Osmanlı İmparatorluğu Dönemi Türk Askeri Havacılığı

Yıl 2021, Sayı: 96 (TBMM’NİN 100. YILI ÖZEL SAYISI), 147 - 176, 20.01.2021

Osman Yalçın

https://doi.org/10.12995/bilig.9606

Cited By: 6

Öz

Uçağın ilk uçuşu olarak kabul edilen 17 Aralık 1903 tarihinde Wright Kardeşlerin uçuşundan sadece altı yıl sonra İstanbul semalarında önce Voisin tipi uçakla Baron de Catters takiben kendi adıyla anılan uçağı ile Bleriot uçuşlarını yapmışlardır. Osmanlı askeri, bir komisyon teşkil ederek konuyu incelemiş ve uçakların yakın gelecekteki önemi sebebiyle Osmanlı ordusunda yer alma fikri de raporda yer almıştır. Kısa süre sonra Türk havacılığını kurma çalışması başlatılmış ve 1 Haziran 1911’de kurulan “Tayyare Komisyonu” ile Osmanlı havacılığı teşkil edilmiştir. Teşkilat, pilot, rasıt ve teknik eğitim, uçak alınması, havacılık merkezinin nerede kurulacağına karar verilmesi, teçhizat, hava savunma ihtiyacı ve millî imkânlarla uçak üretimi gibi birçok sorun kısa zamanda çözümlenmiş ve önemli adımlar atılmıştır. Çalışmada
Osmanlı havacılığının kuruluşu ve teşkilatlanması süreci incelenmiştir. Bu kapsamda; Osmanlı askeri havacılığının kuruluş gerekçeleri, teşkilat, personel temini, uçak, balon ve teçhizat tedariki, uçak fabrikası kurma çalışmaları, harekât görevleri ve Almanlarla iş birliğinin Türk havacılığına tesirleri incelenmiştir. Şüphesiz çalışmadan elde edilen sonuç, dört kişilik komisyon ile kurulan Türk Havacılığının, 33 yıl sonra müstakil kuvvet seviyesine yükselmesi olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Havacılığı, Türk Hava Kuvvetleri, Süreyya İlmen, uçak, balon, Trablusgarp Savaşı, Balkan Savaşları

Ottoman Empire Period of Turkish Military Aviation

Öz

Only six years after 17th December 1903 which is accepted as the time of first manned flight by Wright brothers, aircrafts flew by Baron de Catters in a Voisin type plane and Bleirot is a plane carrying his own name appeared in the sky of İstanbul. Ottoman military established a committee to evaluate and investigate those flights. The effects of aircraft in theatre in near future and suggestion of inclusion of aircraft in Ottoman army were cited in the committee’s report. A short time later, taking the committee’s suggestion into consideration, studies to develop Turkish aviation was started and an “Aviation Commission” was established on 1th June 1911 to work on all aviation issues with a full authority. Many problems like organization, pilot, observer, equipment, technical training, purchase of aircraft, and decision for a place of aviation, air defense requirements and manufacture of aircraft with national resources and abilities were investigated and significant steps were taken. Establishment and organization of the process of the Ottoman aviation is investigated in this study. In this context; the reasons of the establishment of Ottoman military aviation, organization, personnel supply, airplane, balloon and the supply of equipment, efforts to establish the aircraft factory, operational tasks and the influence of the cooperation of Turkish aviation with the Germans were investigated. Certainly the results obtained from the study are that the first core of Turkish Air Force
started with a four man aviation commission in 1911 and it became an independent air force in 1944, just in 33 years.

Anahtar Kelimeler

The Ottoman Aviation, Turkish Air Force, Süreyya Bey, airgraft, balloon, Tripoli War, Balkan Wars

