The Functional-Semantic Features of Word “Bar” in Kyrgyz Language

Yıl 2020, Sayı: 92, 135 - 162, 31.01.2020

Burul Sagınbayeva Mirzat Rakımbek Uulu

https://doi.org/10.12995/bilig.9206

Öz

The word “bar” in Kyrgyz language indicates the existence of an object, matter, some kind processes of event and action that are in the world. Also gives some information about relation of matter, sign and process. It has the lexical meaning and it is type of noun. Have the Inflexible affixes as a noun. It is very flexible in terms of its function and meaning and serves as a predicate, adjective phrase, exclamation and preposition (it can also be an adverb). It can be the component of the sentence and can create the sentence whole. In the sentence it usually acts as a predicate and is in harmony with the subject. The sentence with adjective predicate that contains the word “bar” has a little bit differed meaning. In such sentences the predicate do not acts the concrete characteristic, but it shows the existence and amount of situation or state. In Kyrgyz language the word “bar” uses at lexical-grammatical meanings (as an object, adjective, exclamation, preposition etc.). In speech it depends on different situations like relations between sides of speech (speaker and listener) and so on. The functional-semantic meaning of word “bar” is very flexible and it has large semantic area, area of use. Also it is very active in Kyrgyz vocabulary.

Anahtar Kelimeler

Kyrgyz language, “bar” word, word types, speech, state, vocabulary, adjective phrase, functional-semantic meaning

Kırgızcada “Bar” Sözcüğünün İşlevsel- Semantik Özellikleri

Öz

Kırgızcada “bar” sözcüğü dünyada mevcut olan madde, nesne, her türlü olay ve hareket sürecinin var oluşunu, mevcut olduğunu bildirir ve madde, belirti, süreç ve ilişki ile alâkalı bilgi verme görevini yerine getirir. Tek başına anlamı olan isim soylu bir sözcüktür. İsim gibi çekime girer. İşlevi ve anlamı bakımından çok esnek olup yüklem, sıfat grubu, ünlem ve edat (zarf da olabilir) olarak da görev yapmaktadır. Cümlede bir cümle ögesi görevini üstlenebileceği gibi bir cümle de oluşturabilir. Cümlede genellikle yüklem olarak karşımıza çıkar ve özne ile uyum içinde olur. “Bar” sözcüğü bulunan sıfat cümlesinin yükleminde anlamsal bir farklılık vardır. Bu tür cümlelerde yüklem öznenin somut bir vasfını değil, onun var oluşu ve miktarı gibi durum belirtisini bildirmekle farklılık göstermektedir. Kırgız lehçesinde “bar” sözcüğü leksik-dil bilgisel anlamlarda (nesne, vasıf, ünlem, edat vb.) kullanılır. Söz içinde yer alan böylesi birkaç türe ayrılması iletişimde farklı farklı olaylara, konuşmacının dinleyiciyle olan ilişkisine vb. çok taraflı durumlara bağlıdır. “Bar” sözcüğü işlevi bakımından çok esnek, kullanım alanı ve semantik alanı geniş ve Kırgızcanın söz varlığında çok sık kullanılan bir sözcük olarak ortaya çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kırgızca, “bar” sözcüğü, kelime türleri, söz, durum, söz varlığı, fat cümlesi, işlevsel anlam

Kaynakça

• Айтматов, Чынгыз (2008). Эрте келген турналар. Деңиз бойлой жорткон Ала-Дөбөт. Фудзиямада кадыр түн. Т. 3. Бишкек.
• Arat, Reşit Rahmeti (1947). Kutadgu Bilig I Metin. İstanbul: MEB Yay.
• Arat, Reşit Rahmeti (1951). Edib Ahmed b. Mahmud Yüknekî, Atebetü’l-Hakayık. Ankara: TDK Yay.
• Апилов, Болотбек (2008). Барпы Алыкулов. Бишкек.
• Atalay, Besim (1986). Divanu Lugati’t-Türk. C. 1-4. Ankara: TDK Yay.
• Bang, Willy & Annamarie Von Gabain (1930). “Türkische Turfan-Texte III”. SPAW.
• Bang, Willy & Reşit Rahmeti Arat (1936). Oğuz Kağan Destanı. İstanbul: Burhaneddin Basımevi.
• Бөкөшов, Жамгырбек (2013). “Бийиктик”. Кыргыз философиясы. Бишкек.
• Clauson, Sir Gerard (1972). An Ethymological Dictionary of Pre-Thirteenth- Century Turkish. Oxford University Press.
• Eckmann, Janos (2005). Çağatayca El Kitabı. Çev. Günay Karaağaç. Ankara.
• Эгембердиев, Раимжан (2016). “Турар”. Кыргыз тилиндеги фразеологизмдердин төркүнү (этимологиясы). Бишкек.
• Элчиев, Жаанбай (2002). Сүйлөмдүн келки маанилери, типтери жана түрлөрү. Бишкек.
• Gülensoy, Tuncer (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü. Ankara: TDK Yay. http: www.tdk.gov/tr.
• Жайнаков, Төлөмбай (2001). Кыска жана нуска сөздөр. Бишкек.
• Жаңы Ала-Тоо (2013). № 3, № 5.
• Жапаров, Абдыкул (1951). Кыргыз тилинин грамматикасы. II бөлүк. Синтаксис, Фрунзе.
• Ибрагимов, Мухамед (2005). Кыргыз макал-ылакап, учкул сөздөрү. Карабалта.
• Иманов, Акеш (1990). Кыргыз тили. –Ф.: “Мектеп” басмасы, Фрунзе.
• Иптар уулу, Сабыр (2012). Кыргыз жан дүйнөсү. Бишкек.
• Karaağaç, Günay (2012). Türkçenin Dil Bilgisi. Ankara: Akçağ Yay.
• Древнетюркский словарь. (1969). Ленинград.
• Kaya, Ceval (1994). Uygurca Altun Yaruk. Giriş, Metin ve Dizin. Ankara: TDK Yay.
• Кононов, Андрей Николаевич (1980). Грамматика языка тюркских рунических памятников VII-IX вв. Ленинград.
• Койчуманов, Жумаш & Кадыров Ысмайыл (2012). Макал-Лакаптар, нуска сөздөр, накыл кептер, залкар ойлор. “Бийиктик Плюс”. Бишкек.
• Койчуманов, Жумаш (1996). Элдик педагогиканын берметтери. Бишкек.
• Кыргыз адабий тилинин грамматикасы (KATG). (1980). Фрунзе.
• Кыргыз тилинин сөздүгү (2011). Аврася пресс. Т. 1. Бишкек.
• Кыргыз тилинин түшүндүрмө сөздүгү (1964). Т. 1. Фрунзе.
• Mahmud Kaşkari (1073-1074). Kitabu Divanu Lügati’t-Türk. Ali Emiri Arabi Elyazısı.
• Малов, Сергей Ефимович (1951). Памятники древнетюркской писменности. Изд. АНСССР. Москва-Ленинград.
• Мураталиев, Маанайкул & Турсунов Аскар (1961). Кыргыз тилиндеги сүйлөм мүчөлөрү. Фрунзе.
• Муратов, Абдыкерим (2004). Курманбек баатыр. Бишкек.
• Müller, Friederich Wilhelm Karl (1908). “Uigurica I. 1. Die Anbetung der Magier, ein christliches Bruchstück. 2. Die Reste des buddhistischen Goldglanz- Sūtra. Ein vorläufiger Bericht”. APAW.
• Pelliot, Paul (1914). “La Version ouigoure de l’histoire des princes Kalyāṇaṃ-kara et Pāpaṃkara”. T’oung Pao 15 (2): 225-272.
• Садыков, Ташболот (2006). Азыркы кыргыз тили: Фонетика. Бийиктик басмасы, Бишкек.
• Севортян, Эрванд Владимирович (1978). Этимологический словарь тюркских языков. Общетюркские и межтюркские основы на букву “Б”. изд. “Наука”. Москва.
• Татаринцев, Борис Исакович (2000). Этимологический словарь тувинского языка. “Наука” Новосибирск.
• Tekin, Şinasi (1976). Uygurca Metinler II. Maytrısimit. Ankara: Sevinç Matbaası.
• Tekin, Talat (1994). Tunyukuk Yazıtı. Ankara: Simurg Yay.
• Tekin, Talat (2008). OrhonYazıtları. Ankara: TDK Yay.
• Усеев, Нурдин (2011). Енисей жазма эстеликтери I. Лексикасы жана тексттер. КРУА-КТМУ, Бишкек.
• Федотов, Михаил Романович (1996). Этимологический словарь чувашского языка. Чебоксары.
• Шаршеев, Ниязбек (1970). “Азыркы кыргыз тилиндеги атоочтук модалдык сөздөр”. Кыргыз тили боюнча изилдөөлөр. Фрунзе.
• Юдахин, Константин Кузьмич (1985). Кыргызско-русский словарь. Главная редакция киргизской советской энциклопедии. Т. 1. Фрунзе.