An Evaluation of Beliefs and Applications on Animals in Central Anatolia Region

Yıl 2017, Sayı: 81, 205 - 232, 01.05.2017

Çağrı Çağlar Sinmez Gökhan Aslım

Öz

In this study, it was aimed to determine the importance of beliefs and applications on animals in Central Anatolia in terms of Turk beliefs; also, it was aimed to compare these beliefs and applications with the other regions in Turkey and all over the world and finally to clarify these beliefs and applications.The beliefs on animals were evaluated under the titles of evil eye, news, extraordinary creatures, gender, delivery, ethno meteorology and calendar, luck or unlucky, abundance or in fertileness and death. It was found that people in Anatolia had beliefs that were coming from Middle Asia to Anatolia about animals which were very important for their lives both socio-culturally and economically. It can be said that the people living in Anatolia have maintained beliefs coming from Turk tribes and the cultural, historical, geographical and socio-psychologic effects of these beliefs lead to be developed an Animal Cult. Furthermore, these are still existing in Anatolian Turk’s beliefs.

Anahtar Kelimeler

Animal, Beliefs on animals, Central Anatolia Region, folk beliefs

İç Anadolu Bölgesindeki Hayvanlarla İlgili İnanış ve Uygulamalar Üzerine Bir Değerlendirme*

Öz

Çalışmada, İç Anadolu Bölgesinde hayvanlarla ilgili yaşayan inanış ve uygulamaların Türk halk inanışları içerisindeki yeri, Türkiye’nin diğer bölgeleri, Türk dünyası ve diğer milletlerin inanış ve düşünüş kalıplarıyla karşı- laştırılması ve anlayıcı yöntemle çözümlenip değerlendirilmesi amaçlandı. İç Anadolu Bölgesindeki hayvanlarla ilgili inanışlar; nazar, haber, olağanüstü varlıklar, cinsiyet, doğum, halk meteorolojisi ve takvimi, uğur-uğursuzluk, bereket-bereketsizlik ve ölüm ile ilgili inanış ve uygulamalar başlıkları altında incelenerek değerlendirildi. Anadolu insanının sosyokültürel, ekonomik hayatında son derece önemli bir yere sahip olan hayvanlarla ilgili birçok inanış ve uygulamanın Orta Asya’dan Anadolu’ya gelen Türk boylarının geleneksel Türk inanç ve pratiklerini beraberinde taşıyarak günümüzde de yaşattıkları; Anadolu coğ- rafyasında Türk halkının benimsediği inanış ve uygulamaların etkileştiği medeniyetlerin kültürel, tarihi, coğrafi ve sosyo-psikolojik etkilerinin Orta Asya’da mevcut olan Hayvan Kültü’nün gelişmesini sağladığı ve bugün de Anadolu Türk insanının inanç dünyasında varlığını sürdürdüğü söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Halk inançları, hayvan, hayvanlarla ilgili inanışlar, İç Anadolu Bölgesi

Kaynakça

• Acıpayamlı, Orhan (1962). “Anadolu’da Nazarla ilgili Bazı Adet ve İnanmalar”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi 20 (1-2): 1-40.
• Aça, Mehmet (1999).“Tufan’ın Kuşları ve Kozı Körpeş-Bayan Sulu Destanındaki Bazı Kuşlar”. Milli Folklor 6 (42): 53-57.
• Akalın, Şükrü Halûk (1993).“Üzerlik”. II. Uluslararası Karacaoğlan ve Çukurova Halk Kültürü Sempozyumu (20-22 Kasım 1991). Adana: Çukurova Üniversitesi Basımevi.
• Akman, Eyüp (2002).“Türk ve Dünya Kültüründeki Su Kültü Üzerine Düşünceler”. Kastamonu Eğitim Dergisi 10(1): 1-10.
• Araz, Rıfat (1991). Harput’ta Eski Türk İnançları ve Halk Hekimliği. Ankara: Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yay.
• Arslan, Erden Sedat (1998). Ege Bölgesi Folklorunda Veteriner Hekimliği ve Hayvancılık Üzerine Araştırmalar. Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Başbuğ, Hayri (1986). Aşiretlerimizde At Kültürü. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yay.
• Bayat, Fuzuli (2008).“Sosyo-Kültürel ve Sosyo-Ekonomik Bağlamda Yengi Kün (Nevruz): Mitolojik Olgudan Mitolojik Kurguya”. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 7(1): 139-148.
• Boratav, Pertev Nail (1994).Türk Halkbilimi II 100 Soruda Türk Folkloru. İstanbul: Gerçek Yay.
• ____,(2001). Halk Edebiyatı Dersleri. İstanbul: Tarih Vakfı Yay.
• Büyükokutan, Aslı (2007). “Muğla Yöresi Alevi Türkmenlerinde Ölümle İlgili İnanç ve Pratikler”. Türklük Bilimi Araştırmaları XXI: 63-86.
• Dilek, İbrahim (1996).“Altay Türklerinde Halk İnanışları”. bilig (3): 96-102.
• Dinçer, Ferruh (1967). Türk Folklorunda Veteriner Hekimliği Üzerine Araştırmalar. Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Duvarcı, Ayşe (2005).“Türklerde Tabiat Üstü Varlıklar ve Bunlarla İlgili Kabuller, İnanmalar, Uygulamalar”. bilig (32): 125-44.
• Düzgün, Dilaver (2005). “Türkiye ve Azerbaycan Sahalarında Uygulanan Saya Geleneğinin Karşılaştırılmalı Tahlili”. Milli Folklor 9 (65): 24-28.
• Ekici, Metin ve Pınar Fedakar (2014). “Gelenek, Aktarma, Dönüşüm ve Kültür Endüstrisi Bağlamında Nazar ve Nazar Boncuğu”. Milli Folklor (101): 40-50.
• Elçin, Şükrü (1997).“Türk Halk Edebiyatında Turna Motifi”. Türk Halk Edebiyatı Araştırmaları. Ankara: Akçağ Yay.
• Ergun, Metin (1997). Türk Dünyası Efsanelerinde Değişme Motifi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Ergun, Pervin (2004).Türk Kültüründe Ağaç Kültü. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay.
• ____,(2011). “Alevilik-Bektaşilikteki Tavşan İnancının Mitolojik Kökenleri Üzerine”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaşi Veli Araştırma Dergisi (60): 281-312.
• Erkin, Aliekber (2013).“Uygur Türklerinde Büyücülük”. Bilim ve Kültür-Uluslararası Kültür Araştırmaları Dergisi (2): 174-185.
• Eroğlu, Ahmet Hikmet (2006).“Türk Halk İnançlarının Güncel Değeri”. I. Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri (25-26 Mayıs 2006). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırma Enstitüsü Yay.
• Eyuboğlu, İsmet Zeki (2007). Anadolu İnançları. İstanbul: Derin Yay.
• Gül, Erdoğan (2013). “Eski Mısır Medeniyetinde Hamilelik Testi”. http://www.bilgiustam.com/ eski-misir-medeniyetinde-gebelik-testi-cinsiyet-tespiti-ve-dogum-kontrolu. Erişim tarihi: 19.10.2013.
• İnan, Abdülkadir (1963). “Nazarlıklar”. Türk Folklor Araştırmaları 8(169): 3138.
• ____,(1998). “Türklerde Su Kültü ile İlgili Gelenekler”. Makaleler ve İncelemeler I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• ____,(2000). Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Kafesoğlu, İbrahim (1988). Türk Milli Kültürü. İstanbul: Boğaziçi Yay.
• Kalafat, Yaşar (1990). Doğu Anadolu’da Eski Türk İnançlarının İzleri. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay.
• ____,(1998). “Anadolu ve Yakın Çevresi Türk Halk İnançlarında Ölüm veya Halk İnançlarına Göre Yatır Ziyareti”. Geçmişten Günümüze Mezarlık Kültürü ve İnsan Hayatına Etkileri Sempozyumu. İstanbul.
• ____,(1999). “Kazakistan’daki Türk Halk inançları”. Milli Folklor 11 (42): 66-71.
• Kalkan, Cahit (1991). Döl Tutmayan Düvelerde, Klitorisin Çıkarılması ve Koterizasyonunun Kan Progesteron ve Östrojen Seviyeleri ile Gebe Kalma Üzerine Etkisi. Doktora Tezi. Elazığ:Fırat Üniversitesi.
• Keskin, Mustafa (2004). “Din ve Toplum İlişkileri Üzerine Bir Genelleme”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi IV (2): 7-21. Kılıç, Abdullah (2001).“Isparta Yöresi Halk İnançları”. Uluslararası Anadolu İnançları Kongresi Bildirileri. Ankara: Evrak Yay.
• Lvova, E.L. vd. (2013). “Güney Sibirya Türklerinin Geleneksel Dünya Görüşleri”. Çev. Metin Ergun. Konya: Kömen Yay.
• Mahmutoğlu, Abdülkadir (2009). Kırsal Alanda Çevre Sorunlarına Etik Yaklaşım: Kırsal Çevre Etiği. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Mejdell, Cecilie Marie (2006). “The Role of Councils on Animal Ethics in Assessing Acceptable Welfare Standards in Agriculture”. Livestock Science 103: 292-6. Memmedov, Cemil (2002). “Eski Türklerde Gizli Tabiat Kuvvetlerine İnanma (İye İnancı)”. Türkler, Ankara: Yeni Türkiye Yay.
• Mollaibrahimoğlu, Çiğdem (2008). Anadolu Halk Kültüründe Hayvanlar Etrafında Oluşan İnanç ve Pratikler. Yüksek Lisans Tezi. Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi.
• Oğuz, M. Öcal (2004).Türk Halk Edebiyatı El Kitabı. Ankara: Grafiker Yay.
• ____,(2013). Somut Olmayan Kültürel Miras Nedir? Ankara: Geleneksel Yay.
• Olgunsoy, Berna (2007). Balıkesir Yöresinden Derlenmiş Bitki ve Hayvanlarla İlgili İnanış ve Uygulamalar Üzerine Bir Araştırma. Yüksek Lisans Tezi. Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi.
• Ögel, Bahaeddin (1995). Türk Mitolojisi II. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• ____,(1998). Türk Mitolojisi I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Örnek, Sedat Veyis (1966). Sivas ve Çevresinde Hayatın Çeşitli Safhalarıyla İlgili Batıl İnançların ve Büyüsel İşlemlerin Etnolojik Tetkiki. Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih - Coğrafya Fakültesi Yay.
• Özdemir, Nebi (1997). “Türkiye’deki Halk Eğlenceleri ve Kış Eğlenceleri”. V. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi. Ankara. Özen, Rahşan ve Erhan Yüksel (2014). “Kayseri Folklorunda Hayvanlar İle İlgili İnanışlar Üzerine Bir Değerlendirme”. Erciyes Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi 11(1): 23-28.
• Pürlü, Kadir (2002). Sivas‘ta İlbeyli Türkmenleri. Sivas: Sivas Belediyesi Kültür Yay. Sarpkaya, Seçkin (2014). “Türk Dünyası Efsanelerinde Ayı Tasavvurunun Değişim ve Dönüşümü”. Millî Folklor (101): 149-61.
• Selçuk, Ali (2008). Ağaçeri Türkmenleri-Tahtacılar. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yay. Sinmez, Çağrı Çağlar ve Ali Yiğit (2014).“Sivas Folklorunda Davar Yüzü (Saya Gezme) ve Koç Katımı Töreni”. Lokman Hekim Dergisi 4 (1): 19-25.
• Temizkan, Mehmet (2014). “Türk Kültüründe ve Alevi Bektaşi İnancında Turna”. Milli Folklor (101): 162-170.
• Üçer, Müjgan (1973). “Üzerlik”. Sivas Folkloru 6 (1): 3-6.
• Üçer, Cenksu (2005). Tokat Yöresinde Geleneksel Alevilik. Ankara: Ankara Okulu Yay.
• Yaltırık, Mehmet Berk (2013).“Türk Kültüründe Hortlak-Cadı İnanışları”. Tarih Okulu Dergisi (16): 187-232.
• Yerlikaya, Halis (2002).“Elazığ ve Çevresinde Hayvan Hastalıklarında Halk Hekimliği Üzerine Araştırmalar”. Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi 8 (2): 131-38.
• Yeşildal, Ünsal Yılmaz (2007). Anadolu Folklorunda Geyik. Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi.
• Yüksel, Erhan (2012). Aşağı Fırat Havzasında Veteriner Hekimliği Folkloru Üzerine Araştırmalar. Doktora Tezi. Elazığ: Fırat Üniversitesi.