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri ATASE Arşivi, BDH, Klasör: 1392, Dosya:19, Belge:003-0. ATASE Arşivi, ISH, Kutu:24, Gömlek:71, Belge:11. ATASE Arşivi, ISH, Kutu: 69, Gömlek:111, Belge:1. ATASE Arşivi, ISH, Kutu: 69, Gömlek:115, Belge:8. ATASE, BDH, Klasör: 1441, Dosya 250, Fihrist 27-5. ATASE Arşivi, ISH, Kutu:179, Gömlek:30, Belge:1.
• Resimlerin Kaynağı Hv. K. K.lığı Yeşilköy Müzesi(2012-2016). İstanbul.
• Armaoğlu, Fahir (1999). 19. Yüzyıl Siyasi Tarihi 1789–1914. Ankara: TTK Yay.
• ATASE (1973). Türk Tarihi Silahlı Kuvvetleri ve Atatürkçülük. Ankara: Gnkur. Bşk.lığı 50 nci Yıl Yay.
• ATASE (1993). Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi Osmanlı Devri Balkan Harbi 2. Cilt II. Ks. 2. Kitap Şark Ordusu İkinci Çatalca Muharebesi ve Şarköy Çıkarması. Ankara: Gnkur.
• Atatürkçülük Atatürk’ün Görüş ve Direktifleri Birinci Kitap (1984). Ankara: Hv. Bsm.
• Aydar, Orhan (1948). Uçan Süvariler. Ankara: Ulus Basımevi.
• Danışman, Zuhuri (1971). Evliya Çelebi Seyahatnamesi. İstanbul: Aydın Matbaası.
• Erdoğan, Mehmet (1986). Hava Gücü ve Savaş. Ankara: Gnkur Bsm.
• Flanagan, Brian (2007). Büyük Harp’te Osmanlı Hava Kuvvetlerinin Tarihi Erich Serno’nun Hatıratı 1914-1918. Çev. H. Tür. Ankara.
• Gediz, Ergüder. Türk Hava Kuvvetleri Tarihi C-I (1911-1918). Tarihçe Ş. Yay.
• Göymen, İhsan (1964). Türk İstiklal Harbi Deniz Cephesi ve Hava Harekatı. Ankara: Genkur.Bsm.
• K. K.lığı Tarihçe Ş.Md.lüğü (2009). Uçak Albümü 1912-2009. Ankara: Hv.Bsm. ve Neş.Md.lüğü Yay.
• Hv. K. K.lığı. Ufukların Ötesindekiler. Ankara: Hv. K. K. Mer. D. Bşk. Hava Harp Tarihi Yay.
• Hv. K. K.lığı (1982). Türklerin Havacılığa Hizmetleri. Ankara: Hv. K. K. Mrk. Daire Bşk.lığı Harp Tarihi Şubesi Yay.
• İlmen, Süreyya (1947). Türkiye’de Tayyarecilik ve Balonculuk Tarihi. İstanbul: İbrahim Horoz Basımevi.
• Kansu, Yavuz, Sermet Şensöz ve Yılmaz Öztuna (1971). Havacılık Tarihinde Türkler. Ankara: Hv. Bsm. ve Neş.Md.lüğü Yay.
• Keyüsk, Mazlum (1950). Türk Havacılık Tarihi 1912-1914 Birinci kitap. Eskişehir: Uçuş Okulları Yay.
• Kocatürk, Önder (2013). Osmanlı Pilotlarının İstanbul-Kahire-İskenderiye Seyehati (Şubat-Mayıs 1914). İstanbul: Boğaziçi Yay.
• Kural, Fethi (1974). Kuruluş Yıllarında Türk Askerî Belgeleri 1909-1913. Ankara: Hv. Bas. ve Neş. Md.lüğü Yay.
• Kurter, Ajun (2009). Türk Hava Kuvvetleri Tarihi C.I (1910-1914). Ankara: Hv. K. K.lığı Bsm.
• Nikolajsen, Ole (2005). Turkish Military Aircraft Since 1912. Netherlands: Dutch Aviation Society.
• Palmer, Alan. Osmanlı İmparatorluğu Son Üç Yüz Yıl Bir Çöküşün Yeni Tarihi. Çev. Belkıs Çorakçı Dişbudak. Yeni Yüzyıl Tarih Dizisi.
• Sarp, İrfan (1998). Türk Hava Kuvvetlerinin Doğuş Yılları. Ankara: Hv. Bas. ve Neş. Md.
• Süslü, Azmi (1998). “Misak-ı Milli, 1914–1920”. Misak-ı Milli ve Türk Dış Politikasında Musul. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yay.
• Özdemir, Yaşar (1981). Atatürk ve Türk Havacılığı. Ankara: Hv. Bsm.
• Özdemir, Yaşar (1981). Şehit Pilot Binbaşı Fazıl Bey. Ankara: Hv. Bsm.
• Tanman, Sıtkı (1953). Türk Havacılık Tarihi İstiklal Harbi (1918–1923). Eskişehir: Hava Basımevi.
• Türkmen, Zekeriya (2015). “Türk Havacılık Teşkilatının Kuruluşunda Harbiye Nazırı Mahmut Şevket Paşave Döneminde Gerçekleştirilen Faaliyetlere Bir Bakış”. Havacılık Tarihi Sempozyumu 13-14 Aralık 2012. İstanbul.
• Uçarol, Rifat (1988). Tarihi Gelişim İçinde Hava Harp Okulu. İstanbul: Alaş Ofset.
• Von Kressenstein and Friedrich Freiherr Kress (2007). Son Haçlı Seferi Kuma Gömülen İmparatorluk. Çev. Tahir Balaban. İstanbul: Yeditepe Yay.
• Yalçın, Osman (2004). Türk Hava Kuvvetleri Teşkilatlanma Tarihi (Cumhuriyet Dönemi). Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Yalçın, Osman (2009). Hava Kuvvetleri Filo Tarihçeleri. C. I. Ankara: Hv. K. Bsm. ve Neş. Md.lüğü.
