The Comparison of the Universe View Amongst Turks with the Mesopotamia Mythological Narrations

Yıl 2017, Sayı: 81, 51 - 77, 01.05.2017

Ercüment Yıldırım

Öz

The Turk societies have developed a universe view depending on the geographical location and the belief they have. This universe understanding dates back to the view that the sky and the earth were initially joined and subsequently they separated from each other. Turks used to believe that the sky that was believed to be in the shape of dome like tents that they live shelters everything. Even if Turk communities hadn’t made the universe understanding that they developed a cosmic philosophical system, they made explanations about the creation of the human being and the universe in the first Turk inscriptions such as Ongin and Orhun. Mesopotamia, which is a region where mythological narrations were first inscribed, hosted the oldest form of the universe view of the human being. While Mesopotamia mythological narrations were bare and uniform in the first periods, the mythos belonging to Assyrian and Babylon period became coherent in themselves, literarily rich and developed universe view. In this study, Turkish communities with their first inscriptions using mythological Mesopotamian narrations, universe definitions owned by two different societies will be compared.

Anahtar Kelimeler

Turk, Mesopotamia, understanding of the universe, cosmology, mythology, Sumerian

Türklerdeki Evren Anlayışının Mezopotamya Mitolojik Anlatımlarıyla Mukayesesi

Öz

Türk toplumları sahip oldukları inanışa ve yaşadıkları coğrafyaya bağlı olarak bir evren anlayışı geliştirmiştir. Bu evren anlayışı, başlangıçta göğün ve yerin bir olduğuna sonrasında ikisinin birbirinden ayrıldığı düşüncesine dayanmaktadır. Türkler yaşadıkları çadırlar gibi kubbe şeklinde olduğuna inandıkları gökyüzünün her şeyi içerisinde barındırdığına inanmaktaydı. Türk toplumları geliştirdikleri evren anlayışını kozmik bir felsefi sistem haline getirmemiş olsa bile Orhun ve Ongin gibi ilk Türk yazıtlarında evrenin ve insanın yaratılışı hakkında açıklamalarda bulunmuşlardır. Mitolojik anlatımların yazıya ilk geçirildiği bölge olan Mezopotamya, aynı zamanda insanlığın evren anlayışının en eski haline ev sahipliği yapmıştır. Mezopotamya mitolojik anlatımları ilk dönemlerde oldukça yalın ve tekdüze iken Asur ve Babil dönemine ait mitoslar kendi içerisinde tutarlı, edebî açıdan zengin ve gelişmiş evren anlayışını barındırır hâle gelmiştir. Bu çalışmada, Türk topluluklarının ilk yazıtları ile Mezopotamya’daki mitolojik anlatımlar kullanılarak iki farklı toplumun sahip olduğu evren anlayışı mukayese edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Türk, Mezopotamya, evren anlayışı, kozmoloji, mitoloji, Sümer

