Turkey’s May 27, 1960 Coup through The French Diplomatic Reports

Yıl 2019, Sayı: 90, 43 - 65, 30.07.2019

İdris Yücel

https://doi.org/10.12995/bilig.9003

Öz

The rule of Democratic Party and the May 27, 1960 coup that ended it are accepted as the first experience of true multi-party political life, and as a critical turning-point in Turkish political history representing the first military coup. With this in mind, this work re-reads the coup through the reports and analysis of the French embassy in Ankara. The reports sent to Paris by Henry Spitzmuller, the French ambassador of the time, on May 27 and afterwards reflect the responses to political developments in diplomatic circles, most of all the political landscape which emerged in Turkey following the coup. It also, more importantly, provides us with important clues as to the causes of the coup. The French saw the main reasons for the coup as being the constitutional order left over from the one-party era, the partisanship of the president and the authoritarian attitude of Adnan Menderes towards opposition.

Anahtar Kelimeler

Turkey, May 27 1960 Coup, Adnan Menderes, Celal Bayar, Henry Spitzmuller, The Democratic Party

Fransız Elçilik Raporlarına Göre 27 Mayıs 1960 Darbesi

Öz

Demokrat Parti iktidarı ve bu dönemi sonlandıran 27 Mayıs 1960 darbesi, gerek ilk kez gerçek anlamda çok partili hayata geçişin gerekse ilk askeri darbenin tecrübe edilmesi adına Türk siyasi tarihi içerisinde oldukça kritik bir dönemeç olarak kabul edilmektedir. Günümüze kadar çoğunlukla iç siyasi dinamikler temelinde yorumlanan bu sürecin yabancı diplomatlar gözünden okunması 27 Mayıs darbesinin karşılaştırmalı esasa göre anlaşılması için önemlidir. Bu kaygıdan yola çıkarak, bu çalışma, 27 Mayıs darbesini Ankara’daki Fransa Büyükelçiliğinin rapor ve analizleri üzerinden yeniden okumaktadır. Dönemin Fransız elçisi Henry Spitzmuller’in, 27 Mayıs 1960 günü ve sonrasında Paris’e sunduğu raporlar, darbe sonrasında Türkiye’de ortaya çıkan politik manzara başta olmak üzere, gelişmelerin diplomasi çevrelerinde uyandırdığı yankı ve daha da önemlisi darbenin nedenleri üzerine önemli ipuçları sunmaktadır. Fransız gözüyle darbenin başlıca nedeni, tek parti döneminden kalma anayasal düzen, cumhurbaşkanının taraflı tutumu ve Adnan Menderes’in muhalefet karşısındaki otoriter tavırlarıdır.

Anahtar Kelimeler

Türkiye, 27 Mayıs Darbesi, Adnan Menderes, Celal Bayar, Henry Spitzmuller, Demokrat Parti

