Bir XVIII. Yüzyıl Osmanlı/Türk Musikisi Yazılı Kaynağı: Akovalızâde Hâtem Efendi Edvârı

Yıl 2022, Sayı: 101, 135 - 162, 27.04.2022

Gökhan Yalçın

https://doi.org/10.12995/bilig.10106

Öz

Akovalızâde Hâtem Efendi on sekizinci yüzyılda yaşamış divan edebiyatı şairidir. Birkaç çalışmaya göre Akovalızâde Hâtem Efendi’nin şairliğinin yanı sıra musiki yönünün de olduğu, hatta bir edvâr yazdığı anlaşılmaktadır. Fakat bu bilgilerin dışında özellikle de Hatem Edvarı’nın içeriği hakkında hemen hemen hiçbir bilgi yoktur. Bu çalışmanın amacı da Akovalızâde Hâtem Efendi’nin Edvâr’ının genel özelliklerini Türk musikisi nazariyat tarihine en azından ikinci kaynaklardan da olsa tanıtmak olarak belirlenmiştir. Bu amaçla Hâtem Edvârı adının geçtiği üç eser (Kevserî Mecmuası, 1806 tarihli İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi’nde bulunan “T 1856” numaralı Edvâr-ı İlm-i Musiki adlı yazma eser ve 1864 tarihli Hâşim Bey Mecmuası) incelenmiş ve Akovalızâde Hâtem Efendi Edvârı’na ilişkin bilgiler derlenerek edvârın genel hatları ve içeriği ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türk musikisi, edvâr, Akovalızâde Hâtem Efendi Edvârı, Kevserî mecmuası, Hâşim Bey mecmuası, Edvâr-ı İlm-i Musiki.

A Manuscript of Ottoman/Turkish Music of Eighteenth-Century: Akovalızâde Hâtem Efendi Edvârı

Öz

Akovalızâde Hâtem Efendi is a divan literature poet who lived in the eighteenth century. According to several studies it is understood that Akovalızâde Hatem Efendi has aspects of music as well as poetry, even he wrote an edvâr. But apart from this, there is almost no information, especially about the content of Hatem Edvarı. The aim of the study is to introduce the edvâr of Akovalızâde Hâtem Efendi and its general features to the history of Turkish music theory at least from second sources. For this purpose, three works (Kevserî Mecmuası, the manuscript named Edvâr-ı İlm-i Musiki dated 1806 and numbered “T-1856” exist in the Istanbul University Library and Hasim Bey Mecmuası dated 1864) are examined which are mentioned Hatem Edvârı and the information about Akovalızâde Hâtem Efendi Edvârı are compiled and it has tried to reveal the outline and content of the edvâr.

Anahtar Kelimeler

Turkish music, edvâr, Akovalızâde Hâtem Efendi Edvarı, Kevserî mecmuası, Hâşim Bey mecmuası, Edvâr-ı İlm-i Musiki.

Kaynakça

• Attar, Feridüddin. Mantık al-Tayr. Çev. Abdülbaki Gölpınarlı, İş Bankası Kültür Yayınları, 2014.
• Beyhâkî, Ebûbekr Ahmed b. Hasen (458/1092). es-Sünenü’l-Kübrâ, 1346.
• Buhârî, Ebû Abdillah ve Muhammed b. İsmail. Sahihu’l-Buharî, Daru İbn Kesîr, 1497-1987.
• Celâleddin Abdurrahman cs-Suyûtî. el-Câmiu’s-Sağîr fi Ehâdîsi’l-Beşîri’n-Nezîr, vol. II, 1954.
• Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat. Aydın Kitap Evi Yayınları, 2012.
• Ekinci, Mehmet Uğur. “The Kevserî Mecmûası Unveiled: Exploring an EighteenthCentury Collection of Ottoman Music.” Journal of the Royal Asiatic Society, 2012, ss. 199-225.
• Erdem, Sadık (2015). “Râmiz.” Türk İslam Ansiklopedisi (İSAM), 02 Şubat 2016, http://www.islamansiklopedisi.info/dia/ayrmetin.php?idno=340451
• Erguner, Süleyman. Ney Metodu. Erguner Müzik Yayınları, 2007.
• Erzurumlu İbrahim Hakkı. Marifetnâme. Sad. Durali Yılmaz ve Hüsnü Kılıç, Çelik Yayınevi, 2015.
• Fonton, Charles. 18. Yüzyılda Türk Müziği. Çev. Cem Behar, Pan Yayıncılık, 1987.
• Hâşim, Hacı Mehmed. Mecmûa-i Kârhâ ve Nakışhâ ve Şarkıyât. Kayolzâde Yahyâ Harîrî Matbaası, 1864.
• İmam Gazalî. Ebu Hamid Muhammed b. Muhammed. İhyâu Ulûmî’d-dîn. Çev. Ahmed Serdaroğlu, Bedir Yayınevi, 1986.
• Kevserî, Mustafa. Kevserî Mecmuası. Milli Kütüphane. No. Mf 1994 A 4941.
• Mevlânâ. Mesnevi. Çev. Adnan Karaismailoğlu, Akçağ Yayınları, 2013.
• Mevlânâ Celâleddîn Muhammed. Dîvân-i Kebîr: Külliyât-ı Şems yâ Dîvân-i Kebîr. Nşr. B. Furûzânfer, ilk baskı I-X, 1336- l345 hş./1957-1966.
• Molla Câmî. Ney’in Feryadı/Nay-Name. Çev. Üzeyir Aslan, Sufi Kitap, 2007.
• Özkan, İsmail Hakkı. Türk Musikisi Nazariyatı ve Usûlleri Kudüm Velveleleri. Ötüken Yayınları, 2014.
• Popescu-Judetz, Eugenia. XVIII. Yüzyıl Musiki Yazmalarından Kevserî Mecmuası Üstüne Karşılaştırmalı Bir inceleme. Çev. Bülent Aksoy, Pan Yayıncılık, 1998.
• T 1856, Edvâr-ı İlm-i Musiki. İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi. No. T1856. vr. 63a-65a.
• Tırışkan, Ahmet Gürsel. Hâşim Bey’in Edvârı. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Teknik Üniversitesi, 2000.
• Varışoğlu, M. Celal. Hâtem Hayatı, Edebi Şahsiyeti, Divanının Tenkitli metni ve incelemesi. Yüksek Lisans Tezi. Atatürk Üniversitesi, 1997.
• Varışoğlu, M. Celal. “Türk-İslâm Sanatlarının Felsefesi Bağlamında Müzik-Şiir Yakınlaşması ve Hâtem Divanı’nda Musiki.” TÜBAR, no. XIV, 2003.
• Yalçın, Gökhan. “Hâşim Bey Mecmuası Edvâr Bölümünün Kaynakları.” Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, no. 9, vol. 5, 2014, ss. 2053-2074.
• Yıldırım, Ali, ve Hasan Şimşek. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Teknikleri. Seçkin Yayıncılık, 2008.