Literary Elements in Kazakh Literary Language in Early 20th Century within the Context of Ayqap Journal and Mağjan Jumabayev’s Poetry

Yıl 2017, Sayı: 80, 279 - 315, 01.02.2017

Zhanat Kuanyshbayeva Yerlan Zhiyenbayev

Öz

The origins of the words, which are defined as literary language, used in Kazakh literary language until the 1930s are rooted in the phases of Old Turkic and Middle Turkic. In other words, the origins of these words go all the way back to the very formation of the Turkic language, which is accepted as the oldest written literary language among the Turkic communities. As a continuation of the old literary language, literary elements were preserved both within the works of the poets, known as the “literary poets” in Kazakh literature, of the first quarter of the 20th century, as well as within the language of the Ayqap journal. Examining the structure of the literary language in Kazakh literature, it can be seen that it consists of Old Turkic words, Arabic, Persian and Chagatai words adopted in the era of Middle Turkish, New Turkish words and Russian words adopted in the Modern Turkish era 19th and early 20th century. In this study that examines the articles published in Ayqap Journal, published in the Kazakh language 1911 – 1915 as well as the poems published in Mağjan Jumabayev’s book entitled Çolpan 1913 , the aim is to identify the literary elements used in Kazakh literary language and literature and to present the similarities with and the differences from the modern Kazakh language.

Anahtar Kelimeler

Ayqap journal, press language, Kazakh Turkish, literary language, Mağjan Jumabayev’s poetry

Ayqap Dergisi ve Mağcan Cumabayev’in Şiirleri Örneğinde 20. Yüzyıl Başında Kazak Edebî Dilinde Kullanılan Kitabi Unsurlar

Öz

Kazak edebî dilinde 1930’lu yıllara kadar kullanılan ve kitabi dil olarak tanımladığımız sözcüklerin kökeni, Eski Türkçe ve Orta Türkçe devirlerine dayanmaktadır. Başka bir ifadeyle bu sözcüklerin kaynağı, Türk topluluklarının dilinde en eski yazılı edebî dil olarak tanımlanan Türk dilinin oluştuğu devirlere kadar uzanmaktadır. Kitabi dil unsurları, eski edebî dilin devamı olarak 20. yüzyılın ilk çeyreğinde Kazak edebiyatında “kitabi şairler” olarak adlandırılan şairlerin eserleriyle birlikte aynı dönemde yayımlanan Ayqap dergisinin dilinde de varlığını korumuştur. Kazak Türkçesindeki kitabi dil, yapımı bakımından ele alındığında Eski Türkî devrinde giren eski Türkçe sözcüklerden; Orta Türkçe devrinde giren Arapça, Farsça ve Çağatayca sözcüklerden; Yeni Türkçe ve En Yeni Türkçe 19-20. yüzyılın başı devirlerinde giren Rusça sözcüklerden oluşmaktadır. Kazakça olarak neşredilen Ayqap dergisinde 1911-1915 yayımlanan yazılar ile Mağcan Cumabayev’in Çolpan 1913 adlı kitabında neşredilen şiirler örneğinde kaleme aldı- ğımız bu çalışmamızda, 20. yüzyılın ilk çeyreğinde Kazak basın dilinde ve edebî eserlerde kullanılan kitabi dil unsurlarının özellikleri belirtilerek bugünkü Kazak Türkçesi ile ortak ve farklı yönlerinin ortaya koyulması amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Ayqap dergisi, basın dili, Kazak Türkçesi, kitabi dil, Mağcan Cumabayev’inşiirleri

