Saha Türkleri, Hantı-Mansi, Nenets Topluluklarında Ayı Töreni ve Törende Kullanılan Çalgılar

Yıl 2019, Sayı: 88, 83 - 112, 20.01.2019

Feyzan Göher Vural

https://doi.org/10.12995/bilig.526772

Öz

Tören ve festivaller, bir topluluğun kültürel zenginlikleri içinde önemli bir
yere sahiptir. Törenlerde yer alan uygulamalar, toplumun tarihi ve sahip
olduğu değerleri hakkında önemli ipuçları barındırır.
Saha (Yakut) Türkleri ile Sibirya’nın yerli halklarından oldukları düşünülen Hantı-Mansiler, Nivhler ve Nenetsler arasında yüzlerce yıllık bir
geçmişe sahip olan “ayı töreni”, içerdiği ritüller ve müzikal uygulamalar
açısından kendine has, farklı özellikler barındırır. Orta Asya Türk ve yakın
komşu/akraba toplulukları arasında, doğa varlıklarını kutsal sayma inanışı
ile bağlantılı olan bu tören, kapsamlı ritüeller içerir. Ayının avlanması,
öldürülmesi ve etinin yenmesi bazı uygulamalar eşliğinde yapılır. Bu
uygulamalar içinde müzik ve çalgılar özel bir yere sahiptir.
Betimsel karakterli bu çalışma, ağırlıklı olarak Rusça, bunun yanı sıra
Türkçe ve İngilizce kaynakların taranması ve alan araştırması sonucu elde
edilen bulguların, tarihsel ve müzikolojik saptamalarının yapılması, yorumlanmasına dayanmaktadır. Çalışmada Ayı Töreninin kökeni, ritüelleri,
bu törende kullanılan çalgıların yanı sıra, sadece bu tören ile özdeşleşen
brevne gibi çalgıların nitelikleri, kullanılış amaçları vurgulanmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Ayı Töreni, Saha (Yakut) Türkleri, Hantı Mansi, Nenets, müzikoloji

