5-35.
• Agius, Dionisius A. (2008). Classic Ships of Islam. Leiden: Brill Press.
• Akalın, Durmuş (2015). “Yemen’in Kuzeyinde Osmanlı İdaresinin Yeniden Tesis Edilmesi ve Mekke Şerif Muavini Kıbrıslı Tevfik Paşa”. MJH (V/1): 17-42.
• Barata, F. T. (2005). “Portugal and the Mediterranean trade: A Prelude to the discovery of the ‘new world’”. AMIMM (17/2): 205-219.
• Blackburn, J. R. (1979). “The Collapse of Ottoman Authority in Yemen, 968/1560- 976/1568”. DWI (19/1-4): 119-176.
• Braudel, Fernard (1993). Akdeniz ve Akdeniz Dünyası-I. Çev. M. A. Kılıçbay. Ankara: İmge Kitabevi.
• Görgün, H. (2004). “Mısır”. TDVİA (29): 553-586.
• Hashmi, S. H. (2001). “Political Perceptions in Early Anglo-Indian Relations”. ICMR (12/2): 211-232.
• Heyd, W. (1975). Yakın-Doğu Ticaret Tarihi. Çev. E. Z. Karal. Ankara: TTK Basımevi.
• İnalcık, Halil (2009). Devlet-i ‘Aliyye-I. İstanbul: İş Bankası Kültür Yay.
• Jackh, Ernest (1952). “The Geostrategic Uniqueness of the Middle East”. BME: 11-20.
• Karal, Enver Z. (1983). Osmanlı Tarihi-VI. Ankara: TTK Basımevi.
• Karal, Enver Z. (1999). Osmanlı Tarihi-V. Ankara: TTK. Basımevi.
• Kızılkaya, Oktay ve Yahya Yeşilyurt (2015). “Yemen Cephesi Komutanlarından Arif Bey’in Tihame Harekâtı Hakkında Askerî Raporu”. ATAD (13/25): 77-102.
• Kuşçu, Ayşe D. (2006). “Türklerin Ortadoğu Hâkimiyeti”. AOD (I/I): 113-129.
• Melzig, Herbert (1943). Kanuni Sultan Süleyman Devrinde Amiral Hadım Süleyman Paşa’nın Hint Seferi. İstanbul: Selami Sertoğlu Kitabevi.
• Mieroop, Marc Von De (2006). Antik Yakındoğu’nun Tarihi İÖ 3000-323. Çev. Sinem Gül. Ankara: Dost Kitabevi.
• Mustafa Nuri Paşa (1992). Netayicü’l-Vukuat-I. Haz. N. Çağatay. Ankara: TTK Basımevi.
• Naima Mustafa Efendi (1968). Naima Tarihi-II. Çev. Z. Danışman. İstanbul: Z. Danışman Yayınevi.
• Nizamoğlu, Yüksel (2013). “1917 Yılında Hicaz Cephesi: Arap İsyanının Yayılması ve Medine’nin Tahliyesi Programı”. bilig (66): 123-148.
• Orhonlu, Cengiz (1996). Habeş Eyaleti. Ankara: TTK Basımevi.
• Öktem, Akif Emre ve Kurtdarcan, Bileda R. (2011). Deniz Haydutluğu ve Korsanlık. İstanbul: Denizler Kitabevi.
• Özbaran, Salih (2004). Yemen’den Basra’ya Sınırdaki Osmanlı. İstanbul: Kitap Yay.
• Pearson, M. (2009). “Class, Authority and Gender on Early-Modern Indian Ocean Ships: European and Asian Comparisons”. SAHJ (61/4): 680-701.
• Peçevi İbrahim Efendi (1992). Peçevi Tarihi-I. Haz. B. S. Baykal. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
• Playfair, Robert L. (1970). A History of Arabia Felix or Yemen. Amsterdam: Philo Press.
• Roberts, P. H. (2007). “A New Age of Discovery: India, the Middle East and Britain”. MES (43/2): 321-330.
• Saldanha, A. (2011) “The Itineraries of Geography: Jan Huygen van Linschoten’s Itinerario and Dutch Expeditions to the Indian Ocean, 1594-1602”. AAAG 101/1: 149-177.
• Sırma, İhsan S. (1982). “Yemen’in Jeo-Politik Durumu ve Osmanlı Devletine Katılması”. TED (12): 427–444.
• Topur, Tuncer. (2006). Yıkımın Adı Barış Orta Doğu. İstanbul: Okumuş Adam Yay.
• Traboulsi, S. (2009). “The Ottoman Conquest of Yemen: The İsmaili Perspective”. Ed.: J. Hathaway. TALOE: 241-60.
• Uzunçarşılı, İ. Hakkı (1998). Osmanlı Tarihi-II. Ankara: TTK Basımevi.
• Ward, C. (2001). “The Sadana Island shipwreck: An eighteenth-century AD merchantman off the Red Sea coast of Egypt”. WA (32/ 3): 368-382.
• Yavuz, Hilmi (1983). “Kâbe ve Harameyn’in Muhâfazası Bakımından Hadım Süleyman ve Sinan Paşalar’ın Yemen Seferi”. DG (XIX/4): 43-50.
• Yavuz, Hilmi (2002). “XVI. Asırda Osmanlı Yemen Vilâyeti”. YT (8/44): 92-130. Yemen Vilayet Salnamesi (1305).
• Yemen Vilayet Salnamesi (1307).
• Yemen Vilayet Salnamesi (1308).
• Yeşilyurt, Yahya (2011). Yemen’de Osmanlı-İngiliz Mücadelesi (1871-1914). Doktora Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• Zeydan, Corci (2004). İslam Uygarlıkları Tarihi-I. Çev. N. Gök. İstanbul: İletişim Yay.