The Comparison of Kutadgu Bilig Copies in Terms of Archaism

Yıl 2017, Sayı: 80, 179 - 215, 01.02.2017

Abdullah Mert

Öz

Karakhanid Turkish had been used as common written language among Turks in the 11th and 12th centuries. Only few books written in Karakhanid Turkish could survive until today. One of these few books is Qutadgu Bilig. The manuscript written by the author of this book, which has three copies written at various times and in various places, is lost. This situation gave birth to the question about which one of the copies is more archaic. There is a general belief in Turcology about Fergana copy as being older in comparison with two other copies. In this study, the aforementioned belief was attempted to be scientifically proved by means of the linguistic evidences. Three copies of Qutadgu Bilig were compared to detect which copy is the closest to the manuscript written by its author. Copies were compared under three headlines as morphology, phonetics, and vocabulary. At the end of the assessment, it came out that the copy of Ferghana is more archaic compared to the other two copies, that the copy of Herat is the new copy; and it is concluded that the Egyptian copy stands closer to the copy of Ferghana

Anahtar Kelimeler

Old Turkic, Karakhanid Turkic, Qutadgu Bilig, archaism, spelling

Kutadgu Bilig Nüshalarının Eskicillik Açısından Karşılaştırılması

Öz

Karahanlı Türkçesi 11 ve 12. yüzyıllarda Türkler arasında ortak yazı dili olarak kullanılmıştır. Bu dille yazılmış eserlerden az bir kısmı günümüze ulaşabilmiştir. Bu birkaç eserden biri de Kutadgu Bilig’dir. Farklı tarih ve yerlerde istinsah edilmiş üç nüshası bulunan bu eserin orijinal nüshası elimize ulaşmamıştır. Bu durum nüshaların hangisinin daha eskicil olabileceği sorusunu doğurmuştur. Türkoloji’de Fergana nüshasının diğer iki nüshaya göre daha eskicil olduğu konusunda genel bir kanaat vardır. Bu çalışmada, var olan bu kanaat dil verileri kullanılarak kanıtlanmaya çalışılmıştır. Kutadgu Blig’in üç nüshası, orijinal nüshaya en yakın olan nüshayı tespit etmek için şekil, ses ve söz varlığı ana başlıkları altında eskicillik açı- sından mukayese edilmiştir. Yapılan değerlendirmeler neticesinde diğer iki nüshaya göre Fergana nüshasının eskicil, Herat nüshasının yenicil nüsha olduğu anlaşılmış, Mısır nüshasının ise dil verileri açısından iki nüsha arasında Fergana nüshasına daha yakın olduğu sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Eski Türkçe, Karahanlı Türkçesi, Kutadgu Bilig, eskicillik, yazım

