“Mecmû’a” Ve “Mecmû’a-i Eş’âr” Kavramlarının Zübdetü’l-Eş’âr ve Zeyllerindeki Kullanımları Üzerine

Yıl 2018, Sayı: 86, 169 - 181, 30.07.2018

Ayşe Yıldız

Öz

“Bir araya getirilmiş, derlenmiş, toplanmış” anlamlarında Arapça
kökenli bir kelime olan mecmua, Osmanlı dönemi Türk edebiyatında, çoğunlukla bireysel beğeniler ışığında oluşturulmuş her konudan
seçkinin genel adıdır. Osmanlı dönemi Türk edebiyatının önemli
metinlerinden olan mecmular ve bunların bir grubunu oluşturan
şiir mecmuaları (mecmua-i eş’ârlar), kolektif tüketilen ve kendilerini
yenileyebilen eserlerdir. Konu yelpazesi çok geniş olan mecmualar
içinde özellikle nazire, şiir, inşa ve latife mecmuaları edebiyat biliminin inceleme alanına dâhildir. Şiir mecmualarının genel adı olan
mecmua-i eş’âr, döneminde şiir meclislerinde okunan, dolayısıyla
döneminin şiir zevkine ışık tutan ve farklı şairlerin şiirlerinin bir
mürettip (düzenleyici) tarafından bir araya getirilerek bugünkü antoloji işlevini gören metinlerdir. Bu makalede, mecmua ve mecmua-i
eş’ârın, Kafzâde Faizî’nin Zübdetü’l-Eş’âr’ı ve zeyllerinde bilinen terim
anlamı dışında kazandığı anlamlar değerlendirilmiş ve şairin kendi
şiirlerini topladığı müsvedde hâlindeki divan/defter anlamında kullanıldığı tespit edilmiştir. 

Anahtar Kelimeler

mecmua, mecmua-i eş’âr, Zübdetü’l-Eş’âr ve zeylleri, antoloji, tezkire, divan

Kaynakça

• Abdulkadiroğlu, Abdulkerim (1999). İsmail Belîğ Nuhbetü’l-Âsâr Li-Zeyli Zübdeti’l-Eş’âr. Ankara: AKM Yay.
• Altok, Zeynep (2012). “Nazire Mecmualarına Tarihselci Bir Yaklaşım”. Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları VII Mecmûa: Osmanlı Edebiyatının Kırkambarı. Haz. Hatice Aynur vd. İstanbul: Turkuaz Yay. 137-155.
• Aynur, Hatice (2007). “Mecmuadan Müntahabât’a Geçiş Örneği Olarak Müntahabât-ı Mîr Nazîf”. Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları VII- Mecmûa: Osmanlı Edebiyatının Kırkambarı. Haz. Hatice Aynur vd. İstanbul: Turkuaz Yay.
• Coşkun, Ali Osman (1985). Seyrek-âde Mehmed Âsım’ın Hayatı ve Zeyl-i Zübdetü’l-Eş’ârı. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Değirmenci, Tülün (2011). “Bir Kitabı Kaç Kişi Okur? Osmanlı’da Okurlar ve Bazı Okuma Biçimleri Hakkında Bazı Gözlemler”. Tarih ve Toplum: Yeni Yaklaşımlar 1: 7-43.
• Erdem, Sadık (1994). Râmiz ve Âdâb-ı Zurafâsı –İnceleme-Tenkidli Metin- İndeks-Sözlük. Ankara: AKM Yay.
• Erdem, Sadık (2013). Tezkire-i Şu’arâ-yı Yümnî-İnceleme-Tenkidli Metin-İndeksli Tıpkıbasım. Ankara: TTK Yay.
• Fatin Efendi (1855). Tezkire-i Hâtimetü’l-Eş’âr (Fatin Tezkiresi). İstanbul: yyy.
• Genç, İlhan (2000). Tezkire-i Şu’arâ-yı Mevleviyye. Ankara: AKM Yay.
• Gökyay, Orhan Şaik (1993). “Cönk”. İslam Ansiklopedisi. C.8. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Gürbüz, Mehmet (2012). “Şiir Mecmuaları Üzerine Bir Tasnif Denemesi”. Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları VII Mecmûa: Osmanlı Edebiyatının Kırkambarı. Haz. Hatice Aynur vd. İstanbul: Turkuaz Yay. 97-113.
• Havelock, Eric A (1963). Preface to Plato. Cambridge. Mass: Belknap Pres of Harvard University Pres.
• İsen, Mustafa (1997). “Türk Tezkireciliğinde Antoloji Tipi Örnekler”. Ötelerden Bir Ses. Ankara: Akçağ Yay.
• İsen-Durmuş, Tuba Işınsu (2012). “Osmanlı Şuarâ Tezkirelerinde Zeyl Geleneği”. Turkish Studies- International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 7/1: 1319-1329.
• Kayabaşı, Bekir (1996). Kâf-zâde Fâ’izî’nin Zübdetü’l-Eş’ârı. Doktora Tezi. Malatya: İnönü Üniversitesi.
• Kılıç, Atabey (2012). “Mecmua Tasnifine Dair”. Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları VII Mecmûa: Osmanlı Edebiyatının Kırkambarı. Haz. Hatice Aynur vd. İstanbul: Turkuaz Yay. 75-96.
• Kılıç, Filiz (2010). Âşık Çelebi Meşâirü’ş-Şu’arâ. C. 1-2-3. İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yay.
• Köksal, M. Fatih (2012). “Şiir Mecmûalarının Önemi ve ‘Mecmûaların Sistematik Tasnifi Projesi’ (MESTAP)”. Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları VII Mecmûa: Osmanlı Edebiyatının Kırkambarı. Haz. Hatice Aynur vd. İstanbul: Turkuaz Yay. 409-431.
• Kurnaz, Cemal ve Halil Çeltik (2013). “Şairlerin Gözüyle Mecmua”. Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 8/1: 21-49.
• Kut, Günay (1986). “Mecmua”. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi. C.6. İstanbul: Dergâh Yay.
• Levend, Agâh Sırı (1998). Türk Edebiyatı Tarihi. C.1. Ankara: TTK Yay.
• Ong, Walter J. (2003) Sözlü ve Yazılı Kültür. İstanbul: Metis Yay.
• Silahdarzâde Mehmed Emin. Tezkire-i Şu’arâ. İstanbul Üniversitesi Ktp. Ty. Nu: 2557.
• Tambiah, S. J. (1968) “Literacy in Buddhist Village in North-East Thailand”. Literacy in Traditional Societies. Der. Jack Goody. Cambridge, İngiltere: Cambridge Pres.
• Uzun, Mustafa (2003). “Mecmûa”. İslam Ansiklopedisi. C. 28. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• ______ (2006). “Müntehabât”. İslam Ansiklopedisi. C. 32. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Yazıcı, Tahsin (2006). “Müntehabât -Fars Edebiyatı-”. İslam Ansiklopedisi. C. 32. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.