Kaynakça

• Abraham, Ralph (1994). Chaos, Gaia, Eros: A Chaos Pioneer Uncovers the Three Great Streams of History. Harper Press.
• Adams, R. M. (2007). The Evolution of Urban Society: Early Mesopotamia and Prehispanic Mexico. Transaction Press. Alster, B. & V. Herman (1987). “Lahar and Asnan: Presentation and Analysis of a Sumerian Disputation”. Acta Sumerologica 9: 1–43.
• Armstrong, Karen (2004). A Short History Of Myth. Canongate Books.
• Arslan, Mahmut (1984). Step İmparatorluklarında Sosyal ve Siyasi Yapı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları. Bayat, Fuzuli (2007). Türk Mitolojik Sistemi. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• ___________ (2010). Türk Kültüründe Kadın Şaman. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Bertman, Stephen (2005). Handbook to Life in Ancient Mesopotamia. Oxford University Press. Bilgiç, Emin (1982). “Atatürk, Fakültemiz ve Kürsümüz, Sumerlilerin Târih, Kültür ve Medeniyetleri”. AÜDTCF Atatürk’ün 100. Doğum Yılına Armağan Dergisi. 75-121.
• Black, J. & G. Anthony (2003). Mezopotamya Mitolojisi Sözlüğü. Aram Yayıncılık.
• Bonnefoy, Y. & W. Doniger (1993). Asian Mythologies. University of Chicago Press.
• Boratav P. N. (2012). Türk Mitolojisi. BilgeSu Yayıncılık.
• Bottéro, J. & Z. Bahrani (1995). Mesopotamia: Writing, Reasoning, and the Gods. University of Chicago Press.
• Bulliet, R. & P. Crossley (2001). The Earth and Its Peoples: A Global History. Wadsworth Publishing.
• Caldwell, R. S. (1993). The Origin of the Gods. Oxford University Press.
• Call, Jack (2009). God Is A Symbol of Something True: Why You Don’t Have to Choose Either a Literal Creator Or A Blind, Indifferent Universe. John Hunt Publishing.
• Campion, Nicholas (2008). The Dawn of Astrology: The Ancient and Classical Worlds. Hambledon Continuum.
• Chaple, G. F. (2009). Guide to the Universe: Outer Planets. Greenwood Press.
• Coles, Peter (2001). Cosmology: A Very Short Introduction. Oxford Paperbacks.
• Covensky, Milton (1966). The Ancient Near Eastern Tradition. Harper & Row.
• Crawford, Harriet (2004). Sumer and the Sumerians. Cambridge University Press.
• Çaycı, Ahmet (2002). Anadolu Selçuklu Sanatında Gezegen ve Burç Tasvirleri. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Çığ, M. İ. (1994). “Sümerlilerden Zamanımıza Ulaşan Kültür İzleri”. XI. TTKB (Ankara 5 -9 Eylül 1990). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. 235-246.
• _________ (2015). “İpek Yolu Kavşağının Ölümsüzlük Eserlerinden Sümerlere”. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim 4/4: 1750 – 1754.
• Çoban, R. V. (2013). “Türk Mitolojisinde İyilik Tanrısı Ülgen’in İnanıştaki Yeri, Tasviri ve Kökeni”. Bilim ve Kültür 1: 192-198.
• Çoruhlu, Yaşar (2002). Türk Mitolojisinin Anahatları. İstanbul: Kabalcı Yayınevi. Dahneke, B. E. (2006). Define Universe And Give Two Examples: A Comparison of Scientific and Christian Belief. Barton Dahneke.
• Dalley, Stephanie (2000). Myths from Mesopotamia: Creation, the Flood, Gilgamesh, and Others. Oxford University Press.
• Davies, R. W. (2011). The Universal God. Xlibris Corporation. Delaporte, Louis (2013). Mesopotamia. Routledge.
• Dikici, Mehmet (2005). Türklerde İnançlar ve Din. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Dilek, İbrahim (2010). “Sibirya Türk Destanlarında Kahramanın Yeraltı ve Gökyüzü Dünyalarıyla İlişkileri Üzerine Bazı Tespitler”. Milli Folklor 22/85: 46–56.
• Dioszegi, Vilmos (1998). Shamanism: Selected Writings of Vilmos Diószegi. Akadémiai Kiadó.
• Divitçioğlu, Sencer (1987). Kök Türkler: (Kut, Küç ve Ülüg). Ada Yayınları.
• Drury, Nevill (1989). Şamanizm, Şamanlığın Öğeleri. Çeviren: Erkan Şimşek. Okyanus Yayıncılık.
• Durbilmez, Bayram (2011). “Batı Trakya Türk Halk Kültüründe Mitolojik Sayılar”.
• Zeitschrift für die Welt der Türken/Journal of World of Turks 3: 77-93.
• Elsersawi, Amin (2009). The Atom and the Universe: Theories and Facts Unfold. Xlibris Press.
• Ergun, Pervin (2004). Türk Kültüründe Ağaç Kültü. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay.
• Ermetin, G. Y. (2009). Mevlevîlikte Şamanizm İzleri: Mevlevî Usul ve Adabında Eski Türk Dini’nin İzleri. Töre Yayınevi.
• Esin, Emel (2001). Türk Kozmolojisine Giriş. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• _________ (2006). Türklerde Maddi Kültürün Oluşumu. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Evans, James (1998). The History and Practice of Ancient Astronomy. Oxford University Press.
