Batı Kazakistan’da Sarmat Mezar Tipleri

Yıl 2019, Sayı: 88, 137 - 167, 20.01.2019

Muzaffer Gursoy

https://doi.org/10.12995/bilig.526793

Cited By: 1

Öz

Batı Kazakistan’da Çarlık Döneminden başlayıp günümüze kadar
geçen süre diliminde çok sayıda Sarmat kurganı araştırılmış olmasına rağmen mezar tiplerinin belirlenmesi ve bunların bir arada
sunulması gibi çalışmalar eksik kalmıştır. Bu çalışma, elde edilen
bilgiler ölçüsünde Batı Kazakistan’da yaşayan Sarmat topluluğunun
mezar tiplerini belirlemek, bazı mezarları yapısal özelliklerine göre
alt tiplere ayırarak tanımlamak ve bunları bir arada sunmak için
hazırlanmıştır. Bu doğrultuda taramış olduğumuz kazı raporları,
kitap ve makalelerde basit, omuzlu, karıklı, nişli, sapma ve dromoslu gibi mezar tipleri belirlenmiştir. Bunların içerisinde karıklı
mezarların yüzey karıklı, çukur karıklı ve sapma mezarların basit,
basamaklı, çift, ortadan sapma şeklinde tasnif edilerek tanımlanabileceği anlaşılmıştır. Söz konusu sapma mezar geleneğinin MS
12. yüzyıllarda Batı Kazakistan bölgesine hâkim olan Kıpçaklar ve
sonra da günümüzde Kazaklar tarafından devam ettiriliyor olması
kültürel süreklilikle ilgili önemli sonuçlara ulaşmamızı mümkün
kılmıştır. Özellikle bazı mezar tiplerinin bozkır coğrafyasında yaşayan diğer topluluklar (İskit, Hun, Vusun) tarafından da kullanılmış
olduğu saptanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Batı Kazakistan, Sarmat, mezar tipleri, kurgan, bozkır

Kaynakça

• Akatay, Sabetkazı (2011). Kun men Kölenke. Almatı.
• Acigali, Serik (Eds). (2005). Kazak Khalkının Dastürleri Men Adet - Gurıptarı. Tom 1. Almatı: Arıs Yay.
• Bagrikov, Grabung İ. (1966). “İnformatsiya ob Arkheologiçeskoy Praktike Studentov Uralskogo Pedagogiçeskogo İnstituta 1966”. Margulan Arkeoloji Enstitüsü Arşiv Materyalleri (kazı raporu). Dosya №237.
• Bagrikov, Grabung İ.(1967). “İnformatsiya ob Arkheologiçeskoy Praktike Studentov Uralskoy Pedinstituta 1967 g”. Margulan Arkeoloji Enstitüsü Arşiv Materyalleri (kazı raporu). Dosya №1051.
• “Besşatır Korgandar Keşeni”. http://almatyregion-tour.kz/kk/attractions/complex-of-the-besshatyr-burial-mounds.html#&gid=1&pid=1054 (Erişim Tarihi: 24.12.2016).
• Bisembaev, Arman, Mamedov Aslan ve Meyram Düysengali (2011). “Pamyatniki Rannikh Koçevnikov v Okrestnostiyakh pos. Cirenkopa Aktiyubinskoy Oblasti”. Margulan Okuları. Astana. 208-218.
• Çoruhlu, Yaşar (2002). “Hun Sanatı”. Türkler. C. 4. Eds. S. Koca vd. Ankara: Yeni Türkiye Yay. 54-76.
• Çoruhlu, Yaşar (2016). Eski Türklerin Kutsal Mezarları Kurganlar. İstanbul: Ötüken Yay.
• Durmuş, İlhami (2007). Sarmatlar. Ankara: Analiz Yay.
• Grakov, Boris (1947). “ΓΥΝΑΙΚΟΚΡΑΤΟΥΜΕΝΟΙ (perejitki matriarkhata u sarmatov)”. Vestnik drevney istorii 3: 100-121.
