Ontolojik Kaygılar, Tarihsel Gerçekler ve Konjonktürel Gelişmeler: Türkiye’nin Rusya İle İlişkilerinde Süreklilik ve Değişim

Yıl 2021, Sayı: 96 (TBMM’NİN 100. YILI ÖZEL SAYISI), 177 - 205, 20.01.2021

Şaban Halis Çalış

https://doi.org/10.12995/bilig.9607

Öz

Bu makalenin amacı, tarihsel ve güncel gelişmeleri dikkate alarak Türkiye ile Rusya arasındaki bir yandan devamlılık ve değişim öte yandan da işbirliği ve çatışmayı analiz etmektir. Makalede, iki ülke arasındaki ilişkilerin niteliği konusunda bir sonuca varmak için sadece son dönemde gelişen bazı işbirliği noktalarını dikkate almanın yanıltıcı olacağı öne sürülmektedir. Kaldı ki makalede de örnek olarak daha geniş bir şekilde ele alındığı üzere, son dönem Suriye üzerinde iki ülkenin politikalarında işbirliğinin belli bir sınırı olduğu da açıktır. Bu yüzden, Türkiye’nin Rusya ile ilişkilerini analize yönelik her tür girişim, konjonktürel gelişmeler yanında tarihini ele almak zorundadır. Çünkü her iki ulusun da hafızalarına kazınmış ontolojik kaygılar yaratan bu ilişkilerin tarihi, Rusların Avrasya’da bir etnik grup olarak ortaya çıkmasına kadar uzanır. Bu yüzden, oldukça uzun bir tarihin doğurduğu ve her iki ülkenin yüzyıllardır sahip olduğu karşılıklı ontolojik kaygılar göz ardı edilerek bu ilişkiler analiz edilemez. Avrasya’da bir Rus kimlik ve devletinin kuruluşu ve yükselişi, aynı bölgedeki Türklerin ya da Türki toplulukların gerilemesiyle ancak mümkün hale gelmiştir. Avrasya’da hegemonyanın esas olarak bu iki topluluk arasında el değiştirdiği de bilinmektedir. Bu sürecin bir uzantısı olarak, her iki toplumun ulusal kimlik inşasında değişen oranlarda biri diğerinin ötekisi olarak ciddi bir rol oynamış; ancak Rusların genel olarak büyük Türk coğrafyasında özel olarak da Osmanlı coğrafyasında Türkler aleyhine toprak kazanımı üzerine kurulu yayılmacı politikalarının bir ürünü olan yüzyıllarca süren çatışma ve savaşlar bugünün Türkiye’sinde de varlığını sürdüren derin ontolojik kaygılar yaratmıştır. Bu ontolojik kaygılar Rusya ve Türkiye arasında işbirliğini zorlaştıran ve çatışma potansiyelini barındıran birer faktör olarak ilişkilerin analizinde tarihsel arkaplan ile birlikte mutlaka dikkate alınması gereken önemli bir fenomen, tartışılması gereken ciddi bir konudur.

Anahtar Kelimeler

Türkiye, Rusya, dış politika, ontolojik kaygılar, süreklilik, değişim, çatışma, işbirliği

Ontological Concerns, Historical Realities and Conjunctural Developments: Continuity and Change in Turkey’s Relations with Russia

Öz

The aim of this article is to analyse the reasons behind continuity and change in Turkey’s relations with Russia and to question the limits of cooperation between the two nations by using historical and current developments as cases. The article proposes that it would be misleading to take into account certain recent cooperation points only, for instance in Syria, in order to reach for a better understanding about the nature of the relations. Instead, any attempt to understand the reasons for continuity and change in Turkey’s relations with Russia necessitates a framework built on conceptual and historical materials, as well as an analysis of conjunctural developments. Indeed, the history of the relations with Russia goes back to the emergence of the Russians in Euro-Asian region, but the relationship cannot be analysed without first understanding the mutual ontological concerns that both nations have had for centuries. As the Turks played an important role as the other in the construction of a Russian national identity, the rise of a Russian state in Euro-Asia became possible, to a great extent, with the decline of the Turks in this same region. The manuscript concludes that this historical reality that created a deep ontological concern particularly in Turkey still has the potential for renewed conflicts, despite of some recent cooperation with Moscow.

