Kıbrıs’ta İhtidâ Hareketleri (1800-1878)

Yıl 2018, Sayı: 84, 243 - 271, 29.01.2018

Güven Dinç

Öz

Bu çalışma 19. yüzyılda Osmanlı hâkimiyetinde Kıbrıs adasında
gerçekleşen ihtidâ olaylarını incelemektedir. İhtidâ İslâm dinini kabul ederek Müslüman olmayı ifade etmektedir. Osmanlı Devleti’nde
gayrimüslim tebaa zaman zaman sosyal, ekonomik, dinî, şahsî vb.
gerekçelerle İslâmiyet’e geçmiştir. Kıbrıs adasında Osmanlı hâkimiyetinden sonra bireysel olarak ihtidâ hareketleri görülmüştür. 1800-
1878 yılları arasına ait 27 şer‘iyye sicilinde 202 vaka tespit edilmiştir. Bunlardan 106’sı kadın, 96’sı erkeklere aittir. En fazla vakanın
görüldüğü kazalar Lefkoşa, Girne ve Mesarya’dır. İhtidâ olaylarında
toplumlar arası iletişimin yoğunluğu etkili olmuştur. Kıbrıs Şer’iyye
Sicilleri ihtidâlarda hiçbir şekilde baskı ve zorlama olmadığını ortaya
koymaktadır. 1831 nüfus sayımında 62 mühtedi kaydedilmiştir. Mühtediler Müslüman topluma uyum sağlarken, bazı erkek mühtediler
eski aile ve akrabalık bağlarından tam anlamıyla kopmamışlardır. 19.
yüzyıl ortalarından itibaren gayrimüslimlere verilen imtiyazlar, Rum
milliyetçiliğinin yükselişi ve Avrupalı devletlerin müdahaleleriyle
ihtidâ olaylarında keskin düşüş yaşanmış, bu durum sonrasında İngiliz
hâkimiyetinde de devam etmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kıbrıs, İslâm, İhtidâ, Mühtedi, Gayrimüslim, Şer’iyye Sicilleri