• Gutsalov, Sergey ve V. V. Rodionov (1986). “Otçet ob Arkheologiçeskikh Razvedkakh i Raskopkakh v Aktiyubinskoy Oblasti Letom 1985 g”. Aktöbe Eyalet Müzesi (kazı raporu).
• Gutsalov, Sergey ve G. V. Makareviç (1987). “Otçet ob Arkheologiçeskikh Razvedkakh i Raskopkakh v Aktiyubinskoy Oblasti - Osenyu 1986 g”. Aktöbe Eyalet Müzesi Arşiv Materyalleri (kazı raporu).
• Gutsalov, Sergey (2004). Drevnie Koçevniki Yujnogo Priuralya VII - I vv. do. n. e. Uralsk.
• Gening, Vladimir, Genadii Borisoviç ve V. V. Gening (1992). Sintaşta: Arkheologiçeskie Pamyatniki Ariiskikh Plemen Uralo - Kazakstanskikh Stepey. Çast 1. Çelyabinsk.
• Gursoy, Muzaffer (2016). “Sarmatlarda Sapma Mezar Geleneği: Batı Kazakistan Örneği Üzerinden”. III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu. C. 3. Bakü. 211-216.
• Herodotos (1991). Herodot Tarihi. Çev. Müntekim Ökmen. İstanbul: Remzi Kitapevi.
• Habdulina, Maral (1987). “Pogrebalni Obriad Naselenia Rannego Jeleznogo Veka Severnogo Kazakhstana (VIII - II vv. do. n. e.)”. Ranni Jelezni Vek i Srednevekove Uralo-İrtişskogo Mejdureçia: 3-24.
• İlinskaya, Varvara, Boris Mozolevskii ve Aleksey Terenojkin (1980). “Kurgani VI v. do. n. e. u s. Matusov”. Skifiya i Kavkaz. Sbornik Nauçnikh Trudov: 31-64.
• İvanov, V. A ve V. A. Kriger (1988). Kurgani Kıpçakskogo Vremeni na Yujnom Urale (XII - XIV vv.). Eds. S. A. Pletneva. Moskva: İzd. Nauka.
• Jelezçikov, Boris ve V. A. Kriger (1976). “Otçet ob Arkheologiçeskikh Rabotakh v Uralskoy Oblasti Letom 1976 g”. Margulan Arkeoloji Enstitüsü Arşiv Materyalleri (kazı raporu). Dosya №1534.
• Jelezçikov, Boris ve V. A. Kriger (1977). “Otçet Arkheologiçeskie Rabotıy v Uralskoy Oblasti v 1977 g”. Margulan Arkeoloji Enstitüsü Arşiv Materyalleri (kazı raporu). Dosya №1602.
• Jelezçikov, Boris ve V. A. Kriger (1978). “Katakombnıe Zakhoronenia Uralskoy Oblasti”. Ed. A. V. Artsikhovskii. Sovetskaya Arkheologiya (4): 218-228.
• Jelezçikov, Boris ve V. A. Kriger (1979). “Otçet Arkheologiçeskie Rabotıy v Uralskoy Oblasti v 1979 g”. Margulan Arkeoloji Enstitüsü Arşiv Materyalleri (kazı raporu). Dosya №1759.
• Jelezçikov, Boris (1992). “Pogrebeniya IV v. do. n. e. İz Yujnogo Priuralya i Vapros o Vremeni Poyavleniya Dromosnikh Mogil”. Eds. A. S. Skripkin. Problemi Khronologii Sarmatskoy Kulturi: 85-93.
• Jelezçikov, Boris (1998). Arkheologiçeskie Pamyatniki Uralskoy Oblasti. Volgograd: İzd. VGU.
• Jelezçikov, Boris, Valerii Klepikov ve İgor Sergatskov (2006). Drevnosti Lebedevki (VI - II vv. do. n.e.). Moskva: İzdatelstvo “Vostoçnaya Literatura” RAN.
• Jelezçikov, Boris ve Gayaz Kushaev (1999). “Pogrebenia na Beregu Ozera Çelkar v Zapadnom Kazakstane”. Nijnevoljkikh Arkheologiçeskii Vestnik. Vıp. 2: 128-130.
