Saltanat ve Hilafetin Kaldırılışının İspanya Basınındaki Yankıları

Yıl 2022, Sayı: 103, 119 - 148, 27.10.2022

Yasemin Türkkan Tunalı

https://doi.org/10.12995/bilig.10305

Öz

Türkiye’de imparatorluktan ulus-devlete geçiş sürecinin önemli iki
gelişmesi; 1 Kasım 1922 tarihinde saltanatın ve 3 Mart 1924’te hilafetin
kaldırılması, tüm dünyada olduğu gibi İspanya basınının da
ilgisini çekmiştir. Gazeteler, bu kurumların tarihsel arka planını vermiş,
saltanatın kaldırılmasıyla hilafetin kazandığı yeni konumu betimlemeye
çalışmıştır. Egemenliğin TBMM tarafından kullanıldığı,
dini gücün ise yine Meclis tarafından seçilmiş bir halife tarafından
temsil edildiği bu yeni durum, basın tarafından İslami gelenekler ve
Türkiye’nin Müslüman dünyasına yönelik politikaları bağlamında
değerlendirilmiştir. Hilafetin kaldırılması ve son Halife Abdülmecid
Efendi’nin sürgüne gönderilmesinin ardından tekrar gündeme yerleşen
konu, İslam dünyasında yaratacağı dini-siyasi tepkiler, Müslüman
sömürgeleri nedeniyle İngiltere ve Fransa siyasetine etkileri ve yeni
Türk Devleti’nin devrimleri çerçevesinde ele alınmıştır. İspanya basınının
konuya yaklaşımı, gazetelerin siyasi duruşlarına göre farklılık
göstermişse de hilafetin kaldırılmasına dair nihai değerlendirmesi,
evrensel siyasi bir güç olarak Panislamizm’in sonlanması olmuştur.
Hilafetin kaldırılmasına dair haber ve köşe yazıları İspanya kamuoyunun,
Türkiye nezdinde Doğulu-Müslüman dünyasına dair oryantalist
bakışını yansıtmıştır.

Anahtar Kelimeler

İspanya basını, saltanat, hilafet, ilga, kamuoyu

Reflections of the Abolition of the Sultanate and the Caliphate in the Spanish Press

Öz

Two significant developments of the transition from empire to the nation-state in Türkiye; the abolition of the Ottoman Sultanate on November 1, 1922, and of the caliphate on March 3, 1924, attracted the attention of the Spanish press as happened in the whole world. The newspapers gave the historical background of both institutions and tried to describe the new status of the caliphate aftermath of the abolition of the sultanate. The press evaluated this current situation in which the Turkish Grand National Assembly exercised the sovereignty and elected the caliph to represent the spiritual power in the context of Islamic traditions and Türkiye’s policies towards the Muslim world. After the abolition of the caliphate and the exile of the last Caliph Abdülmecid Efendi, the press discussed the issue in the context of the religious-political reactions it would create in the Islamic world, its effects on the policies of England and France due to their Muslim colonies, and the revolutions of the new Turkish State. Although the approach of the newspapers varied according to their political stances, the final assessment of the Spanish press was that the abolition of the caliphate brought the end of Pan-Islamism as a universal political force. The news and columns on the abolition of the caliphate reflected the orientalist view of the Spanish public opinion on Türkiye and the Eastern-Muslim world.

