Osmanlı Devleti’nde Azınlık Var mıydı? Osmanlı Devleti’nin Gayrimüslim Vatandaşlarının 19. Yüzyılda Değişen Hukuki Statüleri Hakkında Bir Değerlendirme

Yıl 2020, Sayı: 95, 149 - 176, 19.10.2020

Ramazan Erhan Güllü

https://doi.org/10.12995/bilig.9507

Cited By: 1

Öz

Bu çalışmada, Osmanlı Devleti’nin gayrimüslim vatandaşlarının statüleri ve devlet tarafından nasıl tanımlandıkları incelenmeye çalışılacaktır. İncelemenin esas noktasını ulus devletlerin inşasıyla ortaya çıkan azınlık kavramı ve bu kavramın Osmanlı Devleti’nin gayrimüslim tebaası için kullanılıp kullanılamayacağı oluşturacaktır. Azınlık tanımlaması, özellikle 1908 yılında Osmanlı anayasasının yeniden yürürlüğe girmesinin ardından aydınlar arasında kullanılmaktaydı. Müslim ve gayrimüslim aydınların bir kısmı, ülkenin geçirdiği idarî dönüşüm neticesinde çeşitli gerekçelerle bu tanımı kullanmaktaydılar. Ancak devlet tarafından resmiyette, gayrimüslim vatandaşların statüleri için böyle bir tanımlama kullanılmış değildi. “Osmanlı vatandaşlığı” anlayışını kuvvetlendirme hedefinde olan devlet, herhangi bir unsurunu azınlık statüsünde tanımlamak istememişti. Cumhuriyet’in ilânından sonra Osmanlı Devleti hakkında yapılan ilk dönem çalışmalarda da Osmanlı tebaası gayrimüslimlerden azınlık olarak bahsedilmişti. Hem Osmanlı döneminde hem de sonraki dönemde kullanılan bu tanım tarihi hadiseleri değerlendirirken bir anakronizme neden olmaktadır. Azınlık modern bir tabirdir ve millî devletler için anlamlı bir karşılığı bulunmaktadır. Lozan Antlaşması sonrası Türkiye Cumhuriyeti’nin gayrimüslim vatandaşları azınlık olarak değerlendirilmişlerdir. Bu tanımlamayı Osmanlı dönemi için de kullanmak doğru değildir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı devleti, gayrimüslim, azınlık, anayasa

Were There Minorities in the Ottoman State? An Evaluation of the Legal Status of Non-Muslim Citizens of the Ottoman State in the 19th Century

Öz

This study aims to examine the status of the non-Muslim citizens of the Ottoman State and how they are defined by the state. The main point of the investigation will be the concept of minority and whether this concept can be used for the non-Muslim subjects of the Ottoman State. The definition of minority was used among the intellectuals, especially after the Ottoman constitution came into force in 1908. Muslim and non- Muslim intellectuals agreed to define non-Muslim citizens as minorities as a result of the administrative transformation of the country. However, such a definition was not used in any official sense. After all the state, which aimed to promote the notion of “Ottoman citizenship”, did not want to define any element in minority status. After the proclamation of the Republic, in the first studies regarding the Ottoman period, non-Muslims were mentioned as minorities. This definition, which is used both in the Ottoman period and thereafter, causes an anachronism when
evaluating historical events. The term “minority” is a modern term and has a meaningful response regarding national states. Only after the Treaty of Lausanne non-Muslim citizens of the Republic of Turkey are considered as minorities. Therefore it is not correct to use this definition regarding the Ottoman period.