Kaynakça

• Ağca, Ferruh (2006). Eski Uygur Türkçesiyle Yazılmış Eserlerin Ses ve Şekil Özelliklerine Göre Tarihlendirilmesi. Doktora Tezi. Ankara: HacettepeÜniversitesi.
• _____(2009). “11-12. Yüzyıllara Ait Maniheist-Budist ve İslami Türkçe Metinlerin Ses ve Şekil Özelliklerine Göre Eski Türkçe Kavramı ve Sınırları”. Türk Kültürü: 1- 47. Arat, Reşit Rahmeti (1974). Kutadgu Bilig II Çeviri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• _____(1979). Kutadgu Bilig III İndeks. Neşre haz. K. Eraslan, O. F. Sertkaya ve N. Yüce. İstanbul: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay.
• _____(2006). Kutadgu Bilig. İstanbul: Kabalcı Yay.
• _____(2007). Kutadgu Bilig I Metin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Ata, Aysu (2010). “Moğol Fütuhatı ve Doğu-Batı Türk Yazı Dili Kavramları Üzerine”. Ankara Üniversitesi Türkoloji Dergisi 17/1: 29-37.
• Ayazlı, Özlem ve Mehmet Ölmez (2011). “Eski Uygurca Metinlerin Transkripsiyonunda Kullanılan Metinler ve İşaretler”. Orta Asya’dan Anadolu’ya Alfabeler 29-30 Mayıs 2007. Eskişehir Bildiriler. İstanbul. 43- 83.
• Caferoğlu, Ahmet (2011). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. İstanbul: Türk Dil Kurumu Yay.
• Clauson, Gerard (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish. Oxford: Oxford University Press.
• Dankoff, Robert (1979). “Textual Problems in Kutadgu Bilig”. Journal of Turkish Studies 3: 89-99.
• Mert, Kutadgu Bilig Nüshalarının Eskicillik Açısından Karşılaştırılması _____(1983). Yusuf Khass Hajib Wisdom of Royal Glory (Kutadgu Bilig) A Turko-Islamic Mirror for Princes, Translated with an Introduction and Notes. Chicago and London: University of Chicago Press.
• _____(2015). “Kutadgu Bilig’in Metin Sorunları” Çev. Erdem Uçar. Dil Araştırmaları 16: 269-286.
• Devellioğlu, Ferit (2008). Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi Yay. Eker, Süer (2006). “Kutadgu Bilig’de (teñri ʿazze ve celle ögdisin ayur) Türkçe İslami Terimlerin Kaynakları Üzerine”. Bilig 38: 103-122.
• Eraslan, Kemal (2012). Eski Uygur Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil KurumuYay.
• Ercilasun, Ahmet Bican (1984). Kutadgu Bilig Grameri, Fiil. Ankara: Gazi Üniversitesi Yay.
• _____(2009). Türk Dili Tarihi. Ankara: Akçağ Yay.
• Ercilasun, Ahmet Bican ve Ziyat Akkoyunlu (2014). Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t-Türk Giriş- Metim- Çeviri- Notlar- Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Erdal, Marcel (1991). Old Turkic Word Formation, a Functional Approach to the Lexicon, Vol. I-II. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag. _____(2011). “Kutadgu Bilig Metni”. Doğumunun 990. Yılında Yusuf Has Hacib ve Eseri Kutadgu Bilig Bildirileri (26-27 Ekim 2009). Haz. Musa Duman. Türk Dil Kurumu Yay. 201-208.
• Ergin, Muharrem (2013). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Basım Yayım Tanıtım.
• Gabain, Annemarie von (2007). Eski Türkçenin Grameri. Çev. Mehmet Akalın.
• Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Güner, Galip (2013). Kıpçak Türkçesi Grameri. Ankara: Kesit Yay.
• Hacıeminoğlu, Necmettin (1997). Harezm Türkçesi Grameri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay.
• _____(2008). Karahanlı Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Karaağaç, Günay (2013). Türkçenin Dil Bilgisi. Ankara: Akçağ Yay.
• Karamanlıoğlu, Ali Fehmi (1994). Kıpçak Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Kaya, Ceval (1994). Uygurca Altun Yaruk Giriş. Metin ve Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Koçoğlu, Vildan (2006). “An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish (EDPT)’in Söz Dizini”. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi 7/1: 111-149.
• Korkmaz, Zeynep (1992). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Mert, Osman (2002). Kutadgu Bilig’de Hal Kategorisi. Doktora Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• Nalbant, Mehmet Vefa (2008). Dîvânü Lugâti’t-Türk Grameri- I İsim. İstanbul: Bilge Oğuz Yay.
• Ölmez, Mehmet (2003). “Çağataycadaki Eskicil Öğeler Üzerine”. Dil ve Edebiyat Araştırmaları Sempozyumu 2003: Mustafa Canpolat Armağanı. Ankara: 135-142.
• Ölmez, Zuhal (2014). “Kutadgu Bilig’in Mısır Nüshasının Yazım ve Dil Özelliklerine Göre Değerlendirilmesi”. VIII. Milletlerarası Türkoloji Kongresi (30 Eylül- 4 Ekim2013) Bildiri Kitabı. İstanbul Üniversitesi Yay. 241- 254.
• Özkan, Abdurrahman (2000). “Kitâb-ı Mukaddime-i Ebu’l-Leysi’s-Semerkandî’ nin Dil Özellikleri”. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 5: 177- 200.
• Öztürk, Rıdvan (1997). Uygur ve Özbek Türkçelerinde Fiil. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Özyetgin, A. Melek (1996). Altın Ordu, Kırım ve Kazan Sahasına Ait Yarlık ve Bitiklerin Dil ve Üslup İncelemesi (İnceleme-Metin-Tercüme-Notlar-DizinTıpkıbasım). Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Paçacıoğlu, Burhan (2006). VIII-XVI Yüzyıllar Arasında Türkçenin Söz Dağarcığı. Ankara: Bizim Büro Basımevi.
• Parlatır, İsmail (2006). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Yargı Yay.
• Röhrborn, Klaus (2010). Uigurisches Wörterbuch, Sprachmaterial der VorislamischenTürkischen Texte aus Zentralasien.
• Neubearbeitung, I. Verben, Band 1: ab--äzüglä Stuttgart: Franz Steiner Verlag.
• _____(2015). Uigurisches Wörterbuch, Sprachmaterial der Vorislamischen TürkischenTexte aus Zentralasie, Neubearbeitung, II. Nomina-Pronomina-Partikeln, Teil 1: aasvık. Stuttgart: Franz Steiner Verlag.
• Şen, Serkan (2002). Eski Uygur Türkçesinde İkilemeler. Yüksek Lisans Tezi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi.
• Şimşek, Yaşar (2014). “Yenisey Yazıtlarında Çıkma Hâli”. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi 3/4: 57- 70.
• Şirin, Hatice (2016). Eski Türk Yazıtları Söz Varlığı İncelemesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Taş, İbrahim (2009). Süheyl ü Nev-bahār’da Eskicil Öğeler. Konya: Palet Yay.
• Tekin, Talat (2003). Orhan Türkçesi Grameri. İstanbul: Sanat Kitabevi.
• _____(2013). Irk Bitig. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Tezcan, Semih (1981). “Kutadgu Bilig Dizini Üzerine”. TTK Belleten 178: 23- 78.
• Toprak, Funda (2003). “Harezm Türkçesi ve Fiillerin Özellikleri” Türk- Kırgız Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 13: 105- 118.
• Üşenmez, Emek (2009). “Özbekistan Yazma Eserler Kütüphanesi”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 2/6: 682- 689.
• _____(2013). Kutadgu Bilig (Nemengan/ Fergana/ Özbekistan Nüshası Tıpkıbasım). İstanbul: Akademik Kitaplar.
• _____(2014). Kutadgu Bilig (Herat, Viyana- Avusturya- Nüshası Tıpkıbasım). İstanbul: Akademik Kitaplar.
• Üşenmez, Emek ve Erdem Uçar (2014). Kutadgu Bilig (Kahire Nüshası Tıpkıbasım). İstanbul: Akademik Kitaplar.
• Vardar, Berke (2002). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingual Yabancı Dil Yay