Ahmed Midhat Efendi’nin Ahmet Metin ve Şirzad Romanında İstitrâd Değerlendirmesi

Yıl 2019, Sayı: 88, 205 - 226, 20.01.2019

Funda Çapan Özdemir

https://doi.org/10.12995/bilig.526996

Öz

Ahmet Midhat Efendi, eğitim ve öğretimi roman sanatının temeli
hâline getirmiş bir yazardır. Romanda olay akışını birden keserek, o anda geçen bir durum, bir mesele, bir nesne hakkında bilgi
verir, sonra tekrar esas konusuna döner. Ahmet Metin ve Şirzad
romanı, Ahmet Midhat Efendi’nin istitradı en fazla kullandığı
eserdir. Ahmet Metin ve Şirzad romanındaki istitradlar: 1. Müsbet
ve insanî bilimlere dair bilgiler, 2. Denizcilik-gemicilik bilgileri,
3. Gidilen görülen yerlere, seyyahı bekleyen durumlara dair
bilgiler, 4. Türk-Osmanlı ve İslâm medeniyetinin değerlerine dair
bilgiler, 5. Avrupa medeniyetine dair bilgiler, 6. Öğretim-eğitim
meselelerine dair bilgiler olarak altı maddede toplanabilir. Ahmet
Metin ve Şirzad, yazarın ilk eserini yayınladığı 1870’den bu eseri yayınladığı 1891 tarihine kadar, bilgide ulaştığı son noktayı
göstermesi bakımından önemli bir eserdir. Bu metindeki istitradlar, Ahmet Midhat Efendi’nin 1890’larda bir Osmanlı aydınının
neler bilmesi gerektiğine dair görüşlerini de açıklamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Ahmet Midhat Efendi, aydın, roman, istitrâd, bilgi, öğrenme-öğretme

Kaynakça

• Ahmet Midhat Efendi (1892). Ahmet Metin ve Şirzad yahut roman içinde roman. İstanbul: Tercüman-ı Hakikat Matbaası.
• Aristoteles (2006). Poetika. Çev. İsmail Tunalı. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Asiltürk, Baki (2000). Osmanlı Seyyahlarının Gözüyle Avrupa. İstanbul: Kaknüs Yay.
• Budak, Ali (1986). Şiir ve Bilgi. İstanbul: Boğaziçi Yay.
• Devellioğlu, Ferit (1993). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi.
• Dölen, Emre (1985). “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Bilim”. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi. İstanbul: İletişim Yay. 155.
• Durmuş, İsmail (1989). “İstitrat”. İslâm Ansiklopedisi. C. 23. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Enginün, İnci (2010). Yeni Türk Edebiyatı Tanzimat’tan Cumhuriyet’e (1839-1923). İstanbul: Dergâh Yay.
• Findley, Carter V. (1999). Ahmet Midhat Efendi Avrupa’da. Çev. Ayşen Anadol. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.
• Karpat, H. Kemal (2009). Osmanlıdan Günümüze Edebiyat ve Toplum. İstanbul: Timaş Yay.
• Laçiner, Ömer (2011). Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce. İstanbul: İletişim Yay.
• Mengi, Mine (2008) “Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nde Bir Üslûp Özelliği Olarak Türler Arasılık”. Çağının Sıradışı Yazarı: Evliya Çelebi. Haz. Nuran Tezcan. İstanbul: Yapı Kredi Yay. 281-291.
• Moran, Berna (2008). Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış-1. İstanbul: İletişim Yay.
• Muallim Naci (1984). Istılahat-ı Edebiyye. Haz. Alemdar Yalçın ve Abdülkadir Hayber. Kayseri: Akabe Yay.
• Nutkî, Süleyman (2011). Kamus-ı Bahrî. Haz. Mustafa Putlar. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yay.
• Okay, Orhan (2008). Batı Medeniyeti Karşısında Ahmet Midhat Efendi. 4. bs. İstanbul: Dergâh Yay.
• Okay, Orhan (2011). Sanat ve Edebiyat Yazıları. İstanbul: Dergâh Yay.
• Okay, Orhan (2007). “Tanzimatçılar: Yenileşmenin Öncüleri (1860-1896)”. Türk Edebiyatı Tarihi. Haz. Talat S. Halman vd. C. 3. İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
• Ortaylı, İlber (2009). Son İmparatorluk Osmanlı. İstanbul: Timaş Yay.
• Öner, Necati (1984). “Bir Bilgi Türü Olarak Sanat”. Suut Kemal Yetkin’e Armağan. C. XX. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yay.
• Parla, Jale (2006). “Rakım Efendi’den Nurullah Bey’e, Cemaatçi Oamanlılıktan Cemiyetçi Türk Milliyetçiliğine Ahmet Mithat’ın Romancılığı”. Ahmet Mithat Üzerine Eleştirel Yazılar, Merhaba Ey Muharrir!. Haz. Nüket Esen ve Erol Köroğlu. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yay.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi (2003). 19uncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Çağlayan Kitabevi.
• Uğurcan, Sema (1995). “Ahmet Mithat Efendi’nin Romanlarında Tarih ve Medeniyet”. Türk Dili Dergisi (Ahmet Midhat Efendi Özel Bölümü). Ankara: TDK Yay. 521-528.
• Uygur, Nermi (1977). Edebiyat ve Bilgi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Basımevi.
• Ülgen, Erol (1994). Ahmet Midhat Efendi’de Çalışma Fikri. İstanbul: Ahilik Araştırma ve Kültür Vakfı Yay.