Kaynakça

• Ahmad, Feroz (1977). The Turkish Experiment in Democracy, 1950-1975. London: C. Hurst.
• Armaoğlu, Fahir (1996). “Amerikan Belgelerinde 27 Mayıs Olayı”. Belleten 60: 203-226.
• Bichis, Adriana (2013). “Henry Spitzmuller -Un acteur des relations francoroumaines”. Codrul Cosminului 9: 77-92.
• Birand, Mehmet Ali, C. Dündar and B. Çaplı (1991). Demirkırat. İstanbul: Doğan Yay.
• Bulunmaz, Barış (2012). “Türk Basın Tarihi İçerisinde Demokrat Parti Dönemi ve Sansür Uygulamaları”. Öneri Dergisi 10: 203-214.
• Bulut, Sedef (2009). “Üçüncü Dönem Demokrat Parti İktidarı (1957-1960): Siyasi Baskılar ve Tahkikat Komisyonu”. Gazi Akademik Bakış 2: 125–145.
• Burçak, Rıfat Salim (1976). Yassıada ve Ötesi. Ankara: Çankaya Matbaası.
• Demir, Şerif (2007). “Adnan Menderes ve 6-7 Eylül Olayları”. İstanbul Üniversitesi Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları Dergisi 12: 1-29.
• George, Harris S. (2011). “Military Coups and Turkish Democracy, 1960-1980”. Turkish Studies 12: 203-213.
• Göktepe, Cihat (2002). “İngiliz Kaynaklarına Göre Türkiye’deki 27 Mayıs Darbesi”. Türkler 17: 54-65.
• Güven, Dilek (2009). Cumhuriyet Dönemi Azınlık Politikaları ve Stratejileri Bağlamında 6-7 Eylül 1955 Olayları. İstanbul: İletişim Yay.
• Karpat, Kemal (1959). Turkey’s Politics: The Transition to a Multi-Party System. Princeton.
• Kaya, Ayşe Elif Emre (2009). “Demokrat Parti Döneminde Basın-İktidar İlişkileri”. İletişim Fakültesi Dergisi 39: 93-118.
• Kaya, Raşit and Barış Çakmur (2010). “Politics and the mass media in Turkey”. Turkish Studies 11: 521-537.
• Koltuk, Durmuş Ali (2008). “II. Dünya Savaşı’ndan Sonra Çok Partili Hayata Geçişte Chp ve İsmet İnönü”. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi 2: 33-44.
• Les archives diplomatiques du Ministère des Affaires Étrangères à La Courneuve (Hereafter MAE), Série Europe 1946-1960, Turquie 1956-1960, Vol 65, No: 21. Les désordres dans la région de Césarée et la réaction gouvernementale,
• M. Henry Spitzmuller Ambassadeur de France en Turquie à Son Excellence Monsieur Couve de Murville Ministre des Affaires Étrangères, 11 April 1960.
• MAE, Série Europe 1946-1960, Turquie 1956-1960, Vol 65, No: 27. Nouvelles mesures contre l’opposition-Commission d’enquête, M. Henry Spitzmuller Ambassadeur de France en Turquie à Son Excellence Monsieur Couve de Murville Ministre des Affaires Étrangères, 20 April 1960.
• MAE, Série Europe 1946-1960, Turquie 1956-1960, Vol 65, No: 35. M. Henry Spitzmuller Ambassadeur de France en Turquie à Paris, 28 April 1960.
• MAE, Série Europe 1946-1960, Turquie 1956-1960, Vol 65, No: 40. M. Henry Spitzmuller Ambassadeur de France en Turquie à Paris, 3 Mai 1960.
• MAE, Série Europe 1946-1960, Turquie 1956-1960, Vol 65, No: 41. M. Crouy à Paris, 3 Mai 1960.
• MAE, Série Europe 1946-1960, Turquie 1956-1960, Vol 65, No: 78. Développement des dernières manifestations, M. Henry Spitzmuller Ambassadeur de France en Turquie à Son Excellence Monsieur Couve de Murville Ministre des Affaires Étrangères, 15 Mai 1960.
• MAE, Série Europe 1946-1960, Turquie 1956-1960, Vol 65, No: 104. Situation Intérieure, M. Henry Spitzmuller Ambassadeur de France en Turquie à Son Excellence Monsieur Couve de Murville Ministre des Affaires Étrangères, 23 Mai 1960.
• MAE, Série Europe 1946-1960, Turquie 1956-1960, Vol 65, No: 150. M. Villelume à Paris, 23 Mai 1960.
• MAE, Série Europe 1946-1960, Turquie 1956-1960, Vol 65, No: 107. M. Henry Spitzmuller Ambassadeur de France en Turquie à Paris, 26 Mai 1960.
• MAE, Série Europe 1946-1960, Turquie 1956-1960, Vol 65, No: 108. M. Henry Spitzmuller Ambassadeur de France en Turquie à Paris, 27 Mai 1960.
• MAE, Série Europe 1946-1960, Turquie 1956-1960, Vol 65, No: 137. A l’attention de M Baraduc, 27 Mai 1960.
• MAE, Série Europe 1946-1960, Turquie 1956-1960, Vol 65, No: 142. M. Henry Spitzmuller Ambassadeur de France en Turquie à Paris, 28 Mai 1960
• MAE, Série Europe 1946-1960, Turquie 1956-1960, Vol 65, No: 152. M. Roux à Paris, 28 Mai 1960.
• MAE, Série Europe 1946-1960, Turquie 1956-1960, Vol 65, No: 146. A l’attention de M Baraduc, 28 Mai 1960.
• MAE, Série Europe 1946-1960, Turquie 1956-1960, Vol 65, No: 156. M. Henry Spitzmuller Ambassadeur de France en Turquie à Paris, 29 Mai 1960.
• MAE, Série Europe 1946-1960, Turquie 1956-1960, Vol 65, No: 169. M. Lucet à Ankara, 30 Mai 1960.
• MAE, Série Europe 1946-1960, Turquie 1956-1960, Vol 65, No: 168. M. Lacoste à Paris, 30 Mai 1960.
• MAE, Série Europe 1946-1960, Turquie 1956-1960, Vol 65, No: 170. Coup d’état en Turquie, M. Jacques-Emile Paris, Ministre de France en Roumanie à Son Excellence Monsieur Couve de Murville Ministre des Affaires Étrangères, 30 Mai 1960.
• MAE, Série Europe 1946-1960, Turquie 1956-1960, Vol 65, No: 166-167. M. Henry Spitzmuller Ambassadeur de France en Turquie à Paris, 30 Mai 1960.
• MAE, Série Europe 1946-1960, Turquie 1956-1960, Vol 65, No: 172. M. Henry Spitzmuller Ambassadeur de France en Turquie à Paris, 31 Mai 1960.
• MAE, Série Europe 1946-1960, Turquie 1956-1960, Vol 65, No: 184. Conférence de presse du General Gursel, M. Henry Spitzmuller Ambassadeur de France en Turquie à Son Excellence Monsieur Couve de Murville Ministre des Affaires Étrangères, 31 Mai 1960.
• MAE, Série Europe 1946-1960, Turquie 1956-1960, Vol 65, No: 178. Création d’un Comite constitutionnel, M. Henry Spitzmuller Ambassadeur de France en Turquie à Son Excellence Monsieur Couve de Murville Ministre des Affaires Étrangères, 31 Mai 1960.
• MAE, Série Europe 1946-1960, Turquie 1956-1960, Vol 65, No: 193. La chute du régime démocrate, M. Henry Spitzmuller Ambassadeur de France en Turquie à Son Excellence Monsieur Couve de Murville Ministre des Affaires Étrangères, 1 Juin 1960.
• MAE, Série Europe 1946-1960, Turquie 1956-1960, Vol 65, No: 165. M. Henry Spitzmuller Ambassadeur de France en Turquie à Paris, 3 Juin 1960.
• Özdemir, Hikmet (2002). “27 Mayıs 1960: Darbe mi, İhtilal mi?”. Türkler (17): 15-47.
• Özbudun, Ergun (1966). The role of the military in recent Turkish politics. Center for International Affairs, Harvard University. 14.
• Özdağ, Ümit (1997). Menderes Döneminde Ordu-Siyaset İlişkileri ve 27 Mayıs İhtilali. İstanbul: Boyut Kitaplar.
• Simpson, Dwight J. (1965). “Development as a process: the Menderes phase in Turkey”. The Middle East Journal 19: 141-152.
• Sütçü, Güliz (2011). Democratic Party and Democracy in Turkey. PhD Thesis. Ankara: Bilkent University.
• Van der Lippe, John M. (2006). The Politics of Turkish Democracy: İsmet İnonu and the formation of the multi-party system, 1938-1950. New York: SUNY Press.
• Yalman, Ahmet Emin (1947). “The Struggle for Multi-Party Government in Turkey”. The Middle East Journal 1: 46-58.
• Yıldız, Nuran (1996). “Demokrat Parti İktidarı (1950-1960) ve Basın”. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi 51(1): 481-505.
• Yılmaz, Saadet (2009). “Turkish Journalists as the “Chivalry” of Democracy: The Case of the Co-emergence of Democrat Party and Turkish Journalists’
• Association in 1946”. European Journal of Economic and Political Studies 2 (2): 145-160.