Anahtar Kelimeler

The Ottoman State, non-Muslim, constitution, minorities

Kaynakça

• Dönemin Gazete ve Dergileri Hâkimiyet-i Milliye İçtihad İkdam İleri Mecmûâ-yı Ebuzziyâ Millî Gaye Tanin Yeni Tasvir-i Efkâr
• Resmî Yayınlar Düstur (1289). Cüz-i Sânî, Birinci Tertib, C. 2, Dersaadet: Matbaa-i Amire.
• Abdullah Cevdet (1912a). “Islahât-ı İntihâbiyye ve Ekalliyetlerin Roprezentasyonu”. İçtihad 3 (41): 1010-1012.
• Abdullah Cevdet (1912b). “Ekalliyetin Vazifesi”. İçtihad 3 (42): 1015-1017.
• Abdurrahman Şeref (1923). “Ekalliyetler Mes’elesi”. Millî Gaye 1 (8): 2-3.
• Ahmet Reşit (1933). Ekalliyetlerin Himayesi. İstanbul: Matbaa-i Ebuzziya.
• Akgönül, Samim (2007). Türkiye Rumları – Ulus Devlet Çağından Küreselleşme
• Çağına Bir Azınlığın Yok Oluş Süreci. Çev. Ceylan Gürman. İstanbul: İletişim Yay.
• Akgönül, Samim (2011). Azınlık: Türk Bağlamında Azınlık Kavramına Çapraz Bakışlar. İstanbul: bgst Yay.
• Alexandris, Alexis (1992). The Greek Minority of Istanbul and Greek-Turkish Relations 1918-1974. Athens: Centre for Asia Minor Studies.
• Arıkan, Zeki (2009). “Dr. Abdullah Cevdet Hak Gazetesinde”. OTAM – Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi 25: 1-32.
• Bayır, Derya (2017). Türk Hukukunda Azınlıklar ve Milliyetçilik. Çev. Ülkü Sağır. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yay.
• Bozkurt, Gülnihâl (1996). Gayrimüslim Osmanlı Vatandaşlarının Hukukî Durumu (1839-1914). Ankara: TTK Yay.
• Braude, Benjamin (1982). “Foundation Myths of the Millet System”. Christians and Jews in the Ottoman Empire: The Functioning of a Plural Society. C. I –
• The Central Lands. Ed. B. Braude – B. Lewis. New York – London: Holmes & Meier Publishers. 69-88.
• Budak, Mustafa (2003). İdealden Gerçeğe: Misâk-ı Millî’den Lozan’a Dış Politika. İstanbul: Küre Yay.
• Davison, Roderic H. (1982). “The Millets as Agents of Change in the Nineteenth-Century Ottoman Empire”. Christians and Jews in the Ottoman Empire: The
• Functioning of a Plural Society. Ed.: B. Braude – B. Lewis. C. I – The Central Lands. New York – London: Holmes & Meier Publishers, Inc. 319-337.
• Ebuzziyâ Tevfik (1912). “Ekalliyet”. Mecmûâ-yı Ebuzziyâ 31 (128): 361-363.
• Engelhardt, E. P. (2017). Türkiye ve Tanzîmat: Devlet-i Osmaniye’nin Târih-i Islahatı
• 1826’dan 1882’ye. Çev. Ali Reşad. Yay. Haz. Erol Kılınç. İstanbul: Ötüken Neşriyât.
• Ercan, Yavuz (1992). “Kurumsal Açıdan Gayri Müslimler (Azınlıklar)”. Türklerde İnsanî Değerler ve İnsan Hakları: Osmanlı İmparatorluğu Dönemi. İstanbul: Türk Kültürüne Hizmet Vakfı Yay. 305-342.
• Ercan, Yavuz (2011). Başlangıçtan Günümüze Türkiye’de Azınlık Sorunu – İmparatorluk’tan Cumhuriyet’e Kalan Sorunlar -. Ankara: Turhan Kitabevi.
• Erdem, Yusuf Hakan (2011). “The Greek Revolt and the End of the Old Ottoman Order”. The Greek Revolution of 1821: A European Event. Ed. Petros Pizanias. Istanbul: The Isis Press. 257-265.
• Eyyupoğlu, İsmail (1999). “Tanzimat’tan Birinci Dünya Savaşına Kadar Osmanlı Devleti’nde Azınlık Problemi”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 11: 247-264.
• Fodor, Pâl (2012). “Minorities in the Ottoman Empire”. At the Gate of Modernism: Qajar Iran in the Nineteenth Century. Ed. Éva M. Jeremias, Piliscsaba: The Avicenna Institute of Middle Eastern Studies. 21-29.
• Georgeon, François (2006). “Osmanlı Devleti’nde Türk Milliyetçiliğinin Yükselişi (1908-1914)”. Osmanlı–Türk Modernleşmesi 1900–1930 (Seçilmiş Makaleler). Çev. Ali Berktay. İstanbul: YKY.