Anahtar Kelimeler

Turkey, Russia, foreign policy, ontological concerns, continuity, change, conflict and cooperation

Kaynakça

• Acar, Kezban (2007). “Russo-Turkish War of 1877-78 and Its Implications on Russian National Identity”. The Ottoman-Russian War of 1877-78. Ed. Ömer Turan. Ankara: TDV Yay.
• Acar, Kezban (2019). “Kırım Savaşı (1853-56) Döneminde Propoganda: Rus Popüler Kültüründe Savaş ve Düşman İmgesi". Bilig (88): 113-136.
• Akarslan, Mediha (1995). “1920-1921 Yıllarında Rusya Hariciye Komiserliği ile Türkiye Büyük Millet Meclisi TBMM Arasında Kurulan İletişim”. Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi 4 (16): 467-490.
• Alhas, Ali Murat and Sibel Morrow (2019). “Russian envoy killed to sabotage Turkish ties”. https://www.aa.com.tr/en/turkey/russian-envoy-killed-tosabotage-turkish-ties- expert/1678128, 19.12.2019, (Accessed: 21 January 2020).
• Armaoğlu, Fahir (2002). 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi. İstanbul: Alkım Yay.
• Aslan, Yavuz (2002). Mustafa Kemal-Frunze Görüşmeleri Türk-Sovyet İlişkilerinde Zirve. İstanbul: Kaynak Yay.
• Avundukluoğlu, Emin (2020). “Turkey: Russia ties review urged over Assad attacks”. 11 February 2020, https://www.aa.com.tr/en/turkey/turkey-russia-tiesreview-urged- over-assad-attacks/1730504 (Accessed: 19 March 2020).
• Benhür, Çağatay (2008). “1920’li Yıllarda Türk-Sovyet İlişkileri: Kronolojik Bir Çalışma”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi (24): 277-313.
• Bilge, A. Suat (1992). Güç Komşuluk, Türkiye-Sovyetler Birliği İlişkileri (1920-1964). Ankara: İş Bankası Yay.
• Blair, David and Barney Henderson (2012). “Syria ‘shoots down’ Turkish fighter jet”. 22 June 2012, https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/middleeast/syria/9349777/Syria-shoots-down-Turkish-fighter-jet.html (Accessed: 19 January 2020).
• Bromwich, Jonah Engel (2016). “Who Was Andrey Karlov, the Russian Ambassador Killed in Turkey?”. https://www.nytimes.com/2016/12/19/world/europe/andrey-karlov-wiki.html 19 December 2016 (Accessed: 4 April 2020).
• Bullock, David (2008). The Russian Civil War 1918–22. Oxford: Osprey Publishing.
• Büyükakıncı, Erhan (2004). “Soğuk Savaş Sonrasında Türkiye-Rusya İlişkileri”. Türk Dış Politikası Analizi. Der. Faruk Sönmezoğlu. İstanbul: Der Yay.
• Çalış, Şaban H. (2017). Turkey’s Cold War. London: IB Tauris.
• Carr, Edward. H. (1979). Russian Revolution: From Lenin to Stalin. New York: Free Press.
• Çelikapala, Mitat (2019). “Bugüne Tarih Olarak Bakmak: Türkiye-Rusya İlişkilerinin Serencamı ve Geleceği” Nisan 2019, İstanbul: Edam, https://edam.org.tr/bugune-tarih- olarak-bakmak-turkiye-rusya-i%CC%87liskilerininserencami-ve-gelecegi/ (Accessed: 30 November 2020).
• Çelikpala, Mitat (2007). “1990’lardan Günümüze Türk-Rus İlişkileri”. Avrasya Dosyası 13 (1): 267-298.
• Cengiz, Nigar Maharramova and Ahmet Şimşek (2017) “Sovyetler Birliği Döneminde Rusya’da Okutulan Tarih Ders Kitaplarında Türk İmajı”. Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi 13 (26): 37-66.
• Cetinkaya, Behlul and Mehmet Sah Yilmaz (2020). “Ankara slams terrorist YPG/PKK-affiliated visit to Moscow”. 31.08.2020, https://www.aa.com.tr/en/turkey/ankara-slams- terrorist-ypg-pkk-affiliated-visit-to-moscow/1958808 (Accessed: 30 November 2020).
• Chamberlin, William Henry (1987). The Russian Revolution, Volume II: 1918-1921: From the Civil War to the Consolidation of Power. Princeton: Princeton University Press.
• Coskun, Orhan and Ece Toksabay (2016). “Turkey’s Erdogan accuses Russia of arming PKK militants”. https://www.reuters.com/article/us-mideast-crisisturkey-russia- idUSKCN0YL1NF (Accessed: 21 November 2020).
• Deringil, Selim (1989). Turkish Foreign Policy During World War II: An ‘Active Neutrality’. Cambridge: Cambridge University Press.
• DuvarEnglish, https://www.duvarenglish.com/diplomacy/2020/03/10/what-isthe-significance-of-putin-making-erdogan-wait (Accessed: 07 May 2020).
• Erkin, Feridun Cemal (1968). Türk–Sovyet İlişkileri ve Boğazlar Meselesi. Ankara: Başnur Matbaası.
• Ertem, Barış (2010). “Türkiye Üzerindeki Sovyet Talepleri ve Türk-Sovyet İlişkileri (1939-1947)”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 3 (11): 252-255.
• Finnemore, Martha and Kathryn Sikkink (2001) “Taking Stock: The Constructivist Research Program in International Relations and Comparative Politics”. Annual Review of Political Science 4 (1): 391-416.
• Gençalp, Ebru (2014). “Türk Basınında İkili Ziyaretler Boyutunda Türk-Sovyet İlişkileri (1965-1980)”. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi 14 (29): 327-341.
• Gökay, Bülent (2006). Soviet Eastern Policy and Turkey, 1920-1991. New York: Routledge.
• Gürün, Kamuran (2010). Türk - Sovyet İlişkileri (1920-1953). Ankara: TTK Yay.
• Haidar, Mansura (2015). “The Roots and Genesis of Pan-Turkism and Ethnic Conflict: An Overview”. https://www.ayk.gov.tr/wp-content/uploads/2015/01/HAIDAR-Mansura-THE-ROOTS-AND-GENESISOF-PAN-TURKISM-AND-ETHNIC-CONFLICT–AN-OVERVIEW.pdf (Accessed: 21 November 2020).
• Hopf, Ted (2002). Social Construction of International Politics: Identities and Foreign Policies, Moscow, 1955 and 1999. London: Cornell University Press.
• Hyman, Anthony (1997). “Turkestan and pan‐Turkism revisited”. Central Asian Survey 16 (3): 339-351.
• Jones, Dorian (2019). “Erdogan Accuses Moscow, Washington of Failing to Deliver on Syrian Agreement”. November 07, 2019, https://www.voanews.com/middle-east/erdogan-accuses-moscow-washington-failing-deliver-syrianagreement (Accessed: 21 November 2020).
• Kamel, Ayhan (2014). 1923’ten Günümüze Türk Dış Politikası ve Diplomasisi.İstanbul: İnkılap Yay.
• Kamenskii, Aleksandr B. (1997). The Russian Empire in the Eighteenth Century. London, M.E. Sharpe.
• Kanadıkırık, Halil (2019). “Patrimonialism in Modernisation: A Comparative Essay to Interpret Russian and Turkish Political Cultures”. International Journal of Social Inquiry 12 (1): 125-154.
• Kanbolat, Hasan (2001). “Rusya Federasyonu’nun Kafkasya Politikası ve Çeçenistan Savaşı”. Avrasya Dosyası Rusya Özel 6 (4): 165-179.
• Karal, E. Ziya (2007). Osmanlı Tarihi. V. 1. Ankara: AKDTYK Yay.
• Khodarkovsky, Michael (2004). Russia’s Steppe Frontier. Bloomington Indianapolis: Indiana University Press.
• Kinnvall, Catarina and Jennifer Mitzen (2017). “An Introduction to the Special Issue: Ontological Securities in World Politics”. Cooperation and Conflict 52 (1): 3–11.