Kaynakça

• Abilhasimov, Babaş (1965). “İz Nabludenii Nad Leksikoy Dala Ualayatınıñ Gazeti”. Qazaq Tiliniñ Tarihı Tuwralı Zerttewler. Almatı: Ğılım.
• ________________ (2011). Qazaq Baspasözi men Adebi Tili Tarihı Boyunşa Zerttevler. Almatı: Til Bilimi İnstitutı. Aça, Mehmet (2013). “Misyoner şarkiyatçı Nikolay İvanoviç İlminskiy’in Çarlık Rusyasının Hristiyanlaştırma ve Ruslaştırma Politikalarındaki Yeri”. Yeni Türkiye, Türkçe Özel Sayısı 55: 1464-1477.
• Auelbekova, Şınar (2004). “Kazaklarda ve Diğer Topluluklara Kiril Alfabesinin Kullandırılmasına Dair N. İ. İlminski’nin Düşünceleri”. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi 148: 107-114.
• Ayqap Dergisi (1993). (Norman Pub, New York) Mikrofilm. Ankara: Bilkent Üniversitesi.
• Cumabayev, Mağcan (1913). Çolpan. Kazan: Karimovlar Matbaası.
• ________________ (1923). “Bazar Cırauv”. Aqcol Gazetesi 374. Taşkent.
• ________________ (1923). “Berniyaz Küleyev”. Aqcol Gazetesi. 22 Şubat. Taşkent.
• ________________ (1924). “Aqan Seri”. Sana Dergisi 1-2. Taşkent.
• Çekiçkesen, Pınar (2011). Aykap Dergisinde Yayımlanan Dil Yazıları. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Devellioğlu, Ferit (2008). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. 25. Baskı. Ankara: Aydın Kitabevi Yay.
• Doğan, Levent vd. (2010). “Kazak Türkçesi”. Çağdaş Türk Lehçeleri El Kitabı. İstanbul: Kriter Yay. 173-263.
• Tamir, Ferhat (2007). “Kazak Türkçesi”. Türk Lehçeleri Grameri. Ed. Ahmet Bican Ercilasun. Ankara: Akçağ Yay. 429-480.
• Egamberdiyev, Mirzahan (2002). Türkistanskiye Vedomosti Gazetesine göre Türkistan’da Ruslaştırma Siyaseti (1870-1917). Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Kencebayev, Beysenbay (1956). Qazaq Baspasöziniñ Tarihınan Malimetter. Almatı: Qazaq Memleket Baspası.
• Keñesbayev İ. K., B. Abilqasımov ve E. Jubanov (1989). “Ayqap Jurnalı Tilindegi Normalanuw Protsesteri”. Qazaq Adebi Tiliniñ Tarihi Közderi. Almatı: Ğılım. 220-225.
• Keñesbayev, İ. vd. (1987). “Kazak Adebi Tili Tarihinin Zertteluw Jayı men Mindetteri”. Qazaq Adebi Tili Tarihinin Problemaları (Gılımiy-Teotiyalıq Konferensiyanın Materiyaldarı). Almatı: Til Bilimi İnstituwtı.
• Kılıç, Filiz (1997). Aral-Hazar Grubu Kıpçak Türk Lehçelerinin Karşılaştırılmalı Ses Bilgisi. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Koç, Kenan, Ayabek Bayniyazov ve Vehbi Başkapan (2003). Kazak Türkçesi-Türkiye Türkçesi Sözlüğü. Turkistan: Turan Yay.
• Kutalmış, Mehmet (2004). “Tarihte ve Günümüzde Kazakistanın Alfabe Meselesi”. bilig, Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi 31: 1-21.
• ________________ (2007). “Türkolog İlminskiy: Eğitimi, Misyonu ve Akademik Mirası”. Akademik Araştırmalar Dergisi 32: 171-184.
• Krişçioğlu, M. Fatih (1999). “Saha Yeri’nde Alfabe Çalışmaları”. Gazi Eğitim Fakultesi Dergisi (Dr. Himmet Biray Özel Sayısı). 122-129.
• Özdemir, Emin (2008). “Ahmet Baytursunov’un Hayatı ve 20. Yüzyılın Başında Kazakistan’da Eğitim Faaliyetleri İçindeki Yeri”. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 22: 56-72.
• ________________ (2009). “Rusya’nın Kazakistan’da Uyguladığı Kültür Siyasetine Örnek Olarak Dala Vilayeti Gazetesi”. Turkish Studies, International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 4/3: 1697-1715.
• Qanarbayeva, Baqıtkamal (2001). “Mağcan Şığarmaşılığının Folklorlık Kırları”. Ulttık Poeziya Padişası. Almatı: Ortalık Ğılımi Kitaphana.
• Roy, Olivier (2000). Yeni Orta Asya ya da Ulusların İmal Edilişi. Çev. Mehmet Moralı. İstanbul: Metis Yay.
• Sadaqbayev, Tañirbergen (2002). XIX Ğasırdıñ II Jartısındağı Qazaq Adebi Tilindegi Kitabi Leksika. Kandidattıq Dissertasiya. Almatı: Abay atındağı Almatı Memlekettik Universiteti. Sızdıqova, Rabiğa (1994). “Milli Dönemden Önceki Kazak Edebî Dili”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1989’dan ayrı basım: 309-311.
• Subhanberdina, Üşkoltay (1963). Qazaqtıñ Revalutsiyadan Burınğı Merzimdi Baspasözindeği Materiyaldar. Almatı: Qazaq SSR Ğılım Akademiyasınıñ Baspası.
• ________________ (1995). Ayqap. Almatı: Qazaq Ensiklopedyası.