Tefsir İlminin Bir Alt Disiplini Olarak “Makâsıdu's-Süver”

Yıl 2018, Cilt: 2018 Sayı: 35, 97 - 126, 30.04.2018

Şahin Güven

https://doi.org/10.28949/bilimname.381886

Cited By: 4

Öz

Sûrelerin
temel hedef ve gayelerinin kendisiyle bilindiği ilmin adı makâsıdu’s-süver’dir.
Makâsıdu’s-süver, kimi âlimlere göre tanımı, konusu, gayesi ve faydası
olan müstakil bir ilim dalıdır ve tefsir ilminin bir alt disiplinini
oluşturmaktadır. Bizler bu
makalemizde, sınırları vahyin kontrolünde çizilen sûrelerin maksat ve
gayelerini belirlemeyi hedefleyen makâsıdu’s-süver konusunu ele alıp
değerlendireceğiz. Tefsir geleneğinde makâsıdu’s-süver hakkında
çalışmalar yapan âlimlerimiz bulunmaktadır. Özellikle İbrahim b. Ömer el-Bikâî’nin her bir sûreyi müstakil çalışma
konusu yaparak Tefsir ilmi alanında “sûrelerin maksat ve hedefleri ilmi” olarak
tanımladığı yeni bir ilim dalı oluşturduğunu görmekteyiz. Ne var ki Bikâî’nin makâsıdu’s-süver
alanında yaptığı çalışmalar, kendisinden sonra gelen ilim adamları
tarafından geliştirilip devam ettirilememiştir. Bir bütün olarak sûrelerin
genel anlam ve maksatlarına yönelik çalışmalar, ancak geçtiğimiz yüzyılda kimi
ilim adamlarının çalışmalarında tekrar gündeme gelebilmiştir. İşte günümüze
kadar uzanan bazı ilim adamı ve araştır­macıların sûrelerin tek tek hedef ve
maksadının belirlenmesi yönündeki çalışmaları, tefsir alanına yeni bir soluk ve
ivme kazandırmıştır. Kimi ilim adamı ve araştırmacıları bu tür ça­lışmalara
yönelten sebeplerin başında, maksat ve hedef birli­ğinin bütün Kur’ân
sûrelerinde görülmesi gelmektedir. Bütün bu çalışmaların üzerinde hassasiyetle
durduğu ve dikkat çektiği husus, sûre içindeki âyet dizilişlerinin bir
mantığının, bir iç tutarlılığının olduğu gerçeğidir. 

