Has Shah Ismail Ever Read Ahmet Paşa Divanı?

Yıl 2017, Sayı: 80, 265 - 278, 01.02.2017

Muhsin Macit

Öz

Sufis and sultans have great shares in the progress of Turkish poetry. Tekkes of sufis and and palaces of sultans are the places in which poetry flourishes as well as other fine arts. The sheikh of Erdebil Tekke and the founder of Safavid Dynasty, Shah Ismail, is one the exceptional personalities combining these two traditions in his body. Thus, Shah Ismail Hatayi has both his ghazels convenient for the sense of aesthetics shaped in terms of the expectations of palace atmosphere and poems whose religious and mystical emphasis are quite obvious. Shah Ismail has a deep impact by his poems convenient for islamic mysticism he converted with his political identity on not only heterodox Turkomans, the basic ethnical element of Safavids, but also Alevi-Bektashi tradition in the Ottoman geography. In this kind of his poems, Nesimi has an obvious impact. Habibi, Kisveri and Fuzuli who are the prominent poets of his own cultural atmosphere are influential. However, in formatting of his poetic identity, it is obvious that Ottoman and Jagatai poets also have impacts, despite not as much as the above mentioned poets’ impacts. Such is the case, Hatayi’s relation with the poets of Jagatai area is not emphasized enough and his interest in Ottoman poetry is absolutely ignored. On the other hand, there are records of the samples revealing Hatayi’s connection with Ottoman poets within the framework of nazire tradition and divans of Ottoman poets among the books in the treasury of Shah Ismail moved from his palace of Hest-Behişt in Tebriz to Topkapı palace.

Anahtar Kelimeler

Erdebil Islamic Monastery, Safavid, Shah Ismail, Hatayi, Ahmet Pasha

Şah İsmail Ahmet Paşa Divanı’nı Okudu mu?

Öz

Türk şiirinin gelişiminde sufilerin ve sultanların payı büyüktür. Sufilerin dergâhları, sultanların sarayları diğer güzel sanatların yanında şiirin de çiçeklendiği mekânlardır. Erdebil Tekkesinin şeyhi ve Safevi Devleti’nin kurucusu Şah İsmail, bu iki geleneği şahsında birleştiren müstesna kişilerdendir. Dolayısıyla Şah İsmail Hatayî’nin hem saray çevresinin beklentileri doğrultusunda biçimlenen estetik anlayışa uygun gazelleri hem de dinî-mistik vurgusu oldukça belirgin şiirleri vardır. Şah İsmail, siyasi kimliğiyle dönüştürdüğü tasavvuf anlayışına uygun şiirleriyle sadece Safevilerin temel etnik unsurunu oluşturan heterodoks Türkmenleri değil, Osmanlı coğrafyasındaki Alevi-Bektaşi geleneğini de derinden etkilemiştir. Bu tarz şiirlerinde Nesimî’nin etkisi belirgindir. Diğer şiirlerinde de kendi kültür çevresinin önde gelen şairlerinden Habibî, Kişverî ve Fuzulî’nin etkileri vardır. Ancak Hatayî’nin şair kimliğinin biçimlenmesinde, bu şairler kadar olmasa da, Osmanlı ve Çağatay şairlerinin de etkili olduğu eserlerinden anlaşılmaktadır. Böyle olduğu halde mevcut yayınlarda Hatayî’nin Çağatay sahasının şairleriyle ilişkisi yeterince vurgulanmamış, Osmanlı şiirine ilgisi ise tamamen göz ardı edilmiştir. Oysa nazire geleneği çerçevesinde Hatayî’nin Osmanlı şairleriyle alışverişini gösteren örnekler ve Şah İsmail’in Tebriz’deki Heşt-Behişt Sarayı’ndan Topkapı Sarayı’na taşınan hazinesindeki kitaplar arasında Osmanlı şairlerine ait divanların bulunduğuna dair kayıtlar vardır.