• Güllü, Ramazan Erhan (2009). “Mondros Mütarekesi’nin Ardından Ermeni ve Rum Patrikhanelerinin İşbirliği (30 Ekim 1918 – 11 Ekim 1922)”. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi 75: 575-605.
• Güllü, Ramazan Erhan (2015). Ermeni Sorunu ve İstanbul Ermeni Patrikhanesi (1878-1923). Ankara: TTK Yay.
• Güllü, Ramazan Erhan (2016). “İstanbul’da Ermeni-Rum Kiliseleri Krizi ve Ermenilere Tanınan Yeni İmtiyâzlar (1890-1891)”. OTAM – Ankara
• Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi 38: 31-53.
• Güllü, Ramazan Erhan (2018). Türkiye’de Gayrimüslimlerin Yönetimi – Osmanlı’dan Cumhuriyet’e -. İstanbul: Ötüken Neşriyât.
• Güllü, Ramazan Erhan (2019). “Osmanlı Devleti’nin Son Döneminde Süryani Kilisesi ve Süryanilerin İdaresi”. Osmanlı Araştırmaları 53: 287-319.
• Halide Edib (1955). Türkiye’de Şark, Garp ve Amerikan Tesirleri. İstanbul: Doğan Kardeş Yay.
• Jaeschke, Gotthard (1991). Kurtuluş Savaşı ile İlgili İngiliz Belgeleri. Çev. Cemal Köprülü. Ankara: TTK Yay.
• Kedourie, Elie (2004). “Ortadoğu’da Etnisite, Çoğunluk ve Azınlık”. Orta Doğu’da Etnisite, Çoğulculuk ve Devlet. Çev. Zafer Avşar. Eds. Milton J. Esman – Itamar Rabinovich. İstanbul: Avesta Basın Yay. 47-56.
• Kenanoğlu, M. Macit (2007). Osmanlı Millet Sistemi – Mit ve Gerçek. İstanbul: Klasik Yay.
• Koçunyan, Aylin (2017). The Millet System and the Challenge of Other Confessional Models, 1856-1865. Ab Imperio. 1/2017. 59-85.
• Konortas, Paraskevas (1999). “İstanbul Rum-Ortodoks Patrikhanesi ile Osmanlı Yönetiminin Birlikte Yaşamı (1453-1923)”. İdea Politika 4: 64-72.
• Konortas, Paraskevas (2011). “Tarihi Uzlaşma’dan Entente Cordial’e?: İstanbul Ortodoks Patrikhanesi ile Osmanlı İdaresi Arasında İdeolojik ve Siyasi
• Amaç Birliği (15. Yüzyıl Ortası – 16. Yüzyıl Sonu)”. Tarihî, Siyasi, Dinî ve Hukuki Açıdan Ekümenik Patrikhane. Çev. Yaman Aksu. Der. Cengiz Aktar. İstanbul: İletişim Yay. 27-69.
• Kütükoğlu, Mübahat S. (2018). Osmanlı’nın Sosyo-Kültürel ve İktisâdî Yapısı. Ankara: TTK Yay.
• Mango, Andrew (1985). “Remembering the Minorities”. Middle Eastern Studies 21 (4): 118-140.
• Oran, Baskın (2015). Türkiye’de Azınlıklar: Kavramlar, Teori, Lozan, İç Mevzuat, İçtihat, Uygulama. İstanbul: İletişim Yay.
• Ortaylı, İlber (2002). “19. Asra Kadar Osmanlı Millet Sistemi ve Bâb-ı Âlî”. Tarih ve Toplum 38 (224): 19-24.
• Özdemir, Hüseyin (2016). Demokrasi Tarihimizde İttihat ve Terakki’li Yıllar: Babanzâde İsmail Hakkı Bey’in Penceresinden. İstanbul: Ötüken Neşriyât.
• Reyhan, Cenk (2007). “Osmanlı’da Millet Nizamnameleri: Avrupa ile Uyum Sürecinde Rum-Ermeni-Yahudi Cemaat Düzenlemeleri”. Türk Tarih Kurumu – Belgeler 31: 33-91.
• Sancaktar, Fatih Mehmet (2009). II. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Milli Hâkimiyet Düşüncesinin Gelişimi – Hüseyin Cahit Yalçın Örneği (1908-1925). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yay.
• Saral, Ahmet Hulki (1986). Türk İstiklal Harbi, IV. Cilt, Güney Cephesi. Ankara: Genelkurmay Başkanlığı Harp Tarihi Dairesi Resmî Yay.
• Stamatopoulos, Dimitrios (2006). “From Millets to Minorities in the 19th-Century Ottoman Empire: an Ambiguous Modernization”. Citizenship in Historical Perspective. Eds. Steven G. Ellis - Gudmundur Halfdanarson - Ann Katherine Isaacs. Pisa: Edizioni Plus – Pisa University Press. 253-273.