Kaynakça

• BOA. = Başbakanlık Osmanlı Arşivi Belgeleri BOA., TŞR.KB.d., 40. BOA., TŞR.KB.d., 44. BOA., HR. MKT., Dosya No: 267, Gömlek No: 89.
• Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Millî Arşiv ve Araştırma Dairesi Belgeleri KŞS. = Kıbrıs Şer’iyye Sicilleri Defter No: 22, 24, 25, 26, 28, 29, 30, 31, 32, 33, 35, 36, 38, 39, 40, 41, 42, 43, 44, 45, 46, 47, 49, 50, 51, 53, 54.
• The Cyprus Law Reports, Cases Determined by the Supreme Court of Cyprus, 1883- 1890 (1893). Vol. I. Nicosia: Printed at Government Printing Office.
• The Cyprus Law Reports, Cases Determined by the Supreme Court of Cyprus, 1891- 1893 (1894). Vol. II. Nicosia: Printed by Herbert E. Clarke.
• Aslan, Halide (2010). Tanzimat Döneminde Din Değiştirme Hareketleri (1839-1876). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Aslan, Halide (2012). “Tanzimat Döneminde Dinî Değişim Halleri: İhtida-Gizli Din-Tanassur ve Osmanlı”. Toplum Bilimleri Dergisi 6 (12): 55-82.
• Aymes, Marc (2013). A Provincial History of the Ottoman Empire: Cyprus and the Eastern Mediterranean in the Nineteenth Century. London: Routledge.
• Bedevi, Vergi (1971). “Kıbrıs Ser’î Mahkeme Sicilleri Üzerinde Araştırmalar”. Milletlerarası Birinci Kıbrıs Tetkikleri Kongresi (14-19 Nisan 1969) Türk Heyeti Tebliğleri. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay. 139-148.
• Brambilla, Elena (2007). “Convivencia under Muslim Rule: the Island of Cyprus after the Ottoman Conquest (1571-1640)”. Perspectives on Early Modern History. Pisa: Edizioni Plus-Pisa University Press. 121-138.
• Cesnola, Louis Palma di (1877). Cyprus, its Ancient Cities, Tombsand Temples (A Narrative of Researches and Excavations-during Ten Years Residence as American Consul in that Island). London: John Murray Press.
• Çelik, Cemil (2012). İngiliz Yönetiminde Kıbrıs’ın İdari ve Sosyal Yapısı (1878-1914). Doktora Tezi. Antalya: Akdeniz Üniversitesi.
• Çetin, Osman (1994). Sicillere Göre Bursa’da İhtida Hareketleri ve Sosyal Sonuçları (1472-1909). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Çevikel, Nuri (2008).“Osmanlı Kıbrıs’ında İslâmlaşma Tecrübeleri (1746-1801)”. Belgeler-Türk Tarih Belgeleri Dergisi XXIX (33): 43-84.
• Çiçek, Kemal (1992). Zimmîs (non-Muslims) of Cyprus in Sharia Courts (1110-39 A.H/1698- 1726 A.D). Ph.D. Thesis, Birmingham: Birmingham University.
• Çolak, Kamil (2000). XVI. Yüzyılda İstanbul’da İhtidâ Hareketleri. Doktora Tezi Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• Dalgın, Nihat (2006). “Mürahik”. İslâm Ansiklopedisi. C. 32. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 40-41.
• Deringil, Selim (2000). “‘There is no Compulsion in Religion’: On Conversion and Apostasy in the Late Ottoman Empire: 1839-1856”. Comparative Studies in Society and History 42/3: 547-575.
• Deringil, Selim (2017). 19. Yüzyıl Osmanlı Devleti’nde İhtida ve İrtidad. İstanbul: İletişim Yay.
• Dinç, Güven (2010). Osmanlı Yönetiminde Kıbrıs (1800-1839). Doktora Tezi. Antalya: Akdeniz Üniversitesi.
• Dündar, Recep (1998). Kıbrıs Beylerbeyi (1571-1670). Doktora Tezi. Malatya: İnönü Üniversitesi.
• Ercan, Yavuz (1996). “Devşirme Sorunu, Devşirmenin Anadolu ve Balkanlardaki Türkleşme ve İslâmlaşmaya Etkisi”. Belleten L (199): 679-725.
• Ercan, Yavuz (2001). Osmanlı Yönetiminde Gayrimüslimler: Kuruluşundan Tanzimat’a Kadar Sosyal, Ekonomik ve Hukuki Durumları. Ankara: Turhan Kitabevi Yay.
• Erdoğru, Mehmet Akif (2008). “Osmanlı Kıbrıs’ında İhtida (İslâmiyet’e Geçiş Sorunu)”. Kıbrıs’ta Osmanlılar. Lefkoşa: Galeri Kültür Yay. 163-174.
• Erdönmez, Celâl (2004). Şer’iyye Sicillerine Göre Kıbrıs’ta Toplum Yapısı (1839-1856). Doktora Tezi. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi.
• Erdönmez, Celâl (2008). “Şer’iyye Sicillerine Göre Tanzimat Dönemi’nde Kıbrıs’ta Bir İrtidâd ve Tanassur Vakası”. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi X (I): 99-123.
• Erdönmez, Celâl (2011). “Tanzimat Devrinde İngiltere Konsoloslarının Kıbrıs’taki Faaliyetleri”. Bilig 58: 91-118.
• Göyünç, Nejat (1971). “Türk Hizmetine Giren Bazı Kıbrıs Müdafileri”. Milletlerarası Birinci Kıbrıs Tetkikleri Kongresi (14-19 Nisan 1969) Türk Heyeti Tebliğleri. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay. 105-107.
• Hackett, John (1901). A History of the Orthodox Church of Cyprus from the Coming of the Apostles Paul and Barnabas to the Commencement of the British Occupation (A. D. 45-A. D. 1878) together with some Account of the Latin and Other Churches Existing in the Island. London: Methuen&Co.
• Heffening (1979). “Mürted, Murtadd”. İslâm Ansiklopedisi. C. VIII. İstanbul: Milli Eğitim Yay. 812-814.
• Hill, George (1992). A History of Cyprus. Vol. 4. Cambridge: Cambridge University Press.
• İnce, İrfan (2000). “Ridde”. İslâm Ansiklopedisi. C. 22. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 88-91.
• Jennings, Ronald C. (1993b). “Divorce in the Ottoman Sharia Court of Cyprus, 1580-1640”. Studia Islamica 78: 155-167.
• Jennings, Ronald C. (1993a). Christians and Muslims in Ottoman Cyprus and the Mediterranean World, 1571-1640. New York and London: New York University Press.
• Kılavuz, Ahmed Saim (2004). Anahatlarıyla İslâm Akaid ve Kelâma Giriş. İstanbul: Ensar Neşriyat.
• Köse, Ali (2000). “İhtida”. İslâm Ansiklopedisi. C. 21. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 554-558.
• Kyrris, Costas P. (1966). “L’importance Sociale dela Conversion à l’Islam (Volontaire ou non) d’une Sectiondes Classes Dirigeantes de Chypre Pendantles Premiers Siécles de l’Occupation Turque (1570-fin du XVIIe Siécle)”. Actes du Premier Congrés International des Études Balkaniques et sud-est Européennes. Vol. III. Sofia. 437-462.
• Minkov, Anton (2004). Conversion to Islam in the Balkans. Leiden and Boston: Brill.
• Ocak, Ahmet Yaşar (1991). “Anadolu Türkleşmesi ve İslâmlaşması”. İslâm Ansiklopedisi. C. 3. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 110-116.
• Orhonlu, Cengiz (1971). “Osmanlı Türklerinin Kıbrıs Adasına Yerleşmesi (1570-1580)”. Milletlerarası Birinci Kıbrıs Tetkikleri Kongresi (14-19 Nisan 1969) Türk Heyeti Tebliğleri. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay. 91-97.
• Özdemir, Bülent (2004). “Political Use of Conversion in the Nineteenth Century Ottoman Context: Some Cases From Salonica”. Journal for the Study of Religions and Ideologies 7: 155-170.
• Özkul, Ali Efdal (1998). Lefkoşa’nın 17 Numaralı Şer’i Mahkeme Sicili (H. 1157-1161/M. 1744-1748). Yüksek Lisans Tezi. İzmir: Ege Üniversitesi.
• Özkul, Ali Efdal (2010a). “XVIII. Yüzyılda Kıbrıs Adasında İhtida Hareketleri”, XV. Türk Tarih Kongresi (11-15 Eylül 2006). C. 4. 2. Kısım. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. 1461-1471.
• Özkul, Ali Efdal (2010b). “Osmanlı İdaresinde Kıbrıs Adasındaki İslâmiyet’e Geçmede (İhtida) Kadınların Durumu”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 3/13: 220-231.
• Papadopoullas, Theodore (1965). Social and Historical Data on Population (1570-1881). Nicosia: Cyprus Research Centre Press.
• Şahin, İsmail (2005). Kıbrıs Başpiskoposluğu (1571-1821). Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Şeker, Mehmet (2007). Osmanlı Belgelerinde İhtidâ Kavramı ve Mühtediler. İstanbul: Ötüken Yay.
• Vasileiou, Maria (2009). Conversion in the Late Ottoman Empire: A Case Study on the Legal Status of Greek Orthodox Converted to Islam, 1856-1908. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi.
• Yavuz, Yusuf Şevki (1998). Hidâyet. İslâm Ansiklopedisi. C. 17. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 473-477.