Turkish İdioms in Sharh of Gulistan and Bostan of Sûdî

Yıl 2019, Sayı: 90, 191 - 214, 30.07.2019

Fatih Yerdemir

https://doi.org/10.12995/bilig.9009

Cited By: 2

Öz

While Bosnian Sûdî Efendi, who lived in 16th century was commenting of the works, Gulistân and Bostân of Sadi, who was one of the most important poets of Iran, used frequently the idioms of the Turkish saying assets. It is seen that some idioms, which are also included in Turkish’s first written works, take place in these two works of Sudi. Some of the statements of these two Sûdî’n Turkish vocabulary identified in the commentary of the meanings given by the commentators. In our study, it was tried to find out the idioms that Sûdi Efendi explains the meanings in these two papers and to examine the structural and semantic features of the mentioned idioms.

Anahtar Kelimeler

Sudi, Sharh of Gulistan, Sharh of Bostan, Sharh, Turkish idiom

Sûdî’nin Gülistân ve Bostân Şerhlerinde Türkçe Deyimler

Öz

16. yüzyılda yaşamış Bosnalı Sûdî Efendi’nin, Fars edebiyatının önemli şairlerinden Sadî’nin Gülistân ve Bostân adlı eserlerini şerh ederken, Türkçe söz varlıklarından deyimleri çok sık kulanmıştır. Türkçenin ilk yazılı eserlerinde de yer alan bazı deyimlerin, Sûdî’nin bu iki eserinde de yer aldığı görülmüştür. Sûdî’nin bu Gülistân ve Bostân şerhlerinde tespit edilen Türkçe söz varlıklarından deyimlerin bazılarının anlamları şarih tarafından verilmiştir. Çalışmamızda, bu iki şerhte Sûdî Efendi’nin anlamlarını açıkladığı deyimler tespit edilmeye ve söz konusu deyimlerin yapısal ve anlamsal özellikleri incelenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sûdî, Şerh-i Gülistân, Şerh-i Bostân, şerh, Türkçe deyimler