Anahtar Kelimeler

Spanish Press, sultanate, caliphate, abolition, public opinion

Kaynakça

• “Amacımız.” Revista Hispano Africana, vol. 1, Ocak 1922, s. 1.
• “Ankara Hükümeti Türkiye Sultanını Görevden Aldı.” La Libertad, 4 Kasım 1922, s. 3.
• “Ankara Meclisi Kararları.” La Voz, 4 Kasım 1922, s. 5.
• “Ankara ve Hilafet.” ABC Madrid, 12 Kasım 1922, s. 29.
• “Ankara ve Hilafet.” ABC Madrid, 12 Kasım 1922, s. 29.
• “Dış Haberler, Günün Haberi Hilafetin Kaldırılması.” ABC Madrid, 7 Mart 1924, s. 17.
• “Doğu Sorunu.” El Heraldo de Madrid, 4 Kasım 1922, s. 2.
• “Editorial.” El Sol, 8 Mart 1924, s. 5.
• “Editorial.” El Sol, 9 Kasım 1922, s. 5.
• “Genç Türk Cumhuriyeti’nin Laik Eğiliminin Seküler Gelenekselciliğe Zaferi.” El Liberal, 7 Mart 1924, s. 1.
• “Hilafet Mücadelesi.” El Heraldo de Madrid, 10 Mart 1924, s. 5.
• “Hilafetin Melankolik Sonu.” La Esfera, 5 Nisan 1924, S 535, s. 33, 34.
• “Hilafetin Sonu.” La Época, 12 Mart 1924, s. 1
• “Hilafetin Yeniden Kurulacağı Yer Tartışılıyor.” La Acción, 8 Mart 1924, s. 3.
• “İngiltere ve Hilafet.” ABC Madrid, 19 Kasım 1922, s. 27.
• “İslami Propaganda.” El Heraldo de Madrid, 21 Aralık 1922, s. 1.
• “Mustafa Kemal, Osmanlı Cumhuriyeti’nin Cumhurbaşkanı.” El Sol, 31 Ekim 1923, s. 5.
• “Osmanlı Egemenliği Ankara Hükümeti’ne Geçti.” La Correspondencia de España, 4 Kasım 1922, s. 3.
• “Osmanlı İmparatorluğu’nun Sonu.” El Sol, 7 Kasım 1922, s. 5.
• “Osmanlı Politikası.” El Heraldo de Madrid, 5 Mart 1924, s. 1.
• “Türk Devrimi.” La Correspondencia de España, 7 Kasım 1922, s. 1.
• “Türk Hükümeti’nin Alkışlanası Projeleri.” El Liberal, 29 Şubat 1924, s. 1.
• “Türkiye Önemli Reformlara Hazırlanıyor.” La Acción, 29 Şubat 1924, s. 2.
• “Türkiye Sultanının Görevden Alınışı.” El Globo, 4 Kasım 1922, s. 1.
• “Türkiye.” Revista Hispano Africana, S 5, Mayıs 1923, s. 158.
• “Türkiye’de.” El Sol, 29 Şubat 1924, s. 5.
• “Türkiye’de-Halifelik İlga mı Ediliyor?.” La Correspondencia de España, 29 Şubat 1924, s. 1.
• “Türkiye’nin Sultanının Bir Kınaması.” La Época, 31 Aralık 1923, s. 2.
• “Türkiye’nin Yeni Sultanı.” El Globo, 22 Kasım 1922, s. 2.
• “VI. Mehmet: Malta’nın Yalnız Adamı.” La Época, 2 Aralık 1922, s. 6.
• “Yeni Doğu-Türkiye’de Devrimci Fikirler.” El Heraldo de Madrid, 7 Nisan 1924, s. 5.
• ABC Madrid (ABCM), 12 Kasım 1922-15 Mayıs 1924.
• Andrés-Gallego, José. “El Regeneracionismo.” Política Española y Política Naval Tras el Desastre (1900-1914). Madrid, 1991, pp. 49-64.
• Azpeitua, Antonio. “Diorama.” ABC Madrid, 6 Mart 1924, s. 17.
• Balfour, Sebastian. “Spain and the Great Powers in the aftermath of the Disaster of 1898.” Spain and the Great Powers in the Twentieth Century, ed. Sebastian Balfour ve Paul Preston, Routledge, 1999, pp. 13-32.
• Barcia, Augusto. “Doğu ve Batı-Hilafet.” La Libertad, 11 Mart 1924, s. 1.
• Casanova, Sofia. “Doğu’daki Muamma.” ABC Madrid, 15 Mayıs 1924, s. 21.
• Ciges Aparicio, Manuel. “Müsabakayı Kim Kazanacak- Türkiye Yenilenirkenİngiltere ve Fransa Pusuda.” El Imparcial, 12 Mart 1924, s. 8.
• Desvois, Jean-Michel. La prensa en España 1900-1931. Siglo XXI de España Editores S.A., 1977.
• El Globo (EG), 4 Kasım 1922-10 Mart 1924.
• El Heraldo de Madrid (EHM), 4 Kasım 1922-18 Mart 1924.
• El Imparcial (EI), 19 Kasım 1922-9 Ekim 1924.
• El Liberal (EL), 29 Şubat-9 Ekim 1924.
• El Sol (ES), 19 Kasım 1922-9 Ekim 1924.
• Elorza, Antonio, y Elena Hernández Sandoica. La guerra de Cuba,1895-1898: Historia Política de Una Derrota Colonial. Alianza Editorial, 1998.
• Eraslan, Cezmi. “Milli Mücadele Döneminde Anadolu’da Büyük İslam Kongresi Tartışmaları Üzerine Değerlendirmeler.” Tarih Dergisi, vol. 46, 2007, ss. 293-317.
• Foner, Philip S.. La Guerra Hispano-Cubano-Americana y el Nacimiento del Imperialismo Norteamericano 1895-1902,1898-1902. Akal, 1975.
• García Sanz, Fernando. “Between Europe and the Mediterranean: Spanish‐Italian Relations, 1898-1922.” Mediterranean Historical Review, Special Issue: Spain and the Mediterranean Since 1898, vol. 13, no. 1-2, 1998, pp. 28- 47.
• Gazi Mustafa Kemal. Nutuk. Kaynak Yayınları, 2015.
• Gómez de Baquero, Eduardo. “Görünümler-Hilafetin Üzücü Sonu.” La Voz, 14 Mart 1924, s. 1.
• Hülagü, Metin. Yurtsuz İmparator Vahdeddin İngiliz Gizli Belgelerinde Vahdeddin ve Osmanlı Hanedanı. Timaş Yayınları, 2010.
• La Acción (LA), 29 Şubat-18 Mart 1924.
• La Correspondencia de España (LCE), 4 Kasım 1922-12 Mart 1924.
• La Época (LÉp.), 20 Kasım 1922-9 Ekim 1924.
• La Libertad (LL), 4 Kasım 1922-20 Ocak 1923.
• La Voz (LV), 4 Kasım 1922-9 Ekim 1924.
• Meray, Seha L. çev. Lozan Barış Konferansı Tutanaklar Belgeler, 1. takım, 1. cilt, 1.kitap, Yapı Kredi Yayınları, 2001.
• Morales Lezcano, Víctor. “Marruecos en la Historia de España del Siglo XX.” Jornadas, El Pensamiento de Joaquín Costa. Monzón, 1997, pp. 95-102.
• Ortega y Gasset, Eduardo. “Bir Halk Yeniden Doğuyor-Türkiye’de Hilafetin İlgası.” La Libertad, 15 Mart 1924, s. 1.
• Pedroso, Manuel. “İslam’da Devrim-Milliyetçilik, Peygamber Sancaktarını Yendi.” El Liberal, 9 Mart 1924, s. 1.
• Qureshi, Muhammed Naeem. The Khilafat Movement in India, 1919-1924. Doktora Tezi. University of London, 1973.
• Sánchez Mazas, Rafael. “Roma’daki ABC-Koltuk ve Babıali-Abdülmecid’in Sürgünü Hakkında Yorum.” ABC Madrid, 20 Mart 1924, s. 17, 18.
• Seoane, María Cruz, y María Dolores Sáiz. Historia del periodismo en España. vol. 3, Alianza, 1996.
• Souto Lasala, Juan Antonio. “El Califato de Córdoba-La Taifa de Zaragoza-Los Almorávides.” Historia de Aragón, vol. 1, Institución Fernando el Católico, 1989, pp. 125-136.
• TBMM Zabıt Ceridesi, (TBMMZC-a). 6. cilt, TBMM Matbaası, 1968.
• TBMM Zabıt Ceridesi, (TBMMZC-b). 7. cilt, TBMM Matbaası, 1970.
• Ximénez, Saturnino. “Türkler ve Osmanlılar Osman Hanedanı’nın Sürülüşü.” El Heraldo de Madrid, 4 Mart 1924, s. 3.
• Ziya Paşa. Endülüs Tarihi. Selis Kitaplar, 2007.