The Turkification of Southwest Anatolia and the Tangible Cultural Heritage Elements of the Turco-Islamic Period in Attouda/Hisar Region

Yıl 2024, Sayı: 111, 125 - 157, 31.10.2024

Tevfik Orkun Develi , Mehmet Sait Sütcü

https://doi.org/10.12995/bilig.11106

Öz

Attouda Antique City is a first-degree archaeological site and hill settlement located in the Hisar Village of Sarayköy district of Denizli. The settlement of the city dates back to the 2nd century BCE and has continued until today without any significant interruption. However, there has been no scientific study focusing on the Turkish-Islamic period of the region considering archaeological findings. During the archaeological survey conducted in 2021 with the permission of the Turkish Ministry of Culture and Tourism, seven mausoleums were identified that surround the hills and valleys of the Babadağ mountain range in a crescent form. These structures, strategically hold the routes to the west in the region, are believed to belong to the colonizer Turkish dervishes who played a significant role in the Turkification of southwest Anatolia and were dated to the Second Beyliks Period. This discovery, which combines archaeological findings with historical data, sheds light for the first time on the pre-Ottoman Turkish-Islamic period of the region.

Anahtar Kelimeler

Attouda, Hisar, Colonizer Turkish dervishes, Denizli, Anatolian Beyliks

Güneybatı Anadolu’nun Türkleşmesi ve Attouda/Hisar Çevresinde Türk-İslam Döneminin Somut Kültürel Miras Ögeleri

Öz

Attouda Antik Kenti, Denizli’nin Sarayköy ilçesi, Hisar (Köyü) Mahallesi’nde bulunan arkeolojik bir tepe yerleşimi ve birinci derece sit alanıdır. Şehrin iskânı, MÖ II. yüzyıla kadar uzanmakta olup neredeyse hiç kesintiye uğramadan günümüze kadar devam etmektedir. Ancak şimdiye kadar arkeolojik buluntular ışığında bölgenin Türk-İslam devrine odaklanan herhangi bir bilimsel çalışma yapılmamıştır. 2021 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın izniyle gerçekleştirilen arkeolojik yüzey araştırmasında, Babadağ dağ sırasında bulunan tepeleri ve vadileri hilal biçiminde kuşatan yedi türbe tespit edilmiştir. Bölgede stratejik olarak batıya geçiş güzergahlarını tutan bu yapıların, İkinci Beylikler Dönemi’ne tarihlenen ve güneybatı Anadolu’nun Türkleşmesinde önemli roller üstlenen kolonizatör Türk dervişlerine ait oldukları değerlendirilmektedir. Arkeolojik bulgularla tarihsel verileri bir araya getiren bu keşif, bölgenin Osmanlı öncesi Türk-İslam devrine ilk kez ışık tutmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Attouda, Hisar, Kolonizatör Türk dervişleri, Denizli, Anadolu Beylikleri

Teşekkür

Bu çalışma, Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın 12.07.2021 tarih ve 161.01-1545564 sayılı izniyle 2021-2023 yılları arasında yürütülen Attouda ve Çevresi Yüzey Araştırması kapsamında elde edilen verilerle hazırlanmıştır. Yazarlar, desteklerinden ötürü başta ilgili projenin yürütücüsü Doç. Dr. Bilge Yılmaz KOLANCI ile Attouda Hisarköy Turizm ve Yardımlaşma Derneği Başkanı Tarık URGAN olmak üzere tüm proje ekibine teşekkür eder.

Kaynakça

• Ana Kaynaklar BOA.TT.d. (Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri, Tahrir Defteri, No. 369, H. 973).
• Eflâki [Ahmet]. Âriflerin Menkıbeleri II. Çev. Tahsin Yazıcı, Hürriyet Yayınları, 1973.
• el-Hüseynî [Ali b. Nâsır]. Ahbârü’d-Devleti’s-Selçukiyye. Çev. Necati Lugal, Türk Tarih Kurumu, 1999.
• el-Ömerî [İbn Fazlullah]. Mesâlikü’l-Ebsâr fi Memâliki’l-Emsâr. vol. III, Neş. Muhammed Ali Baydun, Darü’l-Kitabi’l-İlmiye, 1971.
• İbn Battûta. İbn Battûta Seyahatnâmesi. Çev. Abdulsait Aykut, vol. I, Yapı Kredi Yayınları, 2000.
• İbn Bîbî. el-Evamirü`l-Alâ`iyye fi`l-Umûri`l-Alâ`iyye: Selçuknâme II. Çev. Mürsel Öztürk, Türk Tarih Kurumu, 2014.
• Kerîmüddin Mahmud-i Aksarayî. Müsâmeretü’l-Ahbâr. Çev. Mürsel Öztürk, Türk Tarih Kurumu, 2000.
• Simon de Saint Quentin. Bir Keşiş’in Anılarında Tatarlar ve Anadolu 1245-1248. Çev. Erendiz Özbayoğlu, Doğu Akdeniz Kültür ve Tarih Araştırmaları Vakfı, 2006.
• Urfalı Mateos Vekayinâmesi (952-1136) ve Papaz Grigor’un Zeyli (1136-1162). Çev. Hrant Andreasyan, Türk Tarih Kurumu, 1987.
• Araştırma Eserler Altan, Ebru. “Haçlı Ordularının Anadolu’da Geçtiği Yollar.” Belleten, vol. LXV, no. 243, 2001, ss. 571-582.
• Aytekin, Salih. Dağılan Köyün Hikayesi Attouda-Hisar. haz. Ercan Haytoğlu, Denizli Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2017.
• Babinger, Franz, ve Mehmet Fuad Köprülü. Anadolu’da İslâmiyet. Ed. Mehmet Kanar, İnsan Yayınları, 1996.
• Barkan, Ömer Lütfi. “Osmanlı İmparatorluğunda Bir İskan ve Kolonizasyon Metodu Olarak Vakıflar ve Temlikler-I: İstilâ Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zaviyeler.” Vakıflar Dergisi, no. II, 1942, ss. 279-304.
• Baykara, Tuncer. “800 Yıl Önce Denizli Topraklarının Fethi.” Uluslararası Denizli ve Çevresi Tarih ve Kültür Sempozyumu Bildirileri-I. Denizli, 6-8 Eylül 2006, Fakülte Kitabevi, 2007, ss. 45-46.
• Baykara, Tuncer. Denizli Tarihi 1070-1429. Fakülteler Matbaası, 1969.
• Baykara, Tuncer. “İnançoğulları.” İslâm Ansiklopedisi, 22. cilt, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2000, ss. 263-264.
• Bayram, Mikail. “Türkiye Selçukluları Uç Beği Denizlili Mehmed Bey.” Türkler, ed. Hasan Celal Güzel, VI. cilt, Yeni Türkiye Yayınları, 2002, ss. 294-298.
• Cahen, Claude. Pre-Ottoman Turkey: A General Survey of the Material and Spiritual Culture and History c.1071-1330. Translated by Jones-Williams, Taplinger Publishing Company, 1968.
• Çevik, Adnan. “Anadolu’nun Fethi ve Birinci Beylikler Dönemi.” Türkiye Selçuklu Tarihi, ed. Gülay Öğün Bezer, Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayını, 2012, ss. 2-28.
• Denizli İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. “Okçu Halil Türbesi.” Denizli’nin Türbeleri, 2020, s. 7.
• Emecen, Feridun. “Uç Beyi.” İslâm Ansiklopedisi, 42. cilt, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2012, ss. 38-39.
• Gökçe, Turan. XVI ve XVII. Yüzyıllarda Lâzıkıyye (Denizli) Kazâsı. Doktora Tezi. Ege Üniversitesi, 1994.
• Köprülü, Mehmet Fuad. “Anadolu Beylikleri Tarihine Aid Notlar.” Çev. Samet Alıç, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, vol. 15, no. 3, 2016, ss. 949-970.
• Köprülü, Mehmet Fuad. Bizans Müesseselerinin Osmanlı Müesseselerine Tesiri. Akçağ Yayınları, 2004.
• Köprülü, Mehmet Fuad. Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu. Türk Tarih Kurumu, 1984.
• Köprülü, Mehmet Fuad. Türk Edebiyatı’nda İlk Mutasavvıflar. Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1981.
• Ocak, Ahmet Yaşar. “Osmanlı Beyliği Topraklarında Sûfî Çevreler ve Abdâlân-ı Rum Sorunu (1300-1389).” Osmanlı İmparatorluğu’nun Kurucusu Osman Gazi ve Dönemi Sempozyum Sonuç Bildirileri. Girit, 1993, Bursa Kültür Sanat ve Turizm Yayınları, 1996, ss. 53-72.
• Özdemir, Ayşe, ve İlcan Şimşek. “Kentsel Arkeolojik Sit Alanlarında Koruma Yaklaşımı: Denizli, Hisar (Attouda) Örneği.” Art Sanat, no. 15, 2021, ss. 229-248.
• Özgüdenli, Osman Gazi. “İskân: Selçuklular.” İslâm Ansiklopedisi, Ek-1. cilt, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2020, ss. 657-659.
• Sevim, Ali. Anadolu’nun Fethi: Selçuklular Dönemi (Başlangıçtan 1086’ya Kadar). Türk Tarih Kurumu, 1988.
• Soygüzel, Hasan ve diğerleri. Kuruluş: Osmanlı Tarihini Yeniden Yazmak. Hayykitap, 2013.
• Sümer, Faruk. “Anadolu’da Moğollar.” Selçuklu Araştırmaları Dergisi, vol. I, 1969, ss. 1-147.
• Sümer, Faruk. “Anadolu’ya Yalnız Göçebe Türkler mi Geldi?.” Belleten, vol. XXV, no. 96, 1960, ss. 567-594.
• Söğüt, Bilal. Attouda: Hisarköy. Sarayköy Belediyesi, 2016.
• Turan, Osman. Selçuklular Zamanında Türkiye. Turan Neşriyat, 1971.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri. Türk Tarih Kurumu, 1969.
• Yılmaz Kolancı, Bilge. “Attouda ve Hisar Köyü’nün Denizli Turizmindeki Yeri ve Önemi.” Dr. Nevzat Gündağ’a Vefa: Tarih, Kültür ve Sanat Yazıları, ed. Yusuf Kılıç ve Ercan Haytoğlu, Çizgi Kitabevi, 2021, ss. 369-385.
• Yuvalı, Abdülkadir. “Moğol Harekâtının Anadolu’nun Demografik ve Dini Yapısı Üzerindeki Etkileri.” Erdem, vol. IX, no. 27, 1997, ss. 1289-1294.