Reflections of the Doctrine of Hoca Ahmet Yesevi in Turkish Music Culture

Yıl 2017, Sayı: 80, 43 - 72, 01.02.2017

Alaattin Canbay Zeki Nacakcı

Öz

Hoca Ahmet Yesevi, with a significant place in Turkish religion, faith and sufi experience, provided significant contributions to the spread and adoption of Islam in Anatolia since the twelfth century. Followers and those inspired by Ahmet Yesevi are accepted as dervishes called the Horasan Erenler and/or Alperen who were dynamic elements moving from Central Asia toward the west and formed a tradition of religion-sufism due to Yesevi’s influence. At the same time, they also played a unifying-cohesive role between individuals and the public in Anatolia through poetry, music and chants in the dervish-sufi tradition. Based on deep meaning and tolerance this understanding formed a new trend on the Central Asia-Anatolia belief map, reflecting intellectual inspiration from material to meaning, external to internal, religious rules to observation, intertwined with Islamic injunctions about humanity, morals and tolerance in poetry, chants, idioms and Alevi chants. This study will investigate the musical elements, ceremonies and rituals within the currently continuing Anatolian dervish-sufi tradition for principles systemized in Ahmet Yesevi’s Turkistan, to evaluate their reflections in Turkish music culture.

Anahtar Kelimeler

Ahmet Yesevi, dervish-sufi, Turkish music culture, music, doctrine, mysticism

Hoca Ahmet Yesevî Öğretisinin Türk Müzik Kültürüne Yansımaları

Öz

Türk-İslam inanç ve tasavvuf yaşamında önemli bir yeri olan Hoca Ahmet Yesevî, on ikinci yüzyıldan itibaren Orta Asya’da olduğu kadar Anadolu’da da İslamiyet’in yayılıp benimsenmesine önemli katkılar sağlamıştır. Ahmet Yesevî’nin takipçileri ve Orta Asya’dan batıya doğru hareketin dinamik unsurları olarak Horasan Erenleri ve/veya Alperenler olarak adlandı- rılan dervişler, Yesevî’nin etkisiyle dinî-tasavvufi bir gelenek oluşturmuş, aynı zamanda Anadolu’da tekke-tasavvuf geleneği içinde şiir, müzik ve ilahilerle, insanlar ve halklar arasında birleştirici-kaynaştırıcı bir rol oynamışlardır. Orta Asya-Anadolu inanç haritasında kurulan yeni bir akım olan derin bir mana ve hoşgörünün esas alındığı bu anlayışla, maddeden manaya, dıştan içe, şeriattan tarikata, iç-içe geçen düşünsel ilhamlarla İslamiyet’in insani, ahlaki ve hoşgörü ilkeleri şiirlere, ilahilere, deyiş ve nefeslere yansımıştır. Bu çalışmada, Ahmet Yesevî’nin Türkistan’da sistemleştirmiş olduğu düşüncelerinin, Anadolu’da kurulan ve etkileri günümüzde de devam eden tekke-tasavvuf geleneği içindeki müzikal unsurlar, törenler ve ritüellere etkileri incelenerek, Türk müzik kültürüne yansımaları değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ahmet Yesevî, derviş-sufi, Türk müzik kültürü, müzik, öğreti, tasavvuf

