Başkurtlarda Eski Türk Takvimi ve Nevruz Bayramının Kutlanması

Yıl 2019, Sayı: 88, 189 - 203, 20.01.2019

Ahat Salihov

https://doi.org/10.12995/bilig.526994

Cited By: 1

Öz

Diğer Türk halklarında olduğu gibi Başkurtlarda da eski takvime göre yılbaşı bayramı olarak kutlanan Nevruz eskiden beri en
önemli bayramlardan biri olmuştur. Nevruz Bayramı on iki hayvanlı Türk takvimine göre Mart ayında icra edilmiştir. Başkurt
folklorunda bu bayram için söylenilen çeşitli şiirler bulunmaktadır. Bu şiirlerde Nevruz bayramı sırasında insanlar birbirlerine yılın iyi olmasını, buğdayların iyi yetişmesini söylemişlerdir.
Başkurtlarda Nevruz bayramının ekin ekildikten sonra yapılan
Sabantoy bayramına benzeyen bazı tarafları bulunmaktadır. Her
iki bayram baharda yapılır, bol bol millî yemekler hazırlanır, o yılki hasadın iyi olması dilenir. Bahar gelince doğa yeşillenir. Nevruz
da bununla bağlantılıdır. Türk halkındaki Hızır kelimesi, Arapçada yeşil anlamına gelmektedir. Hızır miti, Başkurtlarda da çok
yaygındır. Nevruzda çeşitli geleneksel halk oyunları oynamışlar,
bayram sırasında yılın nasıl olacağını yorumlamışlardır.
Başkurt kültürünün bir parçası hâline gelen bu bayram geçtiğimiz
asırda çeşitli nedenlerle unutulmaya yüz tutmuştur. 1990 yılından
itibaren tekrar kutlanmaya başlanmış. Ancak, Sabantoya nazaran
Nevruz daha küçük çapta kutlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Türk kültürü, Nevruz, on iki hayvanlı Türk takvimi, Başkurtlar, millî bayramlar

Kaynakça

• Arslan, Ahmet Ali (1995). “Amerika Kızılderili Kabileleri ve Türk Dünyasında “Yeni Yılbaşı” Merasimlerinde Paralellikler”. Türk Kültüründe Nevruz Uluslararası Bilgi Şöleni (Sempozyumu) Bildirileri (Ankara, 20-22 Mart). Ankara: AKM Yay.
• Atalay, Besim (1992). Kaşgarlı Mahmut, Divanü Lügat-it Türk Tercümesi. I. Cilt. Ankara: TDK Yay.
• Baykara, Tuncer (2001). “Türk Takvimi: On İki Hayvanlı Türk Takvimi ve Yılın Başlangıcı”. Türk Kültüründe Nevruz Dördüncü Uluslararası Bilgi Şöleni Bildirileri (21-23 Mart, Sivas). Ankara: AKM Yay.
• Valişin, Rifkat vd. (2011). Yazıki i Narodı Respubliki Başkortostan. Gosudarstvennıye Yazıki: İstoriya i Sovremennost. Sbornik Dokumentov i Materialov. Ç. 3. Realizatsiya Gosudarstvennıh Yazıkov v Oblasti Kulturı i İskusstva / Sost. A.A. Abuzarov, R.A. Valişin (otvetstvennıy), A.G. Karimov, Yu. H. Yuldaşbayev. Ufa: GUP RB UPK. (Языки и народы республики Башкортостан. Государственные языки: история и современность. Сборник документов и материалов. Ч. 3. Реализация государственных языков в области культуры и искусства / сост. А.А. Абузаров, Р.А. Валишин (ответственный), А.Г. Каримов, Ю.Х. Юлдашбаев. Уфа: ГУП РБ УПК, 2011).
• Galiullina, M. (2003). “Nauruz Tuganlık Histeren Nıgıttı”. Yeşlek (Gazete). 25.03.2003. (Ғәлиуллина М. “Наурыз туғанлыҡ хистәрен нығытты”. Йәшлек. 25.03.2003).
• İnan, Abdülkadir (1972). Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar. Ankara: TTK Yay.
• Kırzıoğlu, Neriman (1995). “Eski Türklerin Ergenekon’dan Çıkış Bayramı / Sultan Nevruz (21 Mart)”. Türk Kültüründe Nevruz Uluslararası Bilgi Şöleni (Sempozyumu) Bildirileri (Ankara, 20-22 Mart). Ankara: AKM Yay.
• Kiyikov, Garifulla (XX asr başı). Başkort Tarihı. Fond Rukopisey i Staropeçatnıh Knig Ordena Znak Poçeta İnstituta İstorii, Yazıka i Literaturı Ufimskogo Federalnogo İssledovatelskogo Tsentra Rossiyskoy Akademii Nauk. A 78-3. (Кейеков, Ғәрифулла. (ХХ быуат башы). Башҡорт тарихы. Фонд рукописей и старопечатных книг Ордена Знак Почета Института истории языка и литературы Уфимского федерального исследовательского центра Российской академии наук. A 78-3).
• Mergen, Kirey (1961). Başkort halkının Epik Komartkıları. Ufa: Başkortostan Kitap neşriyeti (Мәргән, Кирәй (1961). Башҡорт халҡының эпик ҡомартҡылары. Өфө: Башҡортостан китап нәшриәте).
• Nagaeva, L.İ. (1981). Tantsı Vostoçnıh Başkir. Moskova: Nauka, 1981. (Нагаева Л.И., Танцы восточных башкир. М.: Наука, 1991).
• Oğuz, Öcal (2000). “Başkurt Geleneksel Şölenlerine Genel Bir Bakış ve Habantuy”. Dördüncü Türk Kültürü kongresi Bildirileri. 4-7 Kasım 1997. Ankara.
• Oğuz, Öcal (2001). “Türklerde Hızır Kavramı”. Türk Kültüründe Nevruz Dördüncü Uluslararası Bilgi Şöleni Bildirileri (21-23 Mart, Sivas). Ankara: AKM Yay.
• Reşetov A. M. (2000). Uygurı, Narodı i Religii Mira. Ensiklopediya. Moskva. (Решетов А.М. Народы и религии мира. Энциклопедия. М., 2000).
• Sadıkov, Abdulla (1935). Türki Yıl Hesabı.1935 yılına ait Arap harfleriyle İdil-Ural Türkçesiyle yazılmış elyazma.
• Salihov, A.G. (2015). Başkirskiy Sabantuy v Pismennıh Dokumentah. XI Kongress Antropologov i Etnografov. 2-5 iyulya 2015 g. Yekaterinburg. 2015 (Салихов А.Г. Башкирский Сабантуй в письменных документах. XI Конгресс антропологов и этнографов. 2-5 июля 2015 г. Екатеринбург. 2015).
• Semerkandi, Muhammed Nasır (1903). “O Tarançintsakh”. Tercüman (Gazete). 23.06.1903. (Самарканда, Магомед Насыр, О таранчинцах. Терджиман. 23.06.1903).
• Süleymanov, Ahmet (1995). “Başkurt Halkının Milli Bayramlar Sisteminde Nevruz”. Uluslararası Bilgi Şöleni Bildirileri, 20-22 Mart. Ankara.
• Süleymanov, Ahmet (2000). “Başkurtlar”. Türk Dünyası Nevruz Şiirleri Antolojisi. Ankara: AKM Yay.
• Süleymanov, Ahmet ve R. Soltangereyeva (1995). Başkort Halık İjadı. 1 Tom: Yola Folklorı. Ufa: Kitap (Сөләймәнов Ә. һәм Солтангәрәева Р. (1995). Башҡорт халыҡ ижады. 1 том: Йола фольклоры. Өфө: Китап).
• Tacettin bin Yalçıgul (1908). Risalei Azize şerhi Sabatel Acizin. Kazan: Matbaa-ı Kerimiye (Тажетдин бин Ялчығол. (1908). Рисаләи Ғәзизә шәрхе ҫәбат әлғажизин. Ҡазан: Матбаға-и Кәримиә).
• Tercüman (1903). “Razniye Vesti”. Tercüman (Gazete). 03.01.1903.
• Tuhvatullin, M. (1990). “Nauruz-Bahar Bayramı”. Başkortostan (Gazete). 21.04.1990 (Төхвәтуллин М. “Наурыз – яҙ байрамы”, Башҡортостан, 21.04.1990).
• Turan, Osman (2004). On İki Hayvanlı Türk Takvimi. İstanbul: Ötüken Yay.
• Yazıcı Ersoy, Habibe (2007). “Başkurt Türklerinde Nevruz”. Türk Dünyası Nevruz Ansiklopedisi. Ed. Öcal Oğuz. 259-268.