• Joldasbayulu, Saden (1995). Ecelgi cane Orta Gasırdagı Kazakstan. Almatı: Ana Tili.
• Joldasbayulu, Saden (2010). Ejelgi jane Orta Gasırdagı Kazak Elinin Tarikhi. İzd. Kitap
• Kushaev, Gayaz ve Boris Jelezçikov (1973). “Otçet ob Arkheologiçeskikh Raskopkakh v Uralskoy Oblasti v 1972 g”. Margulan Arkeoloji Enstitüsü Arşiv Materyalleri (kazı raporu). Dosya №1290.
• Kushaev, Gayaz ve Boris Jelezçikov (1974). “Otçet o Arkheologiçeskikh İssledovaniyakh v Uralskoy Oblasti v 1973 g”. Margulan Arkeoloji Enstitüsü Arşiv Materyalleri (kazı raporu). Dosya №1340.
• Kushaev, Gayaz ve Boris Jelezçikov (1974a). “Otçet o Arkheologiçeskikh İssledovaniyakh v Uralskoy Oblasti za 1974 g”. Margulan Arkeoloji Enstitüsü Arşiv Materyalleri (kazı raporu). Dosya №1389.
• Kushaev, Gayaz ve G. K. Kokebaeva (1980). “Otçet ob İtogakh Arkheologiçeskikh Raskopok Uralskogo Pedinstituta v 1979 g”. Margulan Arkeoloji Enstitüsü Arşiv Materyalleri (kazı raporu). Dosya №1762.
• Kushaev, Gayaz (1993). Etyudi drevney istorii stepnogo Priuralya. Uralsk: Dialog.
• Kozıbaev, Manaş (Eds). (1996). Kazakstan Tarikhı. C 1. Almatı: Atamura Yay.
• Kadırbaev, Mir, Joldasbek Kurmankulov ve T. İ. Kulik (1982). “Nauıçnıy Otçet o Rabotakh Tsentralno - Kazakstanskoy Arkheologiçeskoy Ekspeditsii za 1981 g”. Margulan Arkeoloji Enstitüsü Arşiv Materyalleri (kazı raporu).
• Kadırbaev, Mir ve Joldasbek Kurmankulov (1976). Zhakhoronenia Voinov Savromatskogo Vremeni na Levobereje r.İlek. Proşloe Kazakhstana po Arkheologiçeskim İstoçnikam: 137-156.
• Kadırbaev, Mir (1984). “Kurgannıe Nekropoli Verkhovev r. İlek”. Drevneosti Evrazii v Skifo - Sarmarskoe vremya: 84-93.
• Kovaleva, Ya. F. ve S. E. Mokhopad (1982). “Skifskoe Pogrebenie Kontsa VI - V vv. do. n. e. u s. Aleksandrovka”. Drevnosti Stepnoy Skifii. Sbornik Nauçnikh Trudov: 91-101.
• Moshkova, Marina, Boris Jelezçikov ve V. A. Kriger (1978). Otçet Arkheologiçeskie Rabotıy v Uralskoy Oblasti v 1978 g. Margulan Arkeoloji Enstitüsü (kazı raporu). Kayıt №2, Dosya №1679.
• Moshkova, Marina, Boris Jelezçikov ve V. A. Kriger (1980). “Otçet Arkheologiçeskie Rabotıy na Territorii Uralskoy Oblasti v 1980 g”. Margulan Arkeoloji Enstitüsü (kazı raporu). Dosya №1838.
• Moshkova, Marina (2009). “Jenskoe Pogrebenie v Kurgane 2 iz Lebedevskogo Mogilnogo Kompleksa (Raskopki G. İ. Bagrikova)”. Gunni, Goti i Sarmati Mejdu Volgoy i Dunaem: 99-113.
• Maksimenko, Vladimir (1983). Savromati i Sarmati na Nijnem Donu. İzd. Rostovskogo Universiteta.
• Mogilnikov, Vladislav (1997). Naselenie Verkhnego Priobia v Seredine Vtoroy Polovine 1 Tısyaçeletia do n.e. Moskva.
• Mamedov, Aslan ve S. M. Tacibaeva (2013). “Pogrebeniya so “stolami - lojami” Rannikh Koçevnikov Yujnogo Priuralya”. A. Kh. Margulan Atındagı Arkheologiya İnstitutının Astana Kalasındagı Filyalının Enbekteri. C 2. Astana. 43-54.
• Omarov, Gani (2008). “Şilikti Dalasındağı Altın Korgan”. Alaş Tarikh - Etnologiyalık Gılımi Jurnal 5 (20): 58 - 68.
• Özkan, Ramazan (2002). Türk Kültüründe Yönler. Türkler. C. 3. Eds. S. Koca vd. Ankara: Yeni Türkiye Yay. 427-433.
• Puzikova, Anna (2001). “Kurgannıy Mogilnik u s. Mastiyugino”. Kurgannıe Mogilniki Skifskogo Vremeni Srednogo Podoniya (Publikatsia Kompleksov). 47-72.
• Polosmak, Natalya ve Yevgenii Bogdanov (2015). Kurgani Sustzukte (Noin - Ula, Mongoliya).İzd. Novosibirsk “İnfolio”.
• Pşeniçniyuk, Anatolii (1983). Kultura Rannikh Koçevnikov Yujnogo Urala. Moskva: İzd. Nauka.
• Pşeniçniyuk, Anatolii (1995). “Perevoloçanskii Mogilnik”. Kurgani Koçevnikov Yujnogo Urala. Ufa.
• Strabon (1961). The Geography of Strabo. Çev. Horace Leonard Jones. Harvard University Press.
• Sdıkov, Murat, Sergey Gutsalov ve Arman Bisembaev (2003). Сокровиша скифов Западного Казахстана. Uralsk.
• Sdıkov, Murat, Arman Bisembaev ve Sergey Gutsalov (2005). “Kırık Oba Beyitter Keşeni Obalarının Zerttelui”. Eds. K. M. Baypakov. Madeni Mura Bagdarlaması Boyunşa 2005 jılgı Arkheologiyalık Esep. 73-77.
• Sdıkov, Murat, Arman Bisembaev, Sergey Gutsalov, Ruslan Mergaliev, Denis Marıksin ve Yanna Lukpanova (2005a). “Otçet ob Arkheologiçeskikh Raskopkakh Kurgannogo Mogilnika Oblavka, Bılkıldak İssledovania v Okrestnostiakh s. Novaya Kazanka”. Margulan Arkeoloji Enstitüsü Arşiv Materyalleri (kazı raporu). Dosya №2723.
• Sdıkov, Murat ve Yanna Lukpanova (2013). The Early Nomads of West Kazakhstan. (by the exemple of the Taksai 1 mound complex). Oral: Poligrafservis.
• Smirnov, Konstantin (1948). “Sarmatskie Pogrebeniya Yujnogo Priuralya. Eds. A. D. Udaltsov”. Kratkie Soobşeniya o Dokladakh i Polevikh İssledovaniyakh İnstituta İstorii Materialnoy Kulturi 22: 80-86.
• Smirnov, Konstantin (1964). Savromati. Rannyaya İstorii i Kultura Sarmatov. Moskva: İzd. Nauka.
• Smirnov, Konstantin (1972). “Sarmatskie Katakombnie Pogrebeniya Yujnogo Priuralia - Povoljia ikh Otnoşenie k Katakombom Severnogo Kavkaza”. Eds. A. V. Artsikhovskii. Sovetskaya Arkheologiya 1: 73-81.
• Smirnov, Konstantin (1975). Sarmati na İleke. Moskva: İzd. Nauka.
• Smirnov, Konstantin (1977). Orskie Kurgani Rannikh Koçevnikov. İssledovania Po Arkheologii Yujnogo Urala. Ufa: BFAN SSSR.
• Smirnov, Konstantin (1978). “Dromosnie Mogili Rannikh Koçevnikov Yujnogo Priuralya i Vopros o Proiskhocdenii Sarmatkikh Katakomb”. Voprosi Drevney i Srednevekovoy Arkheologii Vostoçnoy Evropi: 56-64.
• Sulimirskii, Tadeuş (2008). Sarmati. Drevnii Narod Yugo Rosii. Çev. T. V. Kitainoy. Moskva: ZAO Tsentrpoligraf.
• Sorokin, Sergey (1956). “Sredneaziatskie Podboynie i Katakombnie Zakhoroneniya kak Pamyatniki Mestnoy Kulturi”. Eds. B. A. Rıbakov. Sovetskaya Arkheologiya 26: 97-117.
• Sorokin, V. S. (1958). Akheologiçeskie Pamyatniki Aktiubinskoy Oblasti Kazakhskoy SSR po Materialam Zapadno - Kazakhstanskogo Otriyada Arkheologiçeskoy Ekspeditsii İİMK AN SSSR na Tselinnıe zemli 1955 goda. Margulan Arkeoloji Enstitüsü Arşiv Materyalleri (kazı raporu), Dosya №374.
• Seitkaliev, Meyram (2010). “Ranneprokhorovskie Vpusknıe Pogrebeniya v Kurganakh Nekropolya Kırık Oba II”. İzvestiya Nan RK. Seriya Obşestvennıkh Nauk 1: 46-56.
• Subotin, Leonit ve Sergey Okhotnikov (1981). Skifskie Pogrebeniya Nijnego Podnestrovya. Drevnosti Severo - Zapadnogo Priçornomorya: 102-116.
• Sinyuk, Arsen (1996). Bronzovi vek Basseyna Dona. İzd. Voronecckogo Peduniversiteta.
• Simonenko, Aleksandr (1984). Sarmatskie Meçi i Kinjali na Territorii Severnogo Priçernomoria. Voorujenie Skifov i Sarmatov: 129-147. Subbotin, L. V. ve A. N. Dzigovskii (1990). Sarmatskie Drevnosti Dnestro - Dunaiskogo Mejdureçia: Kurganıe Mogilnik Vasilevskii i Kubey. Kiev.
• Tkaçev, Vitalii (2007). Stepi Yuzhnogo Priuralya i Zapadnogo Kazakhstana na Rubeje Epokh Sredney i Pozdney Bronzi. Aktöbe.
• Tekçam, Tamay (2007). Arkeoloji Sözlüğü. Alfa Yay.
• Uhri, Ahmet (2014). Anadolu’da Ölümün Tarihöncesi. İstanbul: Ege Yay.
• Vişnevskaya, Olga (1973). Kultura Sakskikh Plemen Nizeovev Sırdari v VII - V vv. do. n. e. po materialam Uygaraka. Moskva: İzd. Nauka.
• Vasilev, V. N ve V. K Fedorov (1994). “Razvedoçnıe Raskopki v Severo - Vostoçnom Orenburje”. Başkirskii Kray. Vıp. 5: 154-166.
• Varenov, A. V. (2016). Skifskie Pamyatniki Ordosa, Altay i İstoki Kulturi Siyunnu.
• http://new.hist.asu.ru/skif/pub/skep/varen.html (Erişim Tarihi: 06.02.2016).
• Yablonskii, Leonid ve Vladimir Malaşev (2005). “Pogrebenia Savromatskogo i Rannesarmatskogo Vremenii Mogilnika Pokrovka 10”. Nijnevoljskii Arkheologiçeskii Vestnik. Vıp. 7: 151-213.
• Zadneprovskii, Yurii (1971). “On Etniçeskoy Prinadlecnosti Pamyatnikov Semireçya Usunskogo Perioda II v.d.n.e. - V v.n.e”. Strani i Narodi Vostoka. C.10. 27-63.
• Zaharov, P. E. ve İgor Sergatskov (1998). “Novie Sarmatskie Pamyatniki U s. Berejnovka”. Drevnosti Volgo - Donskoy Stepey. Vıp. 6: 70-77.