Kaynakça

• Ataman, S. Yaver (1975). Yüz Türk Halk Oyunu. Ankara: YKY.
• Avcı, Ali Haydar (2006). Osmanlı Gizli Tarihinde Pir Sultan Abdal ve Bütün Deyişleri. İstanbul: Nokta Kitap.
• Baş, Eyüp (2011). “Ahmed Yesevî’nin Bektaşîlik, Alevîlik Üzerindeki Etkileri ve Osmanlı Dinî Hayatındaki İzleri”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 52 (2): 21-53.
• Bice, Hayati (1998). Hoca Ahmet Yesevi, Divan-ı Hikmet. Ankara: TDV Yay.
• Bozkurt, Fuat (1995) Türklerin Dini. İstanbul: Cem Yay.
• Çetinkaya, Yalçın (1995). İhvan-ı Safa’da Müzik Düşüncesi. İstanbul: İnsan Yay.
• Dönmez, Banu Mustan (2010). “Alevi Cem Ritüelinde Canlandırılan Kırklar Söylencesinin Şiir-Müzik-Dans ile İlişkisi”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 3 (14): 191-199.
• Durbilmez, Bayram (1998). Muhyiddin Abdal Divanı, İnceleme-Tenkitli Metin. Doktora Tezi. Elazığ: Elazığ Üniversitesi.
• Düzenli, Pehlul (2014). İslam Kültür Tarihinde Musîki. İstanbul: Kayhan Yay.
• Ekinci, Yusuf (1995). Hoca Ahmet Yesevi. Ankara: Ocak Yay.
• Eliade, Mircea (1999). Şamanizm. Ankara: İmge Yay.
• Eraslan, Kemal (1998). Ahmed-i Yesevî, Yesevîlik Bilgisi. Ankara: Ahmet Yesevî Vakfı Yay.
• Erseven, Cem (1996). Alevilerde Semah. İstanbul: Ant Yay.
• Gazimihal, M. Ragıp (1928). Şarki Anadolu Türkü ve Oyunları. İstanbul: İst. Kons. Yay.
• ——— (2006). Anadolu Türküleri ve Musiki İstikbalimiz. İstanbul: Ötüken Yay.
• Gölpınarlı, Abdülbaki (1992). Alevi Bektaşi Nefesleri. İstanbul: İnkılap Kit.
• Kafesoğlu, İbrahim (1987). Türk Bozkır Kültürü. Ankara: TKAE Yay.
• Kalafat, Yaşar (1995). Doğu Anadolu’da Eski Türk İnançlarının İzleri. Ankara: AKM Yay.
• Karaismailoğlu, Adnan (1997). “Ahmet Yesevi’den Hasan Dede’ye Gönül Erleri”.
• Uluslararası Bilgi Şöleni Bildirileri. Kırıkkale: KİKTAV Yay. 170-186.
• Kaygısız, Mehmet (2000) Türklerde Müzik. İstanbul: Kaynak Yay.
• Köprülü, M. Fuat (1993). Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yay.
• ——— (2005). Türk Tarih-i Dinisi. Ankara: Akçağ Yay.
• Kurdoğlu, V. Behçet (1983). Bektaşilik ve Batınilik. İstanbul: Nebioğlu Matb.
• Kurt, Necet (2016). “Alevi Bektaşi Edebiyatı ve Müziğinin Oluşumu, Balkanlar’daki Yansıma ve Uygulamaları”. Alevilik Araştırmaları Dergisi 11.
• Melikoff, Irene (2009). Uyur İdik Uyardılar. İstanbul: Demos Yay.
• Mert, Hamdi (2010). Hoca Ahmet Yesevi, Hayatı Fikirleri Hizmeti. Ankara: Bilig Yay.
• Nacakcı, Zeki ve Alaattin Canbay (Ed.) (2013). Müzik Kültürü. Ankara: Pegem Yay.
• Ocak, Ahmet Yaşar (1993). “Ahmet Yesevi”. Milletlerarası Hoca Ahmet Yesevi Sempozyumu Bildirileri. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yay. 299-306.
• Ong, j. Walter (2003). Sözlü ve Yazılı Kültür. Çev. S. P. Banon. İstanbul: Metis Yay.
• Ögel, Bahaeddin (1971). Türk Mitolojisi. İstanbul: TTK Yay.
• Öz, Gülağ (2010). Aleviliğin Tarihsel Altyapısı Anadolu Erenleri. Ankara: Kültür Ajans Yay
• Özdemir, Ahmet (2006). Halk Şiirinden Seçmeler. İstanbul: Bordo Siyah.
• Özköse, Kadir (2006). “Ahmed Yesevî ve Dîvân-ı Hikmet”. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi 7 (16): 293-312.
• Öztelli, Cahit (1997). Bektaşi Gülleri. İstanbul: Özgür Yay.
• Öztuna, Yılmaz (2006). Türk Musikisi, Akademik Türk Sanat Musikisinin Ansiklopedik Sözlüğü. Ankara: Orient Yay.
• Uludağ, Süleyman (2004). İslam Açısından Müzik ve Sema. İstanbul: Kabalcı Yay.
• Üşenmez, Emek (2009). “Yunus Emre’nin Dili Hakkında”. Akademik Bakış 16.
• Yaman, Ali (2005). Hoca Ahmet Yesevi ile Bağlantılı ve Literatürde Az Bilinen Alevi-Bektaşi Erenleri. Ankara: Hacı Bektaş-ı Veli Vakfı Yay.
• Yazıcıoğlu, Önder (2009). Türklerin Kültür Tarihi. İstanbul: Kalipso Yay.
• Yılmaz, A. Atalay (2010). Dinler Tarihi. Ankara: Alter Yay.
• Zeybek, Namık Kemal (2010). Hoca Ahmet Yesevi ve Hikmetler. İstanbul: İlgi Yay.
• http://www.notaarsivleri.com/ (Erişim Tarihi: 23.06.2016)