Anahtar Kelimeler

Makâsıd, Makâsıdu’s-Süver, Ömer el-Bikâî, Tefsir

Kaynakça

• A’zamî, Muhammed Mustafa, Vahyedilişinden Derlenişine Kur’ân Tarihi, (Çev: Ömer Türker-Fatih Serenli), İstanbul 2011.
• Abdulbâki, Muhammed Fuad, el-Mu’cemü’l-Müfehres li Elfâzı’l-Kur’âni’l-Kerîm, Kahire 1988.
• Akgül, Muhittin, İdeal Toplum Açısından İsrâ Sûresi, İzmir 2010.
• Atik, M. Kemal, “Âyet ve Sûrelerin Tevkifiliği Meselesi”, Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 6, Kayseri 1989.
• Bikâî, Burhâneddin Ebu’l-Hasan İbrahim b. Ömer, Mesâidü’n-Nazar li’l-İşrâfi alâ Makâsıdı’s- Süver, (Thk: Abdussemi’ Muhammed Ahmed Haseneyn),Riyad 1987.
• --------, Nazmu’d-Dürer fî Tenâsübi’l-Âyâti ve’s-Süver, (Tah: Abdussemi’ Muhammed Ahmed Hasaneyn), Riyad 1978. Birışık, Abdulhamit, “Kur’ân’da İç Bütünlük: Islâhî’nin Tefsir Yöntemi”, Dîvân Dergisi, İstanbul 2001/2.
• --------, “Emin Ahsen Islâhî” DİA, İstanbul 1999.
• --------, “Kur’ân” DİA, Ankara 2002.
• Boynukalın, Ertuğrul, “Makâsıdü’ş-Şerîa”, DİA, İstanbul 2003.
• Câbirî, Muhammed Âbid, Kur’ân’a Giriş, (Çev: Muhammed Coşkun), İstanbul 2010.
• --------, Fehmü’l-Kur’âni’l-Hakîm –et-Tefsîru’l-Vâdıh Hasebe Tertîbi’n-Nüzûl, Beyrut 2010.
• Cevherî, İsmâil b. Hammâd, es-Sıhâh: Tâcu’l-Lüga se Sahîhu’l-Arabiyye, (Thk: Ahmed Abdulğafûr Attâr), Kahire 1990.
• Coşkun, Ahmet, “Muhammed Tahir b. Âşûr”, DİA, İstanbul 1999.
• Çaykara, Faruk, “Kur’ân’ın Yorumlanmasında Amaçsal Yaklaşımlar”, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara 2007.
• Draz, Abdullah, En Mühim Mesâj: Kur’ân, (Çev. Suat Yıldırım), Ankara 1985.
• --------, Kur’ân’a Doğru, (Çev. M. Beşir Eryarsoy), İstanbul 1987.
• Duman, M. Zeki, Beyânu’l-Hak; Kur’ân’ı Kerîm’in Nüzul Sırasına Göre Tefsiri, Ankara 2006.
• --------, Beş Sûrenin Tefsiri, Ankara 2010,
• Ferâhî, Abdülhamid b. Abdülkerim Hamidüddîn, Delâilü’n-Nizâm, Hindistan 1968.
• --------, Resâilü’l- İmam el-Ferâhî fi Ulûmi’l-Kur’ân, A’zamgarh 1991.
• Fîrûzâbâdî, Mecidüddîn Muhammed b. Yakub, Besâiru Zevi’t-Temyîz fî Letâifi’l-Kitâbi’l-Azîz, (Thk: Muhammed Ali en-Neccâr), Beyrut Ts. Gazâlî, Muhammed, et-Tefsîru’l-Mevzûî li Suveri’l-Kur’âni’l-Kerîm, Kahire 2000.
• Hâmidî, Abdulkerim, el-Medhal ilâ Makâsıdı’l-Kur’ân, Riyad 2007.
• Hamidullah, Muhammed, Kur’ân Tarihi, (Çev: Mehmet Sait Mutlu), Ankara 1991.
• Hamîtû, Yusuf b. Abdullah, Tekvînü Meleketi’l-Makâsıd, Beyrut 2013.
• Haseneyn, Abdussemi’ Muhammed Ahmed, Mesâidu’n-Nazar li’l-İşrâfi alâ Makâsıdı’s-Süver, (Muhakkikin Önsözü), Riyad 1987.
• Hicâzî, Muhammed Mahmud, el-Vahdetü’l-Mevzûiyye fi’l-Kur’âni’l- Kerîm, Kahire 1970.
• Itır, Nurettin, “Münasebet İlmi ve Kur’ân Tefsirindeki Yeri”, (Çev. Eyüp Yaka), İslâmî İlimler Dergisi, İstanbul 2006.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fadl Muhammed b. Mükerrem, Lisânü’l-Arab, Kahire 1979.
• Kâhtânî, Mesfer b. Ali, el-Va’yü’l Makâsıdî: Kırâa Muâsıra li’l-Ameli bi’Makâsıdı’ş-Şerîa fî Menâhi’l-Hayât, Beyrut 2008.
• Kara, Necati, “Nazmü’d-Dürer”, DİA, İstanbul 2006.
• --------, Burhanuddin İbrahim b. Ömer el-Bikâî ve Tefsirindeki Metodu, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum 1981,
• Kara, Ömer, “Bikâî’nin Nazmu’d-Dürer’inde Yer Alan ‘İhtibak Metinleri’ –Bir İnşa Denemesi- Yüzüncü Yıl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi”, Van 2000.
• Karadâvî, Yusuf, Keyfe Neteâmel mea’l-Kur’âni’l-Azîm, Kahire 2011.
• Karagöz, Mustafa, Tefsir İlim Midir? Nasıl Bir İlimdir? Tartışmasına Tefsir Müktesebatı Çerçevesinde Bir Yaklaşım” Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 16. Kayseri 2013/1.
• Katâş, Abdu’l-Hafîz, el-Usûlü’l-Kübrâ li’ Nazariyyeti’l-Makâsıd, Beyrut 2006.
• Kâtip Çelebi, Keşfü’z-Zünûn, Beyrut 1992.
• Keskin, Hasan, “Sûre İç Bütünlüğü Açısından Nûh Sûresi’nin İncelenmesi”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XIII/2 Sivas 2009.
• Kırca, Celal, İlimler ve Yorumlar Açısından Kur’ân’a Yönelişler, İstanbul 2009.
• Kurtubî, Ebu Abdullah Muhammed b. Ahmed el-Ensârî, el-Câmi’ li Ahkâmi’l-Kur’ân, Beyrut 1988.
• Kutup, Seyyid, Fî Zilâli’l-Kur’ân, Kahire 1988.
• Maşalı, Mehmet Emin, Kur’ân’ın Anlaşılmasında Gâî Yorum –Geçmişten Günümüze Bir Tahlil Denemesi-, Ankara 2016.
• Mir, Muntasır, “Bir Bütün Olarak Sûre –Tefsirde Yirminci Yüzyıl Gelişmesi-”, (Çev: Mustafa Özel), İslâmi Araştırmalar Dergisi, C: XIV, S: 1, Ankara 2001,
• Öztürk, Hayrettin, “Hamîdüddîn el-Ferâhî’nin Tefsir Metodu ve Fil Sûresi Yorumu”, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, IX (2009).
• Pekcan, Ali, “Makâsıd Literatürüne Dair”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, Konya 2008.
• Rabîa, Muhammed b. Abdullah, İlmü Makâsıdı’s-Süver, Riyad 2011.
• Râbih, Emine, Makâsıdu’s-Süveri’l-Kur’âniyye –Dirâse Nazariyye Tatbîkiyye-, Doktora Tezi, Câmiatü Vehrân, Cezayir 2013.
• Râgıb el-İsfehânî, Hüseyin b. Muhammed, el-Müfredât fî Garîbi’l-Kur’ân, (Thk: Safvan Adnan ed-Dâvûdî), Beyrut 2009.
• Rasyûnî, Ahmet, “Makâsıd ve İctihat: Şâtıbî Merkezli Bir Bakış”, (Çev. Ahmet Yaman), Diyanet İlmi Dergi, Cilt: 39, Sayı 3, Ankara 2003.
• --------, Makâsıdu’l-Makâsıd –el-Ğâyâtu’l-İlmiyye ve’l-Ameliyye li Makâsıdı’ş-Şerîa-, Beyrut 2014.
• --------, Nazariyyetü’l-Makâsıd Inde’i-İmâmı’ş-Şâtıbî, Kahire 1995.
• Raşvânî, Sâmir Abdurrahman, Menhecü’t-Tefsîri’l-Mevzûî li’l-Kur’âni’l-Kerîm, Halep 2009.
• Râzî, Fahrettin, et-Tefsîru’l-Kebîr, Beyrut 1997.
• Rıza, Muhammed Reşid, el-Vahyü’l-Muhammedî, Kahire 1955.
• --------, Tefsîru’l-Menâr, Beyrut, Ts.
• Sadr, Muhammed Bakır, Kur’ân Okulu, (Çev. Mehmet Yolcu), Ankara 1995.
• Saîd, Muhammed Ra’fet, Târihu Nüzûli’l-Kur’âni’l-Kerîm, Kahire 2001.
• Suyûtî, Celâleddîn Abdurrahman, el-İtkân fî Ulûmi’l-Kur’ân, Kahire Ts.
• --------, Mu’tereku’l-Akrân fî İ’câzi’l-Kur’ân, Beyrut 1993.
• Şâtıbî, Ebû İshak, el-Muvâfakât: İslâmî İlimler Metodolojisi, (Terc: Mehmed Erdoğan), İstanbul 1990.
• --------, el Muvâfakât, (Tahk: Abdullah Drâz), Beyrut Ts.
• Şehhâte, Abdullah Mahmud, Ehdâfü Külli Sûretin ve Makâsıduhâ fi’l- Kur’âni’l-Kerîm, Kahire 1976.
• Şeltût, Mahmut, İle’l-Kur’âni’l-Kerîm, Kahire 1983.
• Tâhir b. Âşûr, Muhammed, Tefsîru’t-Tahrîr ve’t-Tenvîr, Tunus 1984.
• Tuncer, Faruk, Sarsıcı Kıyamet Tasvirleriyle Hâkka Sûresi Tefsiri, İzmir 2009.
• Umarî, Ahmed Cemal, Dirâsât fi’t-Tefsîri’l-Mevzûî li Kasası’l-Kur’ânî, Kahire 1986.
• Yıldırım, Suat, “Bikâî”, DİA, İstanbul 1992.
• Yılmaz, Mehmet Faik, Âyetler ve Sûreler Arası Münasebet, Ankara 2005.
• Zarzûr, Adnan Muhammed, Ulûmu’l-Kur’ân ve İ’câzuhû, Amman 2005.
• Zemahşerî, Mahmud b. Ömer, el-Keşşâf an Hakâiki Ğavâmîzi’t-Tenzîl ve Uyûni’l-Akâvîl fî Vucûhi’t-Te’vîl, Kahire 1987.
• Zerkeşî, Burhâneddîn, el-Burhân fî Ulûmi’l-Kur’ân, Kahire Ts.
• Zilli, Ishtiyaq A., “Hamîdüddîn Ferâhî” DİA, İstanbul 1997.