Tanpınar’ın Saatleri Ayarlama Enstitüsü’nde Weber’in İzsürümü: Rasyonel ve İrrasyonel Değerler

Yıl 2020, Sayı: 94, 29 - 50, 20.07.2020

Derya Güler Aydın

https://doi.org/10.12995/bilig.9402

Öz

Ahmet Hamdi Tanpınar’ın eserinde bir kurum olarak işlenen Saatleri Ayarlama metaforu, modernizmle yeni tanışan bir toplumun yaşadığı zihniyet değişimini ve bu değişimin sancılarını ortaya koymak üzere kullanılır. Weber’in Protestan Ahlakı ve Kapitalizmin Ruhu (1997) adlı eserinde ortaya koyduğu biçimiyle Asketik çalışma ruhu ve disiplininin doğal sonucu olarak ortaya çıkan sermaye birikimi, kapitalist gelişmenin temel unsurlarından birisidir. Weber’de modernitenin ve bununla birlikte formel rasyonalitenin yükselişi, Protestan Ahlakının gerektirdiği çalışma disipliniyle ilişkilidir. Weber’in rasyonalitenin farklı türleri ve özellikle formel rasyonalite ve bürokrasi gibi temel kavramlar üzerinden ortaya koyduğu modernizm eleştirisi, Tanpınar’ın Saatleri Ayarlama Enstitüsü’nde roman boyunca inşa edilmeye çalışılan bürokratik bir kurum üzerinden sunulmaktadır. Bu çerçevede, Saatleri Ayarlama Enstitüsü isimli romanı, iktisat ve sosyoloji alanında oldukça önemli eserler vermiş olan Weber ile
buluşturan bu çalışmanın amacı, disiplinler arası bir yaklaşımla, modern toplumda ve/veya bu topluma geçiş sürecinde yaşanması muhtemel sancıların, toplum ve bireyin hayatı üzerinden yeniden düşünülmesini sağlamaktır.

Anahtar Kelimeler

Tanpınar, Weber, modernite, bürokratik kurumlar, rasyonalizm, değerler

Tracing Weber in Tanpınar’s Clock Setting Institute: Rational and Irrational Values

Öz

In Ahmet Hamdi Tanpınar’s book entitled “Clock Setting Institute” (CSI), the methaphor of clock adjustment is used as an institution that reveals the change in mentality of a society that is newly experienced with modernism and the pains of this change. In Max Weber’s Protestant Ethics and the Spirit of Capitalism (1997), capital accumulation emerged as the natural result of the Ascetic working spirit and discipline is one of the essential elements of capitalist development. The rise of modernity in Weber and the accompanying rise of formal rationality are related to the working discipline that is required for Protestant morality. Weber’s critique of modernism is based on different types of rationality, specifically, formal rationality and bureaucracy. The same bureaucratic institution is also tried to be built in Tanpinar’s Clock Setting Institute. Within this context, the aim of this study is to bring together Tanpınar’s CSI, an important name of the Turkish literature, with Weber, who has produced significant studies in the field of economics and sociology. By using an interdisciplinary approach, it is also aimed to reconsider the possible pains of individuals in the transition period of a modern society.

Anahtar Kelimeler

Tanpınar, Weber, modernity, bureaucratic institutions, rationalism, values

Kaynakça

• Bayraktar, Osman (2015). “An Examination of Novelists’ Approaches to Management Constructs”. International Journal of Humanities and Social Science 5 (9): 92-98.
• Daniels, Jacob (2014). “The Time Regulation Institute by Ahmet Hamdi Tanpınar”. World Literature Today 88 (5): 83-84.
• Dolcerocca, Özen Nergis (2017). “ Free Spirited Clocks”: Modernism, Temporality and The Time Regulation Institute”. Middle Eastern Literatures 20 (2): 177-197.
• Güler Aydın, Derya (2010). “Kapitalizmde Bireyin Sorgulanması: Yabancılaşma ve Demir Kafes”. Amme İdaresi Dergisi 43 (2): 17-32.
• Güler Aydın, Derya ve Çınla Akdere (2014). Edebiyattaki İktisat. İstanbul: İletişim Yay.
• Erdemir, Erkan (2014). “Firma Nasıl Var olur? Tanpınar’ın Saatleri Ayarlama Enstitüsü Üzerinden Kurumların Ortaya Çıkışına Dair Bir İnceleme”. Edebiyattaki İktisat. Der. Derya Güler Aydın ve Çınla Akdere. İstanbul: İletişim Yay.
• Feldman, Walter (1998). “Time, Memory and Autobiography in The Clock- Setting Institute of Ahmet Hamdi Tanpınar”. Edebiyât 8: 37-61.
• Findley, Carter V. (1980). Bureaucratic Reform in the Ottoman Empire, The Sublime Porte, 1789-1922. New Jersey: Princeton University Press.
• Findley, Carter V. (1989). Ottoman Civil Officialdom, A Social History. New Jersey: Princeton University Press.
• Irzık, Sibel (2017). “What if one day things go mad?”: the unruly objects of Tanpınar’s modernism”. Middle Eastern Literatures 20 (2): 198-214.
• Moran, Berna (1991). Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış I. İstanbul: İletişim Yay.
• Oğuzertem, Süha (1995). “Unset Saats, Upset Sihhats: A Fatherless Approach To The Clock-Setting Institute”. Turkish Studies Association Bulletin 19 (2): 3-18.
• Özlem, Doğan (1999). Max Weber’de Bilim ve Sosyoloji. Ankara: İnkılap Kitapevi.
• Sen, Asok (1985). “Weber, Gramsci and Capitalism”. Social Scientist 13 (1): 3- 22.
• Swatos, William H. (1981). “The Disenchantment of Carisma: A Weberian Assesment of Revolution in a Rationalized Word”. Sociology of Religion 42 (2): 119-136.
• Swingewood, Alan (1998). Sosyolojik Düşüncenin Kısa Tarihi. Ankara: Bilim Sanat Yay.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi (2017). Saatleri Ayarlama Enstitüsü. İstanbul: Dergah Yay.
• Türem, Umut (2011). “A Clock –Setting Institute for Market Age: The Politics of Importing “Competition” to Turkey”. A Journal of Feminist Cultural Studies 22 (1): 111-145.
• Weber, Max (1995). Toplumsal ve Ekonomik Örgütlenme Kuramı. Çev. Özer Ozankaya. Ankara: İmge Kitabevi Yay.
• Weber, Max (1997). Protestan Ahlakı ve Kapitalizmin Ruhu. Çev. Zeynep Aruoba. İstanbul: Hil Yay.
• Weber, Max (2003). General Economic History. Çev. Frank Knigth. New York: Dover Publications.
• Yıldırım, Engin (2011). “Zaman Disiplini ve Çalışma Zihniyeti: Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Saatleri Ayarlama Enstitüsü Bağlamında Bir Değerlendirme”. Çalışma ve Toplum 4: 25-42.