Altın Orda-Rus Mücadelesinin Edebiyata Yansıması: Zadonşina Destanı

Yıl 2020, Sayı: 93, 149 - 179, 06.04.2020

Mualla Uydu Yücel Ainagul Sagınayeva

https://doi.org/10.12995/bilig.9307

Öz

XIII. yüzyılın ilk çeyreğinden itibaren Rus topraklarını hâkimiyetleri altına almaya başlayan Moğollar, bu yüzyılın ikinci yarısından itibaren gittikçe güçlenerek çeşitli Türk boylarını da içlerine alarak Altın Orda devletinin kurulmasına öncülük etmişlerdir. Nitekim Altın Orda devletinin güçlenmesi çok kısa süre içerisinde tamamlanmış ve Rus knyazları bu güç karşısında gerek siyasî gerekse askerî olarak bir varlık gösterememişlerdir. Ancak XIV. yüzyılın ikinci yarısından sonra Altın Orda’da başlayan güç kaybının en net görüntüsü 1380 yılında Moskova Knyazı Dmitriy ile Altın Orda Emiri Mamay Mirza arasında gerçekleşen Kulikovo Meydan Muharebesinde görülmüştür. Bu savaşta Altın Orda büyük bir zaafa uğramıştır. Tarihi süreç değerlendirildiğinde Kulikovo, Altın Orda için kaçınılmaz sonu yani bir dağılma ve yok oluşun başlangıcını ifade ederken, Ruslar içinse birleşerek duraklama dönemlerinden çıkmalarını ve Kalka’nın intikâmını almalarını sağlayan büyük bir zaferi ifade etmiştir. Bu zaferin bir diğer önemli özelliği ise Rusların bu savaştan sonra “Rus milleti” bilincine sahip olarak tarih sahnesinde yerlerini almış olmalarıdır. Bu savaşın hemen akabinde yazıldığı düşünülen destanlardan biri de Zadonşina destanıdır. Çalışmamızda destanın metni Türkçeye çevrilerek, yorumu yapılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Rus knyazları, Altın Orda, Moskova, Mamay, destan, Dmitriy

The Reflection of the Golden Horde-Russian Struggle to Literature: The Epic of Zadonşina

Öz

The Mongols that began to dominate the Russian lands from the first quarter of the 13th century, were increasingly stronger from the second half of that century and thus leading the establishment of the Golden Horde state, including various Turkic tribes. Following the 13th century's first quarter, the growth of Golden Horde (Altin Orda) Khaganate quickly completed in a way to rule the Russians lands and Russian Knezs could stand neither politically nor militarily against this power. However, after the 14th century's second half, the power erosion in Golden Horde (Altin Ordu) reflected clearly in 1380 with Kullikova Battle between Golden Horde (Altin Orda) Amir Mimay Mirza and Moscow Knez Ivan from the Moscow. In this battle Golden Horde was enfeebled. Considering the historical process, while Kulikova meant an inevitable end as a beginning of a disintegration and a fall for Golden Horde, for Russians it meant to over the period of stagnation with unity and great victory to take the revenge of Kalka. Another important feature of this victory is that the Russians have taken their place in the history stage with the awareness of “Russian nation” after this war. One of the epics that is thought to have been written right after this war is the Zadonşina epic. In our study, the text of the epic was translated into Turkish and it was tried to be interpreted.

Anahtar Kelimeler

Russian Knezes, Golden Horde, Moscow, Mamay, epic, Dmitry

Kaynakça

• Azbelev, Sergey Nikolayeviç (2011). Kulikovskaya Pobeda v Harodnoy Pamyati: Literaturnıye Pamyatniki Kulikovskogo Tsikla i Folklornaya Traditsiya. Moskva. (Erişim Tarihi 02.02.2017).
• Azbelev, Sergey Nikolayeviç (2012). “O Geografii Kulikovskoy Bitvı”. Ruskoye Pole 2: 43-52.
• Efendiyeva, Çiçek (2001). “Zadonşina Adlı Eski Rus Eserindeki Eski Türk Kökenli Kelimeler Üzerine Bir İnceleme”. Türk Dili 593: 580-588.
• Kafalı, Mustafa (1976). Altın Orda Hanlığının Kuruluş ve Yükseliş Devirleri. İstanbul.
• Kamalov, İlyas (2009). Altın Orda ve Rusya. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Kurat, Akdes Nimet (1987). Başlangıçtan 1917’ye Kadar Rusya Tarihi. Ankara: TTK Yay.
• Lavrentev, Aleksandr Viladimiroviç (2015). “'Zadonşina' Ryazan i Moskovskaya Velikoknyajeskaya Semya”. Slovĕne 2: 320-251.
• Letopisnıy Sbornik Patriarş ili Nikonovskoyu Letopisyu, Polnoye Sobranie Russkih Letopiseh. IX-XI (1897). Sankt-Peterburg.
• Lihaçev, Dimitriy Sergeyeviç (1966). “O Nazvaniya 'Zadonşina'". İssledovaniya Po Oteçestvennomu İstoçnikovedeniyu. Moskova-Leningrad. 474-475.
• Lihaçev, Dimitriy Sergeyeviç (1981). Zadonşina. Pamyatniki Literaturı Drevney Rusi XIV-Seredina XV Veka. Moskva.
• Nasonov, Arseni Nikolayeviç (1940). Mongoli i Rus. Moskva-Leningrad.
• Pamyatniki (1998). Pamyatniki Kulikovskaya Tsikla. Red: Boris Aleksandroviç Rıbakov. Sankt-Peterburg.
• Polnoye Sobraniye Russkih Letopisey (2000). Tverskaya Letopis. Haz. Aleksandr İivanoviç Çepkov. T. VI. Ryazan.
• Solovyev, Aleksandr Vasilyeviç (1958). “Avtor 'Zadonşını' i ego Politiçeskiye İdei”. Trud Otdela Drevnerusskoy Literaturı 14: 183-197.
• Şirokorad, Aleksandr Borisoviç (2005). Kulikovskaya Bitva i Rojdeniye Moskovskoy Rusi. Moskva: Veçe Yay.
• Troitskaya Letopis (1950). Haz. Mihail Dimitriyeviç Priselkov. Moskva-Leningrad.
• Uydu Yücel, Mualla (2006). “Kuman/Kıpçaklar’ın Tarihinde İgor Destanının Yeri ve Önemi”. Belleten 258: 523-559.
• Uydu Yücel, Mualla (2008). “1224 Kalka Meydan Muharebesinin Rövanşı: 1380 Kulikovo Meydan Muharebesi ve Bu Muharebenin Rus Tarihi Açısından Önemi”. Prof. Dr. Gülçin Çandarlıoğlu Armağanı. İstanbul.
• Yakubovskiy, Aleksandr Yureviç (1992). Altın Orda ve Çöküşü. Çev. Hasan Eren. Ankara: TTK Yay.
• İnternet Kaynakları
• Dmitriyeva, R. P. Bıl li Sofoniy Ryazanets Avtorom Zadonşini? odrl.pushkinskijdom.ru/ (Erişim Tarihi: 22.01.2017).
• http://www.vokrugsveta.ru/telegraph/history/427/ (Erişim Tarihi: 22.01.2017).
• http://hrono.ru/biograf/bio_m/mamai.php (Erişim Tarihi: 22.10.2016).
• http://konevodstvo.su/books (Erişim Tarihi: 30.01.2017).
• http://photo-drive.ru/wordpress/kulikovskaya-bitva (Erişim Tarihi: 04.02.2017).