Ögedey Kağan’ın Herât Emîri Uygur Türk’ü Harlıg

Yıl 2018, Sayı: 84, 23 - 43, 29.01.2018

Mustafa Şahin

Öz

Moğol istilası birçok şehri harap etti. Harap edilen şehirlerden birisi de
Herât’tır. Moğol istilasıyla harap olan şehir, Ögedey Kağan zamanında yeniden imar edilmeye başlandı. Buraya göç özendirildi. Çeşitli
bölgelerden dokuma ustaları getirildi. Bu dönemin önemli emîrlerinden birisi de Harlıg’dır. Harlıg, aslen bir Uygur Türk’ü olup 1239
yılında Herât’a görevlendirildi ve 1259 yılına kadar bu görevde kaldı.
Onun döneminde şehirde imar faaliyetleri arttı. Yeni işyerleri açıldı
ve tarım gelişti. Eski sulama kanalları tamir edildi ve yenileri yapıldı.
Bu dönemde şehir büyüdü. Harlıg ihtiyarlayınca Moğollar tarafından
azledildi ve şehrin yönetimi Melik Şemseddîn-i Kert’in eline geçti.

Anahtar Kelimeler

Moğol, Ögedey Kağan, Uygur, Herât, Emîr Harlıg

Kaynakça

• Alâeddîn Ata Melik-i Cüveynî (2013). Târîh-i Cihângüşâ. C. I. Çev. M. Öztürk. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• Abdürrezzak es-Semerkandî (1974). Kemâleddîn Abdürrezzak b. İshak, Matla-ı Sadeyn ve Mecma‘i Bahreyn. C. 1/1. Neşr. A. Nevâî. Tahran.
• Allsen, T. T. (1997). Commodity and Exchange in the Mongol Empire. A Cultural History of Islamic Textiles. Cambridge.
• Alptekin, Coşkun (2006). “İran’dan Anadolu’ya Selçuklu Paraları (Selçuklu Sikkelerinin Özellikleri ve İran’dan Anadolu’ya Görülen Değişiklikler”. AÜTAED Prof. Dr. Zeki Başar Özel Sayısı 29: 183-195.
• Barthold, Wilhelm (1930). Historica-Geographical Survey of Iran. New Jersey: Princeton.
• Bosworth, C. E. (2002). “Ya’kûb b. el-Layth el-Saffâr”. EI2. C. XI. Leiden.
• Devletşâh (1997). Tezkîretü’ş-Şuarâ (Tezkere-i Devletşâh). C. II. Trc. N. Lügal. İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser.
• el-İmâmü’l-Âlem Ebû’l-Kâsım Muhammed b. Havkal en-Nasibî (2004). Kitâb el-Mesâlik ve’l-Memâlik (Kitâbu Sûreti’l-Arz). Der. ve Türkçe Çev. Y. Z.
• Yörükân. Yay. Haz. Ali Ertuğrul. Müslüman Coğrafyacıların Gözüyle Orta Çağ’da Türkler. İstanbul: Gelenek Yay. 55-193.
• el-İstahrî, Ebu İshak b. Muhammed el-İstahrî el-Kerhî (1989). Kitâb el-Mesâlik ve’l-Memâlik. Neşr. İrec Afşar. Tahran.
• el-Makdîsî, Ebû Nasr el-Mutahhar b. Tâhir (1994). Ahsanü’t-Tekâsim fî Mâ’rifat el-Ekâlim Trans. B. Collins. UK.
• Fârûk Ensârî (1383). Herât Şehr-i Aryâ. I. Tahran: Merkezi İsnad ve Hidemât-ı Pezuhşî.
• Fasîh-i Havâfî, Fasîhü’d-dîn Ahmed b. Celâlu’d-dîn Muhammed (1341). Mucmel-i Fasîhî. C. II. Neşr. M. Ferruh. Meşhed: Meşhed Kitabfuruş-i Baştan.
• Ferrier, J. P. (2005). Travels in Persia, Afghanistan, Turkistan and Beloochistan With Historical Notices of the Countries Lying Between Russia and India. New Delhi.
• Hâfız-i Ebrû, Şihâbu’d-dîn Abdullah-i Hâvâfî (1959). Mecmu‘a-yi Hâfız-i Ebrû (Penç Risâle-i Târîhî der Bare-i Havâdis-i Devârân-ı Emir Timur-ı Gürgân.
• Cinq Opuscules de Hafiz-i Abruû Concernant l’histoire de l’Iran autempts de Tamerlan). Ed. critique par Felix Tauer, Çekoslov-Prague.
• Hândmîr, Gıyâsu’d-dîn b. Husâmu’d-dîn (1362/1983). Târîh-i Habîbu’s-Siyer fî Ahbârî Efrâdi’l-Beşer. C. 3. Neşr. M. N. Debir Siyâkî, Tahran: Kitâbfurûş Hayyam.
• Hasan-ı Rumlu (2006). Ahsenü’t-Tevârîh. Çev. M. Öztürk. Ankara: TTK Yay.
• Hudûdü’l-Âlem Mine’l-Meşrik İle’l-Magrib (2008). Türkçe Çev. A. Duman ve M. Ağarı. İstanbul: Kitabevi Yay.