• Fellows, W. J. (1979). Religions East and West. Holt, Rinehart, and Winston.
• Finkel, I. L. & M. J. Geller (1997). Sumerian Gods and Their Representations. Styx Publishers.
• Ford, Michael (2005) Luciferian Witchcraft. Lulu.
• Fraser, C. G. (2006). The Cosmos: A Historical Perspective. Greenwood Publishing.
• Gadotti, Alhena (2014). Gilgamesh, Enkidu, and the Netherworld and the Sumerian Gilgamesh Cycle. Walter de Gruyter Publishers.
• Goody, Jack (1986). The Logic of Writing and the Organization of Society. Cambridge University Press.
• Gömeç, Sadettin (1998). “Şamanizm ve Eski Türk Dini”. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 4/4: 38-52.
• ______________ (2003). “Eski Türk İnancı Üzerine Bir Özet”. DTCF Tarih Araştırmaları Dergisi 33: 79–104.
• ______________ (2006). Türk Kültürünün Ana Hatları. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Günay, Ü. & H. Güngör (1997). Başlangıçtan Günümüze Türklerin Dini Tarihi. Ocak Yayınları.
• Hainesworth, Don (2012). Understanding the Properties and Behavior of the Cosmos. Author House Publishing.
• Harris, S. L. & G. Platzner (2001). Classical Mythology: Images and Insights. McGraw-Hill Press.
• Hasel, G. F. (1972). “The Significance of the Cosmology in Genesis I in Relation to Ancient Near Eastern Parallels”. Andrews University Seminary Studies 10: 1-20.
• Hatiboğlu, Vecihe (1979). “Türk Tarihinin Başlangıcı”. Türkoloji Dergisi 8/1: 29 – 52.
• Heidel, Alexander (1949). Gilgamesh Epic and Old Testament Parallels. University of Chicago Press.
• Hetherington, N. S. (1993). Cosmology: Historical, Literary, Philosophical, Religous and Scientific Perspectives. CRC Press.
• Holland, G. S. (2009). Gods in the Desert: Religions of the Ancient Near East. Rowman & Littlefield Publishers.
• Horowitz, Wayne (1998). Mesopotamian Cosmic Geography. Eisenbrauns.
• İnan, Abdülkadir (1976). Eski Türk Dini Tarihi. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• ______________ (2015). Tarihte ve Bugün Şamanizm / Materyaller ve Araştırmalar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• İndirkaş, Z. & C. Göknil (2007). Türk Mitosları ve Anadolu Efsanelerinin İzsürümü. İmge Kitabevi.
• Jackson, D. P. (2012). Gılgamış Destanı. Arkadaş Yayınları.
• Jager, Bernd (2001). “The Birth Of Poetry And The Creation Of A Human World: An Exploration of the Epic of Gilgamesh”. Journal of Phenomenological Psychology 32/2: 131-154. James, E. O. (1970). Creation and Cosmology: A Historical and Comparative Inquiry. Brill Press.
• Jensen, Peter (1890). Die Kosmologie der Babylonier. KJ Trübner.
• Johnston, S. I. (2004). Religions of the Ancient World: A Guide. Harvard University Press.
• Kafesoğlu, İbrahim (1987). Türk Bozkır Kültürü. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay.
• ________________ (1995). Türk Milli Kültürü. Boğaziçi Yayınları.
• Kaya, Muharrem (2007). Mitolojiden Efsaneye: Türk Mitolojisinin Türkiye’deki Efsanelerde İzleri. Bağlam Yayınları.
• Khan, F. M. (2007). Our Universe: A Scientific and Religious View of Creation. iUniverse Publishing.
• King, L. W. (1999). Enuma Elish: The Seven Tablets of Creation: Or the Babylonian and Assyrian Legends Concerning the Creation of the World and of Mankind. Book Tree.
• Kragh, H. S. (2013). Conceptions of Cosmos: from Myths of fhe Accelerating Universe: A History of Cosmology. Oxford University Press.
• Kramer, S. N. (1963). The Sumerians: Their History, Culture, and Character. University of Chicago Press.
• Kramer, S. N. (1972). Sumerian Mythology. University of Pennsylvania Press.
• ____________ (1999). Sümer Mitolojisi. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Kuhn, K. F. & T. Koupelis (2004). In Quest of the Universe. Jones & Bartlett Learning. Küçük, Salim (2010). “Eski Türk Kültüründe Renk Kavramı”. Bilig 54: 185-210.
• Landsberger, Benno (1943). “Sümerler”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih – Coğrafya Fakültesi Dergisi 2/5: 90 – 102.
• _________________ (1945). “Sümerlerin Kültür Sahasındaki Başarıları”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih – Coğrafya Fakültesi Dergisi 3/2: 137 – 158.
• Leeming, D. A. (2010). Creation Myths Of The World: An Encyclopedia. Abc-clio.
• Leick, Gwendolyn (2002). A Dictionary of Ancient Near Eastern Mythology. Routledge.