• Kinross, Patrick Kinross (2012). Atatürk: The Rebirth of a Nation. London, Weidenfeld & Nicolson.
• Kluchevsky, Vaesiliy Oesipovich (1911). A History of Russia. V. 1. Trans. C. J. Hogarth. Edinburgh: Ballantyne Press.
• Koncak, İbrahim (2012). “Türkiye-Türki Cumhuriyetler Arasındaki İlişkilere Olumsuz Etki Eden Faktörler”. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 3 (2): 209-226.
• Korhan, Tuğba (2012). “Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk Yıllarında Türk-Rus Ticari ve Ekonomik İlişkileri Üzerine”. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Dergisi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 1 (24): 91-104.
• Kramer, Heinz (1996). “Will Central Asia Become Turkey’s Sphere of Influence”. Perceptions.
• Kuniholm, Bruce R. (1980). The Origins of the Cold War in the Near East: Great Power Conflict and Diplomacy in Iran, Turkey and Greece. Princeton, NJ: Princeton University Press.
• Kurat, Akdes Nimet (1993). Rusya Tarihi, Başlangıçtan 1917’ye Kadar. Ankara: TTK Yay.
• Kurban, Vefa (2104). “1950-1960 Yıllarında Türkiye ile Sovyetler Birliği Arasındaki İlişkiler”. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi 14 (28): 253-282.
• Laruelle, Marlène (2008). Russo-Turkish Rapprochement through the Idea of Eurasia: Alexander Dugin’s Networks in Turkey. The Jamestown Foundation.
• Mackinnon, Amy (2020). “Russia and Turkey’s Proxy War in Libya Heats Up”. 19 June 2020, https://foreignpolicy.com/2020/06/19/russia-and-turkeysproxy-war-in-libya- heats-up/ (Accessed: 21 November 2020).
• Madariaga, Isabel de (2014). Politics and Culture in Eighteenth-Century Russia. Oxon: Routledge.
• Meram, Ali Kemal (1969). Türk-Rus İlişkileri. İstanbul: Kitaş.
• Mitzen, Jennifer (2006). “Ontological Security in World Politics: State Identity and the Security Dilemma”. European Journal of International Relations 52 (3): 341–370.
• Oran, Baskın (Ed.) (2001-2013). Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşında Bugüne, Olgular, Belgeler, Yorumlar. V. I, II, III. İstanbul: İletişim Yay.
• Ragsdale, Hugh (1988). “Evaluating the Traditions of Russian Aggression: Catherine II and the Greek Project”. The Slavonic and East European Review 66 (1): 91-117.
• Ragsdale, Hugh (Ed.) (1993). Imperial Russian Foreign Policy. Cambridge: Cambridge University Press.
• Rebejkow J. C. (2018). “Voltaire, Diderot, Catherine II and the Russo-Turkish War of 1768-1774”. Journal of Historical Archaeology & thropological Sciences 3 (3): 392‒398.
• Riasanovsky, Nicholas V. (1993). A History of Russia. Oxford: Oxford University Press.
• Riasanovsky, Nicholas V. (2005). Russian Identities: A Historical Survey. Oxford: Oxford University Press.
• Rumelili, Bahar and Umut Adısönmez (2020). “Uluslararası İlişkilerde Kimlik-Güvenlik İlişkisine Dair Yeni bir Paradigma: Ontolojik Güvenlik Teorisi”. Uluslararası İlişkiler 17 (66): 23-39.
• Sadıgov, Ramin (2020). Kanlı Dört Yıl: Rus İç Savaş Tarihi 1917-1920. Ankara: Nobel Yay.
• Semercioğlu, Harun (2020). Soğuk Savaş Sonrası Türk Dış Politikasının Ekonomi Politiği: Türkiye Cumhuriyeti-Rusya Federasyonu İlişkileri Örneği. PhD Thesis. Konya: Selçuk Üniversitesi.
