İmâmiye Şîası'nda Merci-i Taklîd Şeçimi: Teorik ve Pratik Açıdan Değerlendirme

Yıl 2018, Cilt: 2018 Sayı: 36, 375 - 397, 31.10.2018

Halil Işılak

https://doi.org/10.28949/bilimname.423606

Cited By: 1

Öz

İmâmiyye
Şîası’nda İmamın gaybetiyle birlikte intizar nazariyesi çerçevesinde onun
otoritesini kimin üstleneceğiyle ilgili ilk dönemlerden itibaren farklı görüşler ortaya çıkmıştır. Dördüncü
asırdan itibaren mezhep uleması bu otoritenin müctehidler tarafından üstlenilmesi
gerektiğiyle ilgili çeşitli nazariyeler geliştirmişledir. Fakat imamın; cihad,
fey dağıtımı, Cuma imamlığı, ahkâmı uygulama, hadleri ikame etme, zekât ve
humus gibi görevlerinden hangilerini ve bu görevleri ne dereceye kadar ulemanın
üstleneceği meselesi tarihi
süreçte temel tartışma noktalarından birisi olmuştur. Gâib imamın otoritesinin
ulemaya devrinde, on dokuzuncu asrın ortalarından itibaren fiili olarak ortaya çıkmaya
başlayan merci-i taklîd nazariyesiyle birlikte yeni bir aşamaya geçilmiş ve bu
devir işlemi artık daha kurumsal bir yapıya doğru evirilmiştir. Bu noktada
imamın naibi olarak karşımıza çıkan ulemanın taşıması gereken temel vasıflar
konusunda çeşitli kriterler ortaya konulmuştur. Genel olarak ilim, adalet ve
takva bir müctehidin merci-i taklîd olabilmesi için taşıması gereken temel
vasıflar olarak belirlenmekle birlikte, fiiliyatta bu makama yükselmek için
farklı unsurlar da etkili olmuştur. 1979 İran İslam Devrimi ve ulus devletlerin
teşekkülü gibi siyasal dönüşümler, müctehidin bulunduğu ülkedeki toplumsal
yapı, selefinin tayini, zekât, humus gibi dini gelirler üzerindeki hâkimiyet
kabiliyeti, toplumsal ve siyasal dönüşümler karşısında müctehidin konumu,
bulunduğu ülkelerdeki yönetimlerin onlara karşı tutumları gibi unsurlar
fiiliyatta merce’iyyeti şekillendirmiştir. Makalemizde, teorik ve pratik
yönüyle bir müctehidin merci-i taklîd makamına yükselmesindeki temel etkenler
tahlil edilecektir. 

Anahtar Kelimeler

İslam Mezhepleri Tarihi, İmâmiyye Şîası, Gâib İmam

Kaynakça

• ABDUL-JABAR, Falah, “The Genesis and Development of Marja’ism versus the Sutate”, Ayatollahs, Sufis and Ideologues, State, Religion and Social Movements in Irak, London 2002. ÂL MAHBÛBA, Câfer eş-Şeyh Bâkır, Mâdî en-Necef ve Hâdıruhâ, Beyrut 1986. AKOĞLU, Muharrem, Mezhep Olgusu Bağlamında Şia ve Irak’ta Şiîlik, Kayseri 2013. ALGAR, Hamid, “Merci-i Taklîd”, DİA, İstanbul 2004, XXIX/172-174. ---------- “Bihbehânî, Muhammed Bâkır”, DİA, İstanbul 1992, VI/143. ---------- Religion and State in Iran 1785-1906, The Role of the Ulema in the Qajar Period, Los Angeles 1969. ALLÂME HİLLÎ, Ebû Mansûr el-Hasan b. Yûsuf b. el-Mutahhar el-Esedî, Muhtelifu’ş-Şîa, thk. Müessesetü’l-Neşri’l-İslâmî, Kum 1413. ---------- Kavâidu’l-Ahkâm, thk. Müessesetü’l-Neşri’l-İslâmî, 1413 Kum. AMANAT, Abbas, “In Between the Madrasa and the Marketplace: The Designation of Clerical Leadership in Modern Shi’ism”, Authority And Political Culture in Shi’ism, edt. Said Amir Arjomand, New York 1988. ÂMİLÎ, Şemsuddîn Muhammed b. Mekkî, ed-Durûsu’ş-Şeriyye fî Fıkhı’l-İmâmiyye, thk. Müessesetü’l-Neşri’l-İslâmî, Kum 1412. BULUT, Halil İbrahim, Şia’da Usulîliğin Doğuşu ve Şeyh Müfid, Ankara 2013. CA‘FERİYÂN, Resûl, et-Teşeyyu’ fi’l-Irâk ve’s-Sılatuhû bi’l-Merce’iyyeti ve İrân, yy. 2008. COLE, Juan, Sacred Space and Holy War: The Politics, Culture and History of Shi’ite Islam, New York 2002. FADALÎ, Abdulhâdî, et-Taklîd ve’l-İctihâd:Dirâsetün Fıkhiyyetün li Zâhirati’t-Taklîd ve’l-İctihâdi’ş-Şeriyye, Beyrut 1427. HAKÎM, es-Seyyîd Muhsin et-Tabâtabâî, Mütemessikü’l-Urvetü’l-Vüskâ, nşr. Muhammed Kâzım el-Hakîm, Kum ts. HÂNSÂRÎ, Muhammed Bâkır el-Mûsevî, Ravdâtu’l-Cennât fî Ahvâli’l-Ulemâ, Kum-Tahran ts. HEMEDÂNİ, Şeyh Ağâ Rızâ Muhammed Hâdî, Misbâhu’l-Fakîh, thk. el-Müessesetü’l-Ca’feriyye li İhyâi’t-Türâs, Kum 1417. HIRZÜDDÎN, Muhammed, Meârifü’l-Rical fî Teracimi’l-Ulema’ ve’l-Udeba’, ta’lik: Muhammed Hüseyin Hırzüddîn, Kum 1405. HİLLÎ, Yahya b. Said, el-Câmiu li’ş-Şerâyi’