• _______________ (2008). “Sexuality and Religion in Mesopotamia”. Religion Compass 2 / 2: 119-133. Livingstone, Alasdair (1986). Mystical and Mythological Explanatory Works of Assyrian and Babylonian Scholars. Eisenbrauns.
• Maden, Sait (2015). Gılgamış Destanı. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Maier, J. R. (1997). Gilgamesh: a Reader. Bolchazy-Carducci Publishers.
• Maxwell, Nicholas (2001). The Human World in the Physical Universe: Consciousness, Free Will, and Evolution. Rowman & Littlefield.
• McIntosh, Jane (2005). Ancient Mesopotamia: New Perspectives. Abc- Clio Publishing.
• Metin, Ergun (1997). Türk Dünyası Efsanelerinde Değişme Motifi. Ankara: TDK Yayınları.
• Mieroop, M. V. (1999). The Ancient Mesopotamian City. Oxford University Press.
• Montgomery, D. R. (2007). Dirt: The Erosion of Civilizations. University of California Press.
• Morvillo, Nancy (2010). Science and Religion: Understanding the Issues. John Wiley & Sons.
• Munitz, M. K. (2008). Theories of the Universe. Simon and Schuster.
• Nerimanoğlu, K. V. (2015). “Türkçede Yön-İstikamet Kavramının İfadesi”. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 15/4: 259-276.
• Ocak, A. Y. (2007). Alevi ve Bektaşi İnançlarının İslam Öncesi Temelleri. İletişim Yayınları.
• Oppy, Graham(2006). Arguing About Gods. Cambridge University Press.
• Orlin, L. L. (2007). Life and Thought in the Ancient Near East. University of Michigan Press.
• Ögel, Bahaeddin (1991). Türk Kültür Tarihine Giriş. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• _____________ (1998). Türk Mitolojisi. C. I-II. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Özdemir, Mehmet (2013). “Türk Kültüründe Dağ Kültü ve Bir Yüce Dağ: Halbaba”. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi 5: 141-163.
• Paas, Stefan (2003). Creation and Judgement: Creation Texts in Some Eighth Century Prophets. Brill Palmer, Martin (2002). World Religions. Barnes & Noble Books.
• Pekşen, Okay (2016). “Eski Mezopotamya’daki Savaşlarda Tanrıların Rolü”. History Studies 8/2: 55 – 68.
• Pollock, Susan (1999). Ancient Mesopotamia: The Eden That Never Was. Cambridge University Press.
• Postgate, Nicholas (1992). Early Mesopotamia: Society and Economy at the Dawn of History. Taylor & Francis Publishing.
• Roscoe, Will (1996). “Priests of the Goddess: Gender Transgression in Ancient Religion”. History of Religions 35 / 3: 195-230. Roux, J. P. (2011). Eski Türk Mitolojisi. BilgeSu Yayıncılık.
• Sakolsky, Josh (2004). Copernicus and Modern Astronomy. Rosen Publishing.
• Sandars, N. K. (1971). Poems of Heaven and Hell from Ancient Mesopotamia. Penguin Classics.
• Sanderson, S. K. (1999). Social Transformations: A General Theory of Historical Development. Rowman & Littlefield Publishers. Scranton, Laird (2010). The Cosmological Origins of Myth and Symbol: From the Dogon and Ancient Egypt to India, Tibet, and China. Inner Traditions.
• Scully, Stephen (2015). Hesiod’s Theogony: from Near Eastern Creation Myths to Paradise Lost. Oxford University Press. Sepetçioğlu, M. N. (1990). Karşılaştırmalı Türk Destanları. Akran Yayıncılık.
• Smith, George (1877). The Chaldean Account of Genesis. Library of Alexandria.
• Snell, D. C. (2005). A Companion to the Ancient Near East. John Wiley & Sons Press.
• Somervill, B. A. (2009). Empires of Ancient Mesopotamia. Infobase Publishing.
• Stinson, A. E. (2008). The Universe of Reality: A Guidebook to Principle. iUniverse Publishing.
• Talbert, R. J. (2014). Ancient Perspectives: Maps and Their Place in Mesopotamia, Egypt, Greece, and Rome. University of Chicago Press.
• Taub, L. C. (1993). Ptolemy’s Universe: The Natural Philosophical and Ethical Foundations of Ptolemy’s Astronomy. Open Court.
• Tigay, J. H. (1982). The Evolution of the Gilgamesh Epic. Bolchazy-Carducci Publishers.
• Tonguzalp, Süleyman (1950). Türk Dünyası ve Büyük Türk Devletleri. Ankara: Jandarma Genel Kurmay Basımevi.
• Tuna, N. O. (1990). Sümer ve Türk Dillerinin Tarihi İlgisi ile Türk Dili’nin Yaşı Meselesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Turan, Şerafettin (1990). Türk Kültür Tarihi: Türk Kültüründen Türkiye Kültürüne ve Evrenselliğe. Bilgi Yayınevi.
• Türköne, Mualla (1995). Eski Türk Toplumunun Cinsiyet Kültürü. Ark Yayınları.
• Uraz, Murat (1994). Türk Mitolojisi. Düşünen Adam Yayınları.
• Vail, E. M. (2012). Creation and Chaos Talk: Charting a Way Forward. Wipf and Stock Publishers.
• Walton, John (2006). Ancient Near Eastern Thought and the Old Testament. Baker Academic.