• İbn Rusteh, Ebû Ali Ahmed b. Ömer (2004). Kitâbü’l-A’lâki’n-Nefîse. Der. ve Türkçe Çev. Y. Z. Yörükân. Yay. Haz. S. Özkaya. Müslüman Coğrafyacıların Gözüyle Orta Çağ’da Türkler. İstanbul: Gelenek Yay. 279-306.
• İbnü’l-Esîr (1987). İslâm Tarihi (El-Kâmil Fi’t-Târîh Tercümesi). C. IX. X. XII. Çev. Abdülkerim Özaydın. İstanbul: Türkiyat Matbaacılık.
• İmad ad-din al Kâtib al-Isfahânî (1989). Irak ve Horasan Selçukluları Tarihi. (AlBondarî tarafından İhtisar edilen Zubdat al-Nuşra Va Nubhat al-Usra adlı kitabının tercümesi). M. Th. Houtsma tarafından 1889’da Leiden’de neşredilen metinden Çev. Kıvameddin Burslan. Ankara: TTK Yay.
• İsfizârî, Muhammed b. Abdullah Herevî Muinüddîn-i (1338). Ravzâtu’l-Cennât fî Evsâf-i Medîneti’l-Herât. C. I-II. Neşr. M. Kâzım İmam.Tahran.
• Iskandar b. Qabûs b. Washmgir (1956). The Nasihat-Nama Known as Qabus-Nama. Ed. Amin Abdulmagid Badawi. Tahran.
• Ivanov, W. (1926). “Notes on the Etnology of Khurasan”. The Geographical Journal 67: 143-158. Kanar, Mehmet (2010). Farsça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Say Yay.
• Kayaoğlu, İsmet (1984). İslam Kurumları Tarihi. II. Baskı. Ankara: Ankara Üniversitesi. İlahiyat Fak.Yay.
• Köprülü, M. Fuad (1991). Osmanlı Devletinin Kuruluşu. Ankara: TTK Yay.
• Kurt, Hasan (2002). Türk-İslâm Dönemine Geçişte Tahiroğulları. Ankara: Araştırma Yay.
• Lane, George (2003). Early Mongol Rule in Thirteenth-Century Iran. New York.
• Mîrhând, Mîr Muhammed b. Seyyîd Burhânu’d-dîn Hândşâh (1339). Ravzâtu’s-Safâ fî Sîreti’l-Enbiyâ ve’l-Mülûk ve’l-Hulefâ. C. 5. Neşr. A. Pervîz. Tahran.
• Ögel, Bahaeddin (2002). Sino Turcia Cengiz Han’ın Türk Müşavirleri. İstanbul: IQ Yay.
• Özcan, Abdülkâdir (1991). “Ayyâr”. İslam Ansiklopedisi. C. 4. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 296.
• Seyf İbn Yâ’kûb el-Herevî (1944). Târihnâme-yi Herât. Neşr. M. Zübeyr es-Sıddıkî. Calcuta.
• Strange, G. Le (2011). The Lands of the Eastern Caliphate, Persia and Central Asia. New York.
• Spuler, Bertold (1987). İran Moğolları. Çev. Cemal Köprülü. Ankara: TTK Yay.
• Şahin, Mustafa (2013). Orta Çağ’da Herât Bölgesi (Gaznelilerin Kuruluşundan Timurluların Yıkılışına Kadar) (961-1507). Doktora Tezi. Tokat: Gaziosmanpaşa Üniversitesi.
• Şahin, Mustafa (2014a). “Ayyârlar ve Kent Aşayişi (Oops, and The City Public Security)”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi (The Journal of İnternational Social Research) 209: 731-737.
• Şahin, Mustafa (2014b). “Moğol Döneminin Yöneticilerinden Melik Mecneddîn-i Kalyonî ve Oğlu Şemseddîn Muhammed-i Kalyonî”. Tarih Okulu Dergisi (Journal of History School) XVII: 155-163.
• Taeschner, Fr. (1986). “Ayyâr”. EI2 . C. I. Leiden.
• Terry, A. (1983). Timurid Herât. Wiesbaden. The Oriental Geograph of Ebn Haukal (1992). Islamic Geography. Translated by William Ousley. Ed. Fuad Sezgin. Frankfurt.
• Togan, Z. Velidi (1988). “Herât”. İ.A. C. V/I. İstanbul: MEB Yay. 429-442.
• Uslu, Recep (1997). Hicri I. II. Yüzyılda Horasan Tarihi. Doktora Tezi. İstanbul.
• Wahab, S. ve B. Yaungerman (2007). A Brief History of Afghanıstan. New York.
• Whittehead, R. B. (1979). “Meymene, Maymana”. İslam Ansiklopedisi. C. 8. İstanbul: MEB Yay. 180.
• Ya‘kubî (2002). Ülkeler Kitabı. Çev. M. Ağarı. İstanbul: Ayışığı Kitapları.
• Yuvalı, Abdülkadir (1994). İlhanlılar Tarihi I Kuruluş Devri. Erciyes Üniversitesi Yay. Kayseri.