• Yalçın, Osman (2008). Türk Hava Harp Sanayii Tarihi (THHST). Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Yalçın, Osman (2016). Türk Hava Harp Sanayii Tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yay.
• Yalçın, Osman (2013). Türk Hava Harp Sanayii Tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yay.
• Yalçın, Osman (2017). Türk Hava Gücü Kuruluşu, Yükselişi ve İlk Seferleri (1911-1950). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yay.
• Yılmaz, Veli (2003). Cumhuriyet Tarihi I. İstanbul: Harp Akademileri Yay.
• Aydar, Orhan (1938). “Kaybettiğimiz Hava Kahramanı: Salim İlkuçan’a ait hatıralar”.
• Beyoğlu, Süleyman (2015). “Türk Havacılığının Doğuş Yılları”. Havacılık Tarihi Sempozyumu 13-14 Aralık 2012. İstanbul.
• Ersoy, Ergin (2001). “Göklerden Gelen Tehdit”. Hava Kuvvetleri Dergisi, S.339, Ankara.
• Hv. K. K.lığı (1927). Hava Mecmuası. 15 Mayıs 1927.
• Haber Gazetesi (1936). “Son Ehli Salip Muharebeleri”.
• Kayabalı, İsmail ve Cemender Arslanoğlu (1972). “Devlet ve Hükûmet Başkanları ile Türlü Teşekküllerin, Vatan ve Milletin Müdafaası ve Türkiye’de Havacılığın Benimsenmesi Hakkındaki Görüşleri”. Türk Kültürü 116 (Haziran): 1-100.
• Kasmieh, Khairia (2014). “Suriye Semalarında İlk Türk Uçakları”. Türk Hava Kuvvetlerinin 100’üncü Yılı Uluslar arası Tarih Sempozyumu. Ankara. 124-133. Sözeri, Emin Nihat (1961). “Türk Tayyareciliği”. Hava Kuvvetleri Dergisi 202.
• Taşdemir, Serap (2014). “The Centery Of The Balkans Wars (1912-1913): Contested Stances Volume II”. Avition Activities Ot The Ottoman Empire in The Balkans Wars: 929-940.
• Star Gazetesi (2015). “JFK Havalimanı’na Hazerfen’in Mermerden Rölyefi Konuldu”. 25.01.2015.
• ŞEHBAL (1914). “Tayyarecilerimiz Port Said’te”, ”Tayyarecilerimiz İskenderiye’de.”, Tayyarecilerimiz Kahire’de”. 98.
• Tasvir-i Efkar (1914). “Tayyarecilerimiz Mısır’da”. 19 Mayıs 1914 (6 Mayıs 1330).
• Tasvir-i Efkar (1914). “Tayyarecilerimiz El Ariş’te”. 13 Nisan 1914 (31 Mart 1330).
• Tasvir-i Efkar (1914). “Yeni Seyehat-i Havaiye İntiahatından”. 6 Mayıs 1914 (23 Nisan 1330).
• Turgut, Hüseyin (1955). “Taberya Gölü Kenarındaki Abide”. Uçantürk 1 (Nisan).
• Uçantürk (1974). “Havacılıkta Türkler IV”. Ağustos 245.
• Uçantürk (1974). “Havacılıkta Türkler”. Ağustos 245.
• Ünalp Rezzan (2013). “İstanbul-Kahire Seferi ve Ardındaki Tarihi Gerçek”. Türk Hava Kuvvetlerinin 100’üncü Yılı Uluslararası Tarih Sempozyumu. Ankara. 134-148.
• Yalçın, Osman (2012). “Mütareke Dönemi Türk Askeri Havacılığı”. Askeri Tarih Araştırmaları Dergisi 10 (20): 71-96.
• Yalçın, Osman (2010). “Türk Havacılık Tarihinde Bağış Uçakları ve Havacılık Sanayii Kurulmasına Tesirleri”. Gazi Akademik Bakış 3 (6): 191-212.
• Yalçın, Osman (2011). “Two Important Development Throught The Tuskish History in The 20th Century: The Rising of Aviation and a Leader”. Turkish Studies 6/2: 1033- 1062.
• Yalçın, Osman (2014). “Osmanlı İmparatorluğunun Son Yıllarında Bir Kararlılık Gösterisi: Kıtalararası Osmanlı Hava Seferi”. Havacılık ve Spor Dergisi 10: 327-347.
• İnternet Kaynakları http://www.airnewstimes.com/jfk-yetkililerinden-anlamli-tesekkur-31578-haberi.html (Erişim Tarihi: 22.09.2016).
• http://www.airturkhaber.com/haber_detay.asp?haberID=14262, (Erişim Tarihi: 26.01.2014.)
• http://www.ensonhaber.com/jfk-havalimani-girisine-hezarfen-ahmet-celebirolyefi-2015-01-24.html (Erişim Tarihi: 22.09.2016).
• http://www.hvkk.tsk.tr/tr/IcerikDetay.aspx?ID=20, (Erişim Tarihi: 27 Ocak 2015.)
• http://www.star.com.tr/guncel/arsiv-haber-994283/ (Erişim Tarihi: 22.09.2016).
• http://www.tayyareci.com/arsiv/fethibey.asp (Erişim Tarihi: 16.06.2016).