Kaynakça

• Aksan, Doğan (2014). Anadilimizin Söz Denizinde. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Aksoy, Ömer Asım (1994). Atasözleri ve Deyimleri Sözlüğü. İstanbul: İnkılâp Kitapevi.
• Aksoy, Ömer Asım (2009). Atasözleri ve Deyimler: Bölge Ağızlarında. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Aksoyak, İsmail Hakkı (1995). “Divan Şiirinde Okçuluk Terimleri”. Türklük Bilimi Araştırmaları (1): 81-94.
• Akyalçın, Necmi (2012). Türkçemizin Anlamsal Zenginlikleri Deyimlerimiz. Ankara: Ertem Matbaası.
• Bayram, Ali Kaya (2011). “Atasözleri ve Deyimlerin Dîvân Şiirinde Kullanımı ile Dîvânların Bu Söz Varlıklarımız Bakımından Önemi”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 6: 11-54.
• Beyzadeoğlu, Süreyya Ali, Müberra Gürgendereli & Fatih Günay (2004). Edirneli Bâdî Efendi Armağan Divan Şiirinde Atasözleri ve Deyimler. Haz. Şinasi Tekin & Gönül Alpay Tekin. Harvard : Harvard Üniversitesi.
• Elçin, Şükrü (1992). “Deyim”. Türk Dünyası El Kitabı. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay. C. III. 354.
• Eyüpoğlu, E. Kemal (1975). Şiirde ve Halk Dilinde Atasözleri ve Deyimler. İstanbul: Doğan Kardeş Matbaacılık.
• Hatiboğlu, Vecihe (1972). Türkçenin Sözdizimi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• İçel, Hatice (2004). “Necatî Beg Divanı’ndaki Deyimler”. TÜBAR 15: 175-230.
• Kaçalin, Mustafa (Haz.). (2016). Bölge Ağızlarında Atasözleri ve Deyimler. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Kaya, Hasan (2011). “Emrî Divanı’nda Deyimler”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi VI: 55-130.
• Köksal, M. Fatih (2001). “Divan Şiirinde Okçuluk Terimleri’ne Ekler”. TÜBİAR X: 234-253.
• Kurnaz, Cemal (1996). Hayâlî Bey Dîvânı’nın Tahlîli. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yay.
• Bahattin, Mehmet (1920). Yeni Türkçe Lugat. İstanbul: Evkâf-ı İslâmiyye Matbaası.
• Naci, Muallim (2002). Arap Edebiyatında Deyimler ve Atasözleri. Haz. Ö. H. Özalp. İstanbul: Yeni zamanlar Yay.
• Okatan, Halil İbrahim (2013). “Sûdî’nin Bostan Şerhinde Uygulanan Şerh Yöntemi ve Eleştiri”. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 8/9. Ankara. http://www.turkishstudies.net/Makaleler/271120625_115OkatanHalil%C4%B0 brahim-1933-1968.pdf (Erişim tarihi: 26.04.2016).
• Olgun, İbrahim (1972). “Farsça ve Türkçe Atasözleri ve Deyimler Üzerine”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten (20): 153 - 172.
• Pakalın, Mehmet Zeki (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri Sözlüğü. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yay.
• Parlatır, İsmail (2013). Deyimler. Ankara: Yargı Yay.
• Poyraz, Yakup & Ayhan Tergip (2010). “18. Yüzyıl Dîvân Şairlerinden Hâkim’in Şiirlerinde Atasözleri, Deyimler ve Halk Söyleyişleri”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. Klasik Türk Edebiyatının Kaynakları Özel Sayısı III: 15.
• Saraçbaşı, Ertuğrul (2010), Örnekleriyle Büyük Deyimler Sözlüğü. İstanbul: Yapı Kredi Yay.
• Saraçbaşı, Ertuğrul & İbrahim Minnetoğlu (2002). Türkçe Deyimler Sözlüğü. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yay.
• Sefercioğlu, Mustafa (2010). “Helâkî Divanı’nda Türkçe Deyimler”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi IV: 155 - 202.
• Sinan, Ahmet Turan (2008). “Deyim Kavramı Üzerine Notlar”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. XVIII (2): 91 - 98.
• Sûdî. (1249). Şerh-i Gülistân. İstanbul: Matbaa-i ‘Âmire.
• Sûdî (1288). Şerh-i Bostân. C. I-II. İstanbul: Matbaatü’l- ‘Âmire.
• Şahin, Hatice (2009). “Kaşgarlı’dan Günümüze Organ İsimleriyle Kurulmuş Deyimler”. Turkish Studies IV/III: 2020-2036.
• Önler, Zafer (1999). “Kutadgu Bilig’de Yer Alan Deyimler”. Türk Dilleri Araştırmaları IX: 119-186.
• Tanyeri, Ali (1999). Örnekleriyle Divan Şiirinde Deyimler. Ankara: Akçağ Yay.
• Tekin, Talat (1998). Orhun Yazıtları Kül Tigin, Bilge Kağan, Tunyukuk. İstanbul: Simurg Yay.
• Tokay, Yaşar (2016). “Kitâbu Gülistân Bi’t- Türkî’de Geçen Deyimler Üzerine Kavramsal Bir Tasnif Denemesi I.”. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi V/IV: 1561-1592.
• Tokmak, Naci (2001). Telaffuzlu Türkçe - Farsça Ortak Deyimler Sözlüğü. İstanbul: Simurg Yay.
• Türk Dil Kurumu. (2017). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü. http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_atasozleri&arama=kelime&guid=TDK. GTS.59007ca8a767d9.29464915 (Erişim tarihi: 26.04.2016).
• Yey, O. (t.y.). Atasözleri ve Deyimleri Dilekler İlençler Temsili Fıkralar İstihşat ve İstidlalleri. C. II.
• Yurtbaş, Metin (2012). Sınıflandırılmış Deyimler Sözlüğü. İstanbul: Özdemir Yay.
• Yılmaz, Osman Baki (2008). 16. Yüzyıl Şârihlerinden Sûdî-i Bosnevî ve Şerh-i Gülistân’ı (İnceleme-Tenkitli Metin). Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.