Searching for Legitimacy of the Political Powers in İran after Safavid Period

Yıl 2022, Sayı 103, 95 - 118, 27.10.2022

Ata MOHAMED TABRİZ

https://doi.org/10.12995/bilig.10304

Öz

During the 70 years after the collapse of the Safavid state, four different tribes established states on Iran’s borders, but only one of them (Qajar) continued to rule for more than a century. In this research, the instability of the first three states established in Iran in the given period, the success of the Qajars, who founded the fourth state, in state-building and the efforts of all these states to legitimize their sovereignty are discussed. The article will examine the founding stages of these four states using primary and secondary sources and discuss the similarities and differences in this process. This study suggests that these first three states valued the Safavid heritage, however failed to provide their legitimacy. On the other hand, it is seen that the Qajar state, which reigned longer than the previous three states, considered the principles of religious identity, paternity, geographical integrity, and military power which are the essential sources of legitimacy of the Safavid state.

Anahtar Kelimeler

Iran, Legitimacy, Safavid, Afgans, Afshar, Zand, Qajar

Safevî Devleti’nden Sonra İran’da Siyasî İktidarların Meşruiyet Arayışları

Öz

Safevî Devleti’nin çöküşünden sonraki yetmiş sene boyunca, İran’da dört farklı boy devlet kurdu. Ancak bunlardan sadece biri (Kaçarlar) hâkimiyetini bir yüz yıldan fazla sürdürebildi. Bu araştırmada, İran’da söz konusu dönemde kurulan ilk üç yapının istikrarsızlığı, dördüncü yapıyı kuran Kaçarların devlet inşasındaki başarısı ve tüm bu devletlerin kendi hükümranlıklarını meşrulaştırma çabaları konu edilmiştir. Bu nedenle, birincil ve ikincil kaynaklar kullanılarak, bahsi geçen devletlerin kuruluş aşamaları incelenip aralarındaki benzerlik ve farklılıklar irdelenmiştir. Çalışmada ulaşılan sonuç, kurulan devletlerden ilk üçünün, Safevî mirasını önemsemekle birlikte, onların meşruiyet kaynaklarını temin edemedikleri yönündedir. Buna karşılık diğerlerine nispeten daha uzun ömürlü olabilen Kaçar Devleti’nin, Safevî Devleti’nin meşruiyet kaynaklarından öne çıkan dinî kimlik, nesep, coğrafi bütünlük ve askerî güç ilkelerini göz önünde bulundurduğu, bunları benimsediği görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

İran, Meşruiyet, Safevî, Afganlar, Zendîler, Avşarlar, Kaçarlar

Kaynakça

• Abdî, Zehra. “Endişe-yi Takrîb-i Şîa ve Sünnî: Siyâset-i Sünnî-gerâyî-i Nâdir Şâh.” Mütâlaât-i Takrîb-i Mezâhib İslâmî, vol. 11, no. 41, 1394/2015, ss. 33-45.
• Âğâceri, Hâşim. Koneş-i Dîn ve Devlet der İrân-i Asr-i Safevî. Tahran: Merkez-i Bâzşinâsî-i İslâm ve İrân, 1380/2001.
• Âğâzâde, Cafer, ve Seccâd Hüseynî. “Menâbi-i Meşrûiyet-i Hükûmet-i Âğâ Muhammed Hân Kâçâr.” Custârhayî Târîhî, vol. 8, no. 2, 1396/2017, ss. 171-198.
• Ahmedî, Hüseyin (Haz.). Esnâdî ez Revâbit-i İrân ve Rûsiye (ez Safeviye ta Kâçâr). Çev. R. Müselmâniyân Kübadiyânî ve B. Müselmâniyân Kübadiyanî.
• Merkez-i Çap ve Enteşarât Vezâret Hârice, 1387/2008.
• Ahmedvend, Şucâ, ve Âmir Megdur Meşhud. “Tebârşinâsiye Olguy-i Meşruiyet der Dorey-i Safeviye.” Faslnâme Ulum-i İçtimâyî, vol. 25, no. 72, 1395/2016, ss. 109-148.
• Algar, Hamid. Din ve Devlet dar İran; Nakş-i Âlimân der Dore Kâçâr. Çev. A. Serrî. Tus, 1369/1970.
• Amanat, Abbas. Iran a Modern History. Yale University Press, 2017.
• Anonim. Cihângüşâ-yi Hakan (Tarih-i Şah İsmâil). Yay. Haz. A. D. Muztar, Merkez-i Tahkikat Fârsî İran ve Pakistan, 1986.
• Âsıf, Muhammed Haşim. Rüstemü’t- Tevârîh. Haz. A. Alizade. Firdevsi, 1380/2001.
• Beetham, David. The Legitimation of Power. Palgrave Macmillan, 2013.
• Benjamin, Walter. “Şiddetin Eleştirisi Üzerine.” Çev. E. G. Çelebi, Şiddetin Eleştirisi Üzerine, Metis Yayınları, 2010, ss. 19-43.
• Beyânî, Han-bâbâ. Tarih-i Nizâmi İran dar Dor-i Safaviye. Setâd Büzürg Arteştârân, 1353/1974.
• Calder, Norman. “Legitimacy and Accomodation in Safavid Iran: the Juristic Theory of Muhammad Bāqir al-Sabzawārī.” Iran: Journal of the British Institute of Persian Studies, no. 25, 1987, ss. 91-105.
• Dandamayev, Muhammad, vd. Târîh-i İran az Zemân-i Bâstân ta İmruz. Çev. K. Kişaverz. Tahran: Mürvârîd, 1359/1980.
• Duyvesteyn, Isabella. “Rebels & Legitimacy; An Introduction.” Small Wars & Insurgencies, vol. 28, no. 4-5, 2017, ss. 669-685.
• Esterâbâdî, Mirza Mehdi Hân. Târîh-i Cihângüşâ-yi Nâdirî. Haz. A. Enver. Encümen-i Asâr ve Mefâhir Ferhengî, 1377/1998.
• Fasâyî, Hasan. Fârsnâme-yi Nâsirî. Haz. M. Rastgâr-Fasayî. C. 1. Emir Kebir, 1367/1988.
• Feridî, Muhammed vd. “Nâdir Şah, Meşruiyet ve Şuriş-hâyi İçtimâyî.” Târîhnâme İran bad ez İslâm, vol. 8, no. 1, 1396/2017, ss. 143-175.
• Firehî, Davut. Nizâm-i Siyâsî ve Devlet der İslâm. Semt, 1382/2003.
• Floor, Willem. Aşraf Afgân der Tahtgâh İsfahan. Çev. Ebulkasim Serri. Tüs, 1367/1988.
• Gurr, Ted R. Why Men Rebel. Princeton University Press, 1970.
• Hanifi, M. Jamil. “Ḡılzī.” Erişim Tarihi 07.18. 2020, https://www.iranicaonline.org/articles/gilzi-.
• Hardin, Russell. “Compliance, Consent, and Legitimacy.” The Oxford Handbook of Comparative Politics. Ed. Carles Boix, and Susan C. Stokes. Oxford University Press, 2009, ss. 236-256.
• Hâverî, Fazlullah. Târîh-i Zülkarneyn. Haz. N. Avşar-fer. C. 1. Vezareti Ferheng ve İrşat İslamî, 1380/2001.
• Hidayet, Rıza Kulı Hân. Rovzetüssefa-yi Nasırî. C. 9. Haz. C. Kiyanfar. Asatir, 1380/2001.
• Hurmoci, Muhammed Cafer. Târîh Kâçâr; Hakâyîkul-Ehbar Nâsırî. Haz. H. Hadiv-Cem. Zevvar, 1344/1965.
• İsfahânî, Muhammed Sadık. Târîh Gitigüşâ. Haz. S. Nefisî. İkbâl, 1363/1984.
• İtizadussaltana, Ali Kulu Mirza. İksirü’t-Tevârîh. Haz. J. Kiyânfar. Veismen, 1370/1991.
• Karadeniz, Yılmaz. “Erdebil Tarikatı’ndan Safevî Devleti’ne Siyasallaşma Süreci ve Meşrutiyet Meselesi.” Akademik Matbuat, vol. 3, no. 1, 2019, ss. 1-16.
• Karakaya-Stump, Ayfer. The Kizilbash-Alevis in Ottoman Anatolia: Sufism, Politics and Community. Edinburgh University Press, 2020.
• Kazvinî, Abulhasan bin İbrahim. Fevayid-ul-Safaviye. Haz. M. Mir Ahmedi. Müesiseyi Mutaliat ve Tahkikat Ferhengî, 1367/1988.
• Krusinski, Tadeusz Juda. Sefernâme-yi Krusinski. Çev. A. Dünbülî. Haz. M. Ahmedî. Tus, 1363/1984.
• Lambton, Ann. “Târîh İlât İrân.” Çev. A. Tebrizî. İlât ve Eşâyir. Agah, 1362/1983, ss. 195-240.
• Malcolm, Sir John. Târîh-i Kâmil İran. Çev. İ. Hayret, Tahran: Efsun, 1379/2000.
• Martin, Vanessa. The Qajar Pact: Bargaining, Protest and the State in Nineteenth-Century Persia. I. B. Tauris, 2005.
• Matthee, Rudolph. The Politics of Trade in Safavid Iran: Silk for Silver 1600–1730. Cambridge University Press, 1999.
• Matthee, Rudolph. “Safavid Dynasty.” Erişim Tarihi 20.01.2021, https://iranicaonline.org/articles/safavids.
• Matthee, Rudolph. Persia in Crisis: Safavid Decline and the Fall of Isfahan. I. B. Tauris, 2012.
• Merv, Muhammed Kâzım. Âlem Arâyî Nâdirî. Haz. M. E. Riyahî. C. 2. Zevvar, 1364/1985.
• Minorsky, Vladimir. Târîhçe-i Nâdir Şah. Çev. K. Reşid Yasemi. Komisyon Maârif, 1313/1934.
• Mitchell, Colin P. The Practice of Politics in Safavid Iran. Power, Religion and Rhetoric. I.B. Tauris, 2009.
• Mülk-Arâ, Abbâs Mirzâ. Şarh Hâl-i Abbâs Mirzâ Mülk-Arâ. Haz. A. Nevâei. Babak, 1361/1982.
• Nesirî, Muhammed İbrahim. Destur Şehriyârân. Haz. M. Nesirî Mukaddem. Bonyad Mogufat Mahmud Avşâr, 1373/1994.
• Perry, John R. “The Last Safavids.” Iran: Journal of the British Institute of Persian Studies, no. 9, 1971, pp. 59-71.
• Perry, John R. Karim Khân Zand. Oneworld Publications, 2006. Quinn, Sholeh. Historical Writing During the Reign of Shah `Abbas: Ideology, Imitation, and Legitimacy in Safavid Chronicles. University of Utah Press, 2000.
• Rohborn, Klaus Micheal. Nizâm-i Eyâlât dar Dore-i Safevî. Çev. K. Cihandâr. İlmî Ferhengî, 1383/2004.
• Saâdet Nuri, Hüseyin. “Feth Ali Şah ve Zenhâyi Sigeyi.” Armağân, vol. 37, no.3, 1347/1968, ss. 121-125.
• Sadâkat, Kasım Ali. “Ruhâniyet ve Taâmul ba Hükûmet dar Hukûk Esâsi Asr-i Safeviye.” Marifet, no. 93, 1384/2005, ss. 81-91.
• Sarevî, Muhammed Takı. Târîh Muhammedî. Haz. K. Tabâtabâî Mecd. Emir Kebir, 1371/1992.
• Şebânî, Riza. Tarih İçtimâyî İran der Asr-i Avşâriye. Dânışgâh Millî İran, 1359/1981.
• Sediv´y, Miroslav. Metternich, the Great Powers and the Eastern Question. University of West Bohemia, 2008.
• Sepehr, Muhammed Taki. Nasihü’t-Tevârîh. Haz. C. Kiyânfer. Esâtir, 1377/1998.
• Stillman, Peter. “The Concept of Legitimacy.” Polity, vol. 7, no.1, 1974, ss. 32-56.
• Sümer, Faruk. “Avşar.” İslâm Ansiklopedisi, 4. cilt, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1991, ss. 160-16.
• Tehranî, Mehbube. Kerim Hân Zend. Pârse, 1386/2007.
• Taşağıl, Ahmed. “Hüseyin Mirza.” İslam Ansiklopedisi, 19. cilt. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1999, ss.1-2.
• Tekmil Hümayun, Nasir. Hâstgâh Târîhî İl Kâçâr. C. 1. Pejûheşgâh-i Ulûm-i İnsânî ve Mütâlaât-i Ferhengî, 1394/2015.
• Tevhidî, Kelimullah. Nâdir-i Sâhipkırân (Nâdir Şah ber Esâs Esnât Hattî). Jiyâr, 1382/2003.
• Tucker, Ernest S. Nadir Shah’s Quest for Legitimacy in Post-Safavid Iran. University Press of Florida, 2006.