Anahtar Kelimeler

Erdebil Tekkesi, Safevi, Şah İsmail, Hatayi, Ahmed Paşa

Kaynakça

• Aksoyak, İ. Hakkı (2005). “Gelibolulu Mustafa Ali’nin Ruhî’ye Etkisi”. bilig 33: 137-147.
• Ali Emirî (1328). Tezkire-i Şuarâ-yı Âmid. Dersaâdet (İstanbul): Matbaa-i Âmidi.
• Ayan, Hüseyin (Nisan 1973). “Kul Nesimî’ye Ait Sanılan Şiirler”. Atatürk Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Araştırma Dergisi 6: 21-33.
• Csirkés, Ferenc (2016), “Mehdici yapıtlar arası etkileşimler: Şah İsmail ve Nesimî’ye atfedilen şiirler”. Çev. Ali Aydın Karamustafa. Gazelden gazele: dünün şiirine bugünden bakışlar. Haz. Hatice Aynur vd. İstanbul: Klasik Yay. 366-407.
• Çetin, Abdülbaki (2006). “Bilinmeyen Türkçe Bir Deh-nâme”. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi 4: 91-109.
• Demirci, Jale (1994). Kişverî Divanı. Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• -------------- (2010). “Azerbaycan Şairi Kişverî’nin Nevayî Şiirlerine Yazdığı Tahmisler”. Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi 17: 45-55.
• Durmuş, Tuba Işınsu (2014). “Siyasi Rekabetin Bir Enstrümanı Olarak Ortaçağda Sanat”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 12: 65-76.
• Ergun, Sadeddin Nüzhet (1946). Hatayî Divanı. İstanbul: Maarif Kitabevi. Erünsal, İsmail E. (2008). Türk Edebiyatı Tarihinin Arşiv Kaynakları. Harvard University.
• Gallagher, Amelia (2009). “The Transformation of Shah Ismail Safavi in Turkish Hikâye”. Journal of Folklore Research 46 (2): 173-195.
• Gelibolulu Âlî (1982). Menâkıb-ı Hünerverân. Haz. Müjgan Cunbur. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
• Gencei, Turhan (1959). Il Canzoniere Di Sâh Ismâ’îl Hatâ’î. Napoli: Estituto Universitarro Orientale.
• Genç, Vural (Nisan 2011). “Heşt Behişt Sarayından Topkapı Sarayı’na: Şah İsmail’in Çaldıran Savaşı’ndan Sonra Alıkonulan Hazine ve Eşyaları”. Toplumsal Tarih 208: 24-36.
• Gıynaş, Kâmil Ali (2014). Pervâne Bey Mecmuası. Eskişehir: Eskişehir Valiliği. İsen, Mustafa-Cemâl Kurnaz (1990). Şeyhî Divânı. Ankara: Akçağ Yay.
• Kahramanov, Cihangir (1973). Nesimî, Eserleri. Bakü: İlm Neşriyat.
• Kaplan, Hasan (2016). “İki Şair Bir Şiir”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 56 (Bahar): 1031-1062.
• Kleinmichel, Sigrid (1999). “Mîr Alîşer Nevâ’î und Ahmed Pasa”. Archivum Ottomanicum. (Edited by György Hazai) 17: 77-231.
• Köksal, M. Fatih (1997). “Bir Kaside İki Şair: Nef’î-Cevrî”. Türklük Bilimi Araştırmaları 4: 191-202.
• -------------------- (2001). Edirneli Nazmî Mecmau’n-nezâir [İnceleme-Tenkitli Metin]. Doktora Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• Memmedov, Azizağa (1966). Şah İsmail Hatayî Eserleri. Bakü: Azerbaycan İlimler Akademisi Neşriyatı.
• Özgüdenli, Osman G. (2006). Ortaçağ Türk-İran Tarihi Araştırmaları. İstanbul: Kaknüs Yay.
• Serin, Muhittin (2010). Hat Sanatı ve Meşhur Hattatlar. İstanbul: İTO Yay.
• Sertkaya, Osman Fikri (1999). “Tevârüd mü? Adaptasyon mu?”. İlmî Araştırmalar 7: 191-199.
• --------- (2011). “Azerbaycan Şairlerinin Çağatayca Şiirleri (3): Ni‘metullâh Kişverî’nin Doğu (Çağatay) Türkçesi ve Batı (Osmanlı) Türkçesi ile Nazireleri”. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi XLI: 67-90.
• Tarlan, Ali Nihat (2005). Ahmed Paşa Divanı. İstanbul: MEB Yay.
• Tavukçu, Orhan Kemal (2009). “Ahmed Paşa’nın Gönül Murabbaının Etkisinde Yazılan Musammatlar”. Uluslararası Türklük Bilgisi Sempozyumu, 25-27 Nisan 2007 Erzurum-Bildiriler-2. 1015-1021.
• -------------- e-kitap: http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/TR,78365/dede-omer-ruseni-divani.html. [Erişim Tarihi: 10.12.2016] Thackston, Wheeler (Fall 1988). “The Diwan of Khata’i: Pictures for the Poetry Shah Isma’il”. Asian Art 1(4): 37-63.
• Yavuz, Orhan (2002). Kansu Gavri’nin Türkçe Divanı (Metin - İnceleme - Tıpkıbasım). Konya: Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yay