• Service, Robert (1998). “Zhirinovskii: Ideas in Search of an Audience”. Russian Nationalism: Past and Present. Eds. G. Hosking and R. Service. New York: Palgrave- Macmillan.
• Somel, Gözde (2018). “Soviet Russia’s Foreign Affairs with Turkey in 1923 Reports of Ambassador Surits”. Journal of Balkan and Near Eastern Studies. https://doi.org/10.1080/19448953.2018.1556452, p.13.
• Steel, Brent J. (2009). Ontological Security in International Relations, Self-identity and the IR State. London and New York: Routledge.
• Şimşek, Ahmet and Nigar Meherremova Cengiz (2015). “Rusya Tarih Ders Kitaplarında Türk-Osmanlı İmgesi”. Türk Tarih Eğitimi Dergisi 4 (2): 225-258.
• TBMM (1999). Gizli Celse Zabıtları. C. I. İstanbul: İş Bankası Yay.
• Tellal, Erel (2000). SSCB-Türkiye İlişkileri (1953-1964). Ankara: Mülkiyeliler Birliği Vakfı Yay.
• Temperly, Harold (1936). England and the Near East: The Crimea. London: Longmans, Greens and Co.
• Topal, Coşkun (2012). “Türk-Rus İlişkileri ve Moskova Anlaşması”. Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 4 (6): 313-330.
• Tuncer, Hüner (2016). Küreselleşme Döneminde Türk Dış Politikası. İstanbul: Kaynak Yay.
• Turan, Ömer (1999). “The Role of Russia and England in the Rise of Greek Nationalism and in Greek Independence” OTAM Dergisi: 243-291.
• Uyar, Mustafa (2020). Moğollar ve Türkler. İstanbul: Ötüken Yay.
• Weisband (1973). Turkish Foreign Policy, 1943-1945. Princeton, NJ: Princeton University Press.
• Wendt, Alexander (1999). Social Theory of International Politics. Cambridge: Cambridge University Press.
• Wintour, Patric (2020). “Turkey and Russia’s deepening roles in Libya complicate peace efforts”. 5 October 2020, https://www.theguardian.com/world/2020/oct/05/turkey-and-russia-deepening-roles-in-libya-complicate-peace-efforts (Accessed: 21 November 2020).
• Yapıcı, Merve (2014). “1990’lar Boyunca Türkiye-Rusya İlişkileri: İstikrarsızlık İçinde İstikrar”. Uluslararası Hukuk ve Politika (40): 121-153.
• Yeltin, H. and Kübra Işık (2017). “Rekabetten İşbirliğine Giden Süreçte Türkiye-Rusya İlişkilerinde Bir Test: Suriye Krizi”. International Journal of Political Studies 3 (3): 39- 50.
• Yerasimos, Stefanos (2000). Kurtuluş Savaşında Türk-Sovyet İlişkileri (1917-1923). İstanbul: Boyut Yay.
• Yetkin, Murat (2020). ‘Tension high in Ankara amid news of fallen soldiers in Syria’. 28 February 2020, https://yetkinreport.com/en/2020/02/28/tension-high-in-ankara-amid-news-of-fallen-soldiers-in-syria/ (Accessed: 20 March 2020).
• Yılmaz, Salih (2019). Putin Dönemi Rusya Dış Politikası ve Güvenlik Doktrinleri. Ankara: Nobel Yay.
• Yılmaz, Salih (2020a). Putin Era Russia’s Foreign Policy and Security Doctrines. Ankara: Nobel.
• Yılmaz, Salih (2020b). Rusya’nın Suriye Politikası. Ankara: İlbilge Yay.
• Yılmaz, Salih ve Abdullah Yakşi (2016). “Osmanlı Devleti’nden Günümüze Türk-Rus İlişkileri”. TYB Akademi 17: 9-57.
• Yüceer, S. (2010) “Atatürk Dönemi (1919-1938) Türk-Rus İlişkilerinin Siyasi Boyutu”. Atatürk’ten Soğuk Savaş Dönemine Türk-Rus İlişkileri. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yay.