Kaynakça

• Baykara, Tuncer (2001). Türk Kültür Tarihine Bakışlar. Ankara: AKM Yay.
• Brunner, Bernd (2016). A Groundbreaking Exhibition in Frankfurt Investigates Early Human-Bear Interaction. http://thesmartset.com/bearing-witness/ (Yayınlanma Tarihi: 25.01.2016). (Erişim Tarihi: 07.10.2016).
• Çavuşoğlu, Yağmur (1986). “Eski Türk Dini”. Tanıtım 7/79: 28-30.
• Çoruhlu, Yaşar (2002). Türk Mitolojisinin Ana Hatları. İstanbul: Kabalcı Yay.
• Dimitrieva, Tatyana Nikolaeva (2013). “О Возможности Выявления Общих Черт Почитания Медведя У Обских Угров И Народов Дальнего Востока”. Цикличность: динамика культуры и сохранение традиции, (Теория и методология архаики; Вып. 6). РАН (Rusya Bilimler Akademisi). 154-164.
• Drury, Nevill (1996). Şamanizm ve Şamanlığın Öğeleri. Çev. E. Şimşek. İstanbul: Okyanus Yay.
• Efendiyeva, Çiçek (2003). “Eski Rus “İgor Destanı” Adlı Eserdeki Eski Türk Kökenli Kelimeler Üzerine Bir İnceleme”. bilig, Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi 24: 45-64.
• Fadeeva, Elena Viktorovna (2013). “Роль женщины в традиционных родовых праздниках и промысловых обрядах у коренных народов Нижнего Амура”. Ойкумена - Регионоведческие Исследования 3 (26). УДК 394.2 (571.62): 76-85.
• Fedotoviç, Jelobtsov F. (1994). “Saha Yeri ve Saha Türkleri”. Haz. Saadettin Gömeç. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih- Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi 26 (16): 227-241.
• Friedrich and Diamond (1994). Encyclopedia of World Cultures: Russia and EurasiaChina. Volume 6. Boston: G. K. Hall and Company.
• Forsyth, James (2006). A History of the Peoples of Siberia: Russia’s North Asian Colony 1581-1990. Cambridge University Press.
• Gömeç, Saadettin (1998). “Tarihte ve Günümüzde Saha Türkleri”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi 30 (19): 175-203.
• Glavatskaia, Elena (2001). “Religious And Ethnic Identity Among The Khanty: Processes Of Change”. Senri Ethnological Studies 56: 15-26.
• Groot, Jan Jakob Maria de ve G. Ahmetcan Asena (2011). 2500 Çin İmparatorluk Belgeleriyle Hunlar ve Türkistan. İstanbul: Pan Yay.
• Hoppal, Mihaly (2001). “Sibirya Şamanizminde Doğa Tapınımı”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 41 (1): 209-225.
• İllarionov, Vasiliy Vasilevich (2013). “Сказительская Традиция Народов Якутии: Сравнительно-Типологический Аспект”. İdil 2 (9): 1-7.
• İzgi, Özkan (1977). “Hunlar, Göktürkler ve Uygurlarda Geleneksel Festival ve Eğlenceler”. İ.Ü. Tarih Dergisi 31: 29-36.
• Khanty Bear Festival Kazym Siberia, Part 1: Museums and Reindeerherders Day (2015). Grönklitt: Predator Center.
• Khanty Bear Festival Kazym Siberia, Part 2: Bear Festival Kazym Villiage (2015). Grönklit: Predator Center.
• Khataliev German - Klavdia Khatyleva (2015). Торут Дорбоон. Тичик. Yakutsk.
• Kimball-Davis, Jeannine, Vladimir A. Basilov ve Leonid T. Yablonsky (1995). Nomads of the Eurasian Steppes in the Early Iron Age. Berkeley: Zinate Press.
• Liarskaya, Elena V. (2009). “Settlement Nenets On The Yamal Penınsula: Who Are They?”. Folklore 41: 33-46.
• Mamçeva, Natalya A. (2010). Музыка Медвежьего Праздника Сахалинских Нивхов. Sanatta Yeterlik Tezi. St. Petersburg: Rimsky Korsakov Devlet Konservatuvarı.
• Nikolayeva, Valeria (2015). “Медвежий Праздник”. http://national-travel.ru/asia/trad-asia/medvezhii-prazdnik.html. (Erişim Tarihi: 28.03.2016).
• Ögel, Bahaeddin (1982). Büyük Hun İmparatorluğu Tarihi. C. I-II. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• Ögel, Bahaeddin (1988). Türk Kültürünün Gelişme Çağları- Dünden Bugüne. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yay.
• Pataçakov K.M. (1958). Культура и быт хакасов в свете исторических связей с русским народом VIII XIX вв., хакасское книжное издательство. Abakan.
• Rasonyi, Lazslo (1993). Tarihte Türklük. Ankara: TKAE Yay.
• Saarniit, Helen (2011). “The Khanty of Western Siberia: Elements of Shamanism as a Form of Cultural Identity”. http://www.culturaldiplomacy.org/academy/content/pdf/participant-papers/2011-08-loam/The-Khanty-of-Western-Siberia-Elementsof Shamanism-as-a-Form-of-Cultural-Identity-Helen-Saarniit.pdf (Erişim Tarihi: 02.11.2016).
• Skrıbıkina, Çayanda Kimovna (2007). “Ладовые Особенности В Музыке Современных Якутских Композиторов”. Вестник Челябинского государственного университета 15. УДK: 7: 165-170.
• Taksami, Çuner Mihayloviç (1992). “Медвежий праздник в традиционном мировоззрении на-родов Севера”. Ранние формы религии народов Сибири: Материалы III Советско-Французского Симпозиума (III. Sovyet Fransız Sempozyumu). СПб. МАЭ. 156-166.
• UNESCO Red Book on Endangered Languages: Northeast Asia, http://www.helsinki.fi/~tasalmin/nasia_report.html (Erişim Tarihi: 12.12.2016).
• Vertkov, Konstantin Aleksandroviç, G. Blagolatov ve E. Yazovitskaya (1963). Музыкальные инструменты Народов СССР. Moskova.
• Vorobeva Victoria, Zoya Fedorinova ve Ekaterina Kolesnik (2015). “Three Crucial Crises in the Development of the Khanty and Mansi Unique Culture”. XV International Conference “Linguistic and Cultural Studies: Traditions and Innovations”. LKTI. 9-11 Kasım. Russia: Tomsk. 108-113.
• Yiğit, Ali (2006). “Rusya Federasyonu’nda Türk Topluluklarının Yaşadığı Bölgelerdeki Nüfus Hareketleri ve Değişen Etnik Yapı”. Ülkümüz 3 (6): 69-88.
• Духи агропарка. http://ampravda.ru/2013/05/16/038495.html (Erişim Tarihi: Kasım 2016) (Resim 2)
• Шаманы, Колдуны и их Духи, http://e-davidich007.livejournal.com/27262.html (Yayınlanma Tarihi: Mayıs 2015). (Erişim Tarihi: Aralık 2016). (Resim 1)
• http://gotoural.com/tours/115, «Манси. Культ медведя. Медвежий праздник» в Историко-этнографическом парке «Земля предков» (Erişim Tarihi: 07.10.2016) (Resim 35-39, Resim 46)
• http://national-travel.ru/asia/trad-asia/medvezhii-prazdnik.html (Erişim Tarihi: 28.03.2016). (Resim 29, Resim 48-50)
• http://nazaccent.ru/content/11392-prezident-spaseniya-yugry-vyskazalsya-protiv-provedeniya. html, Президент “Спасения Югры” высказался против проведения Медвежьих игрищ в Москве. (Yayın Tarihi: 20.04.2014). (Erişim Tarihi: 02.09.2016). (Resim 30)
• http:// sakhalin-museums.ru/excursion/2272/ (Erişim Tarih Dilimi: 10.09.2016-16.12.2016). (Resim 22)
• http://sch-6.edusite.ru (Erişim Tarihi: 19.03.2016). (Resim 57, Resim 65)
• http://ugra.aif.ru/society/1474061, В селе Казым прошел праздник обских угров «Медвежьи игрища» (Yayın Tarihi: 18.03.2015). (Erişim Tarihi: 10.10.2016). (Resim 28, Resim 27, Resim 32, Resim 34)
• https://yakutskhistory.net/культура/медвежий-праздник (Erişim Tarihi: 14.10.2016). (Resim 26)