Inheritance Law of Ottoman Women: Inheritance Cases in the Framework of 18th Century Konya Sharia Registries

Yıl 2022, , 681 - 711, 30.04.2022

Ayşe Şimşek

https://doi.org/10.28949/bilimname.1072749

Öz

In this article were examined the inheritance problems of women in the 18th Century Konya Court Records. The subject of the inheritance of women has been examined under titles of hiba, sulh and tehārüc, mahr, ketm and ihfa, wasiyya, guardianship, and deceased collution. In the context of Shari‘a inheritance law in the Ottoman legal system, information is given about the inheritance of women. In this study, the inheritance issues of women were examined in the light of the documents in the registers of the relevant period. In this study, the ratio of the grants made to boys to the grants made to girls, women’s frequent renunciation of their rights in the inheritance through teharuc and sulh, the heirs who want their relatives’ mahr from inherited property, women who want the right to mahr from the death of their husbands, or women who prove the amount of their mahr and try to show that they are not from the inherited property, examples are presented. Throughout history, there is information about the inheritance rights of women in both legal systems and religions. Whether these rights are implemented in a practical sense is related to the level of development of the society and whether the law has gained functionality or not.

Anahtar Kelimeler

Ottoman history, Court Records, Women, Inheritance, sulh and tehāruc

Osmanlı Kadınının Miras Hukuku: 18. Yüzyıl Konya Şer‘iyye Sicilleri Çerçevesinde Miras Davaları

Öz

Osmanlı döneminde 18. yüzyılın ikinci yarısında Konya mahkemeleri tarafından tutulan kayıtlar (şer‘iyye sicilleri) incelendiğinde birçok miras meselesinin yer aldığı görülmektedir. Bunlar içerisinde Osmanlı kadınının miras haklarına taalluk eden meseleler de bulunmaktadır. Bu makalede kadın ve onun miras hakları konusu; bağış (hibe), sulh ve tehârüc, mehir, ketim ve ihfa, vasiyet ve vesayet başlıkları altında incelenmiştir. Osmanlı hukuk sistemindeki şer‘î miras hukuku bağlamında kadının mirası konuları ile ilgili bilgi verilmiştir. Bu araştırmada ilgili dönemdeki mahkeme kayıtlarında miras belgelerinin kadınlarla ilgili olanları incelenmiş, bağış yapılırken cinsiyet faktörünün etkili olup olmadığı, kadınların sıklıkla bazı anlaşma teklifleri (tehârüc ve sulh) yoluyla terikedeki haklarından çekilmek durumunda kalmaları, sağ iken mehrini alamadan ölen kadınların mehirleriyle ilgili davalar gibi örnekler sunulmuştur. Kadınların miras hakkı meselesi tarih boyunca tartışmalı olmuştur. Hukuk sistemlerinde ve dinler bu konuda bazı yaptırımlar getirmişlerdir. Bunların bir kısmı kadınların lehine olmakla birlikte bunların uygulama serüveni ise toplumların seviye ve kültürlerine göre değişiklik göstermiştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı tarihi, Şer‘iyye Sicili, Kadın, Miras, sulh ve tehârüc.

Kaynakça

• AĞÇOBAN, S. (2016). Kadın Olgusunun Kültürel Gelişimi ve İslam’da Kadının Yeri Üzerine Tartışmalar. Uluslararası Kültürel ve Sosyal Araştırmalar Dergisi (UKSAD). Haziran, 2016, 2(1): 14-24.
• AKGÜNDÜZ, A. (2000). “İntikal”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. XXII, 354. İstanbul: TDV Yayınları.
• AKGÜNDÜZ, A. (1988). Şer‘iye Sicilleri. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• AKTAN, H. (2011). “Tehârüc”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. XL, 319. İstanbul: TDV Yayınları,.
• AKYILMAZ, S. G. (2016). “Osmanlı Devleti’nde Mülkiyet Hakları ve Mülkiyet İlişkileri Çerçevesinde Kadının Hukuki Statüsü”. II. Türk Hukuku Tarihi Kongresi Bildirileri, İstanbul.
• AKYILMAZ, S. G. (2007). “Osmanlı Miras Hukukunda Kadının Statüsü”. Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, c. XI, sy. 1-2.
• ALTAN, M. (2007). 1748-1749 Yılında Konya’da Sosyal ve İktisâdi Hayat (57 Numaralı Şer’iye Siciline Göre). Yüksek Lisans Tezi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• ARGIT, B. İ. (2005). “Osmanlı Hukuk Çalışmalarında Kadın”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi. c. 3, sy. 5.
• ARI, A. (2012). “Vasiyet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. XLII, 552-553, İstanbul, TDV Yayınları.
• BERKİ, Ş. (1951). “Türk Hukukunda Vasiyet”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. c. 8, sy. 3, s. 400, dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/38/308/3007.pdf.
• AYDIN, H. (2015). “Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Türkiye’de Kadın”. Current Research in Social Sciences, 1(3) 84-96.
• BAL, M. D. (2014) “Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliğine Genel Bakış”, KASHED, 1(1) ss. 15-28, 15-16.
• BARDAKOĞLU, A. (1998). “Hibe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. XVII, 421. İstanbul: TDV Yayınları.
• BARDAKOĞLU, A. (2013). “Vesâyet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. XLIII, 66. İstanbul: TDV Yayınları.
• BARDAKOĞLU, A. (2006). “Aile Hayatı”. İlmihal II (İslam ve Toplum). İstanbul: İSAM.
• BARMAN, M. (2009). 66-E Numaralı Konya Şer’iyye Siciline Göre 1792-95 Yılları Arasında Konya’da Sosyal ve İktisâdi Hayat. Yüksek Lisans Tezi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• BAŞ, E. (2006). Arşiv Belgelerinden Hareketle XVIII. Osmanlı Toplum Hayatında Kadın, yüksek lisans tezi. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• BAŞARIR, Ö. (2003). XVIII. Yüzyılda Osmanlı Sosyal Tarihine Katkı; Konya 60 No’lu Şer’iyye Sicili’nin analizi ve tarihsel bilgi kaynağı olarak kullanımına ilişkin bir yöntem denemesi, Yüksek Lisans. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimleri Enstitüsü. Ankara (Bu çalışmasını büyük gönüllülükle benimle paylaşan sayın Özlem Başarır’a teşekkür ederim).
• BERKTAY, F. (2004). “Kadınların İnsan Haklarının Gelişimi ve Türkiye”. Sivil Toplum ve Demokrasi Konferans Yazıları no 7, s. 2-3.
• BİLMEN, Ö. N. (1986). Hukûk-ı İslâmiyye ve Istılahât-ı Fıkhiyye Kâmusu. İstanbul: Bilmen Yayınevi.
• CİN, H. (1974). İslâm ve Osmanlı Hukukunda Evlenme. Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları.
• ÇALIŞKAN, H. (2005). Hanımlara İlmihal. Konya: Serhat Kitabevi.
• DONUK, A. (1980). “Çeşitli Topluluklarda ve Eski Türklerde Aile”. GÜEF Tarih Dergisi, sy. 33, c. XXXIII, 147-168.
• ERTURHAN, S. (2005) “Muvâzaa ve İstiğlâl, Müellif: Ali Haydar (1853-1935)”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, sy. 5, s. 267-296.
• FAROQHİ, S. (2001). Osmanlı Tarihi Nasıl İncelenir?. çev. Zeynep Altok. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2. Baskı.
• FAROQHİ, S. (2000). Osmanlı’da Kentler ve Kentliler. çev. Neyyir Kalaycıoğlu. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• GÖÇEK, F. M. and Baer, M. D. (1997). “Social Boundaries of Ottoman Women’s Experience in Eighteenth Century Galata Court Records”. Women in the Ottoman Empire, Middle Eastern Women İn The Early Modern Era, edited by Madeline C. Zilfi, Brill, Leiden. Newyork. Köln.
• GÖK, N. (2016). Osmanlılar I, Devlet-Bürokrasi Teşkilat-Diplomatika, İstanbul: Kriter Yayınları.
• GÖKMENOĞLU, H. T. (1998). “İslam Hukukunda Mehir”. Mehir Dergisi. sayı: 2, s. 23.
• GÜNEŞ, H. H. (2001). XVIII. Yüzyıl Sonlarında Konya-Merkez İlişkileri (67/F-16 Nolu Konya Şer ‘iyye Sicili’ne Göre). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yüksek lisans tezi. Konya.
• GÜRDAL, A. D. – Odabaş, Z. Y. (2014). “Kadın ve Miras: Sosyolojik Bir Değerlendirme”, Cyprus Internatıonal Unıversıty, Folklor/Edebiyat, cilt: 20, sayı:78, s. 41-44.
• GÜVEN, D. T. (1999). “Roma Hukukunda Kadının Mirasçılığı”. İÜHFM. c. LVII, s. 1-2, 225-240.
• HALEBÎ, İ. (1973). İzahlı Multekâ el-Ebhur Tercümesi. çev. Mustafa Uysal. İstanbul: Dizer Konca Matbaası.
• HATİBOĞLU, Z. U. (2017). “Yargıtay İçtihatlarına Göre Muris Muvâzaasında Miras Bırakanın Asıl İradesinin Tayini”, DUHFD, Cilt: 22, Sayı: 36, s. 109-135.
• İBN ÂBİDÎN, A. (1988). Reddü’l-muhtâr ‘ale’d-Dürri’l-muhtâr. çev. Mazhar Taşkesenlioğlu, Hüseyin Kayapınar. Şamil Yayınevi, İstanbul.
• İMBER, C. (1997). “Women, Marriage and Property”, Women İn The Ottoman Empire, Middle Eastern Women İn The Early Modern Era. Edited by Madeline C. Zılfı. Brill Leiden, New York, Köln.
• KARACAOĞLU, M. F. (2008). 1765-1768 Yılları Arasında Konya’da Sosyal ve Ekonomik Hayat (59 Numaralı Konya Şer῾iyye Siciline Göre). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• KAYA, A. (2013). İslam Hukukunda İstihkak. Bursa: Emin Yayınları.
• KONAN, B. (2011). “Türk Kadınının Siyasi Hakları Kazanma Süreci”. AÜHFD, 60 (1): 157-174.
• KÖSE, S. (1999). “İslam Hukukuna Göre Anne-Babanın Bağış Hibe Konusunda Çocukları Arasında Yaptığı Ayrımcılık”. Mehir. sayı: 4, s. 14-20.
• KONYA ŞER‘İYYE SİCİLİ (KŞS) 57, 1161-1162 (1748-1749).
• KONYA ŞER‘İYYE SİCİLİ (KŞS) 58, 1177-1179 (1763-1766).
• KONYA ŞER‘İYYE SİCİLİ (KŞS) 59, 1179-1182 (1766-1769).
• KONYA ŞER‘İYYE SİCİLİ (KŞS) 60, 1183-1185 (1769-1770).
• KONYA ŞER‘İYYE SİCİLİ (KŞS) 61, 1185-1187 (1771- 1774).
• KONYA ŞER‘İYYE SİCİLİ (KŞS) 62, 1187-1189 (1774-1775).
• KONYA ŞER‘İYYE SİCİLİ (KŞS) 63, 1191-1193 (1777-1779).
• KONYA ŞER‘İYYE SİCİLİ (KŞS) 64, 1197-1200 (1783-1786).
• KONYA ŞER‘İYYE SİCİLİ (KŞS) 65, 1200-1203 (1786-1789).
• KONYA ŞER‘İYYE SİCİLİ (KŞS) 66, 1207-1209 (1792-1795).
• KONYA ŞER‘İYYE SİCİLİ (KŞS) 67, 1210-1212 (1796-1798).
• KURT, A. (1999). “Osmanlı’da Kadının Sosyo-Ekonomik Konumu”. Osmanlı. c. 5, Yeni Türkiye Yayını, İstanbul.
• MANDOLOĞLU, M. (2013). “İslamiyetten Önce Türklerde Aile Hukuku”. S. Ü. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, sayı 33 s. 152.
• MARCUS, A. (2008). Modernliğin Eşiğinde Bir Osmanlı Şehri Halep. çev. Mehmet Emin Baş. İstanbul: Küre Yayınları.
• MAYDAER, S. (2006). “Osmanlı Klasik Döneminde Kadınların Servet Edinme Yolları (Bursa Örneği)”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. 15, sy. 2.
• MERGÎNÂNÎ, B. (2013). Hanefiler İçin İslam Fıkhı: el-Hidâye Tercemesi. çev. Ahmed Meylânî. c. III, s. 345.
• ORTAYLI, İ. (2000). Osmanlı Toplumunda Aile. İstanbul: Pan Yayıncılık.
• ÖZCAN, T. (2006). “Osmanlı Toplumunda Yetimlerin Himayesi ve Eytam Sandıkları”, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. sy. 14, s. 103.
• ÖZTURAN, S. S. (2018). “19. Yüzyılın Son Çeyreğinde Osmanlı Mahkemelerinde Vasi Tayini”. Vakanüvis-Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi/ International Journal of Historical Researches. Yıl/Vol. 3, Sayı/ No. 1 Bahar/Spring.
• SAK, İ. (2004). “Konya Şer‘iye Sicilleri Konya Mahkemesi Kayıtları (1070-1071/1659-1661)”. Yeni İpek Yolu Konya Ticaret Odası Dergisi, Konya, Özel Sayı/Aralık.
• SARI, M. (1984). el-Mevârid, Arapça-Türkçe Lügat, Bahar Yayınları, İstanbul, s. 1286.
• SOLAK, İ. (2011). 51 Numaralı Konya Şer’iye Sicili Özet ve Dizin (H. 1140-1141 M.1727-1729). Palet yayınları.
• ŞENER, A. (1984a). “İslam Hukukunda Hibe ve Diğer Teberru Çeşitleri”, Diyanet İlmi Dergi [Diyanet Dergisi]. cilt: XX, sayı: 2, ss. 3-11.
• ŞENER, A. (1984b). İslam Hukukunda Hibe. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları. 1984.
• ŞİMŞEK, A. (2016). “Osmanlı miras hukuku sulh-tehârüc uygulamalarında kadın: Konya Kadı Sicili 45. Defter (1714-1715) Örneği”. Türkiye Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi. 2, 9-35.
• TOKTAŞ, Ş. ve O‘Neil, M. L. (2014). Kadınların Mülk ve Miras Edinmesi: Kemalist Aydınlanma ve İslami Sosyolojik Süreçler. İstanbul. s. 15-17.
• TEHÂNEVÎ, Z. A. O. ve E. A. (2014). Hadislerle Hanefi Fıkhı. İstanbul: Misvak Neşriyat.
• TOPALOĞLU, B. (1995). İslâm’da Kadın. İstanbul, Nesil Yayınları.
• TUŞ, M. (2001). Sosyal ve Ekonomik Açıdan Konya (1756-1856). Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• YAKUT, E. (2002). “Eski Türklerde Hukuk”, Anadolu Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, c. 1, sy. 3, s. 409-410.
• YILMAZ, İ. (2017a). “İslam Hukukunda Hibe Yoluyla Varisleri Mirastan Mahrum Etmeye Yönelik Tasarrufların Sınırlandırılması”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 3, yıl: 8 cilt: VIII sayı: 18.
• YILMAZ, İ. (2017b). “İslam Hukukunda Kız Çocuğunun Miras Hakkı ve Cahiliye Döneminde Kız Çocuğunu Mirastan Mahrum Etmenin Günümüz İslam Ülkelerindeki İslâm Ülkelerindeki İz Düşümü”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, sayı 29, s. 261-297.
• YILMAZ, İ. (2017c). “İslam Hukukunda Vasiyet Yoluyla Varisleri Mirastan Mahrum Etmeye Yönelik Tasarrufların Sınırlandırılması”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. cilt: XXI, sayı: 3, s. 1739-1774.
• YÖRÜK, D. (2013). 3 Numaralı Şer’iye Sicili (987-1330/1579-1912) (Transkripsiyon ve Dizin). Konya: Palet Yayınları.
• ZUHAYLÎ, V. (1994). İslâm Fıkhı Ansiklopedisi. İstanbul.