Türk İstihbarat Belgeleri Işığında Osmanlı Mukaddes İhtilal Komitesi ve Çalışmaları

Yıl 2021, Sayı: 96 (TBMM’NİN 100. YILI ÖZEL SAYISI), 61 - 91, 20.01.2021

Şaduman Halıcı

https://doi.org/10.12995/bilig.9603

Öz

Bu makalede Damat Ferit’in Dahiliye Nazırı Mehmet Ali Bey tarafından Paris’te kurulan Osmanlı Mukaddes İhtilal Komitesi’nin Programı ve çalışmaları ele alınacaktır. Aynı zamanda komitenin İngiliz ve Yunan siyasilerden aldığı destekle Milli Hürriyet Fırkası adı altında yeniden örgütlenmesi, Türkiye dışındaki tüm muhalifleri birleştirmek için atılan adımlar ile Ermenilerle ve Kürtlerle kurulan diyalog da bu makalenin konuları arasındadır. Makale Emniyet Genel Müdürlüğü Arşivi’nde yer
alan Milli Amale Hizmet (MAH)’e ait istihbarat belgeleri kullanılarak hazırlanmıştır. Bu çerçevede Türkiye Cumhuriyeti adına muhbirlik yapan Yüzellilik gazeteci Refi’ Cevad (Ulunay)’ın istihbarat birimlerine gönderdiği mektuplar da ilk kez değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Mukaddes İhtilal Komitesi, Mehmet Ali, Refi’ Cevad, Rauf Orbay, Taşnaksutyun, Hoybun, sözleşme

The Ottoman Supreme Revolutionary Committee and Its Actions in Turkish Intelligence Documents

Öz

This study reports on the program and actions of the Ottoman Supreme Revolutionary Committee, which was founded by Damat Ferid Pasha’s Minister of Interior Mehmet Ali Bey in Paris. In addition, the reorganization of the committee as ‘National Freedom Party’ with the support from British and Greek politicians, the enterprises undertaken to rally all opposition groups outside Turkey, and the dialogue with Armenian and Kurdish groups are elaborated. The article is mostly based on the National Security Service (MEH) intelligence documents which are preserved in the archives of General Directorate of Security. The letters to intelligence units by the journalist Ref ’i Cevad (Ulunay), who were among “Yüzellilikler” - 150 persona non grata – and snitched for Turkish Republic, are also examined for the first time.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Supreme Revolutionary Committee, Mehmet Ali, Ref’i Cevad, Rauf Orbay, Dashnaktsutyun, Hoybun, the contract

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları Emniyet Genel Müdürlüğü Arşivi (EGMA). Dosya No (Dn): 12222-98, Belge No (Bn): 1/B-13, Belgenin tarihi (Bt). 3 Ağustos 1927.
• Dn: 12222-98, Bn: 1/B-14. Dn: 12222-98, Bn: 1/C-1. Dn: 12222-98, Bn: 1/C-2.
• Dn: 12222-98, Bn: 1/C-3, Bt. 30 Temmuz 1927. Dn: 12222-98, Bn: 1/C-4, Bt. 30 Temmuz 1927. Dn: 12222-98, Bn: 1/C-6, Bt: 3 Aralık 1928 Dn: 12222-98, Bn: 1/C-9, Bt: 21 Ekim 1927
• Dn: 12222-98, Bn: 1/C-10. Dn: 12222-98, Bn: 1/C 11. Dn: 12222-98, Bn: 1/C 12 Dn: 12222-98, Bn: 1/C 13. Dn: 12222-98, Bn: 1/C 14.
• Dn: 12222-98, Bn: 1/D 1. Dn: 12222-98, Bn: 1/D-2. Dn: 12222-98, Bn: 1/D-3. Dn: 12222-98, Bn: 1/D-4.
• Dn: 12222-98, Bn: 1/D-5, Bt. 24 Aralık 1927. Dn: 12222-98, Bn: 1/D-6, Bt. 22 Temmuz 1927. Dn: 12222-98, Bn: 1/D-7, Bt. 22 Temmuz 1927. Dn: 12222-98, Bn: 1/D-8, Bt: 12 Temmuz 1927.
• Dn: 12222-98, 1/D-10. Dn: 12222-98, 1/D-11. Dn: 12222-98, 1/D-12. Dn: 12222-98, 1/D-13. Dn: 12222-98, 1/E-1.
• Dn: 12222-98, Bn: 1/E-3, Bt: 11 Şubat 1928. Dn: 12222-98, Bn: 1/E-12. Dn: 12222-45/1, Bn: B-4, Bt: 1.3. 1928. Dn: 12222-45/1, Bn: B-5, Bt: 1.3. 1928.
• Resmi Yayınlar Resmi Gazete.15 Haziran 1927. Resmi Gazete. 16 Temmuz 1938. Düstur (1946). 3. Tertip. C. 8. Ankara: Devlet Matbaası.
• (Bölükbaşı), Rıza Tevfik (2008). Biraz da Ben Konuşayım. Yay. Haz. Abdullah Uçman. 2.b. İstanbul: İletişim Yay.
• Göztepe, Tarık Mümtaz (1991). Osmanoğullarının Son Padişahı Vahideddin Gurbet Cehenneminde. 3.b. İstanbul: Sebil Yay.
• Halıcı, Şaduman (2004). Yeni Türkiye Devleti’nin Yapılanmasında Mahmut Esat Bozkurt (1892-1943). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yay.
• Halıcı, Şaduman (2013). “Atatürk’e Suikast Girişimi: Hacı Sami ve Çetesi”. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi XIII/27: 105-121.
• Halıcı, Şaduman (2015) “San Remo Görüşmeleri: Vahideddin, ‘Bir’ İttihatçı ve ‘Üç’ Yüzellilik”. Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi 11 (22): 267-30.
• Halıcı, Şaduman (2016). Ethem. İstanbul: E Yay.
• Karay, Refik Halid (2009). Minelbab İlelmihrab. İstanbul: İnkılab Kitabevi.
• Nizamoğlu, Yüksel (2013). Vehib Paşa Kahramanlıktan Sürgüne. İzmir: Yitik Hazine Yay.
• Sarınay, Yusuf (1998). “Hoybun Cemiyeti ve Türkiye’ye Karşı Faaliyetleri”. http://www.atam.gov.tr/dergi/sayi-40/hoybun-cemiyeti-ve-turkiyeye-karsi-faaliyetleri (Erişim Tarihi: 12.11.2017).
• Seyfeli, Canan (2012). “Osmanlı Devlet Salnamelerinde Katolik Ermeniler”. CIU CYPRUS, Folklor/Edebiyat 18 (69): 176. (http://dergipark.gov.tr/download/article-file/255683 (Erişim Tarihi: 12.11.2017)
• Tez Halıcı, Şaduman (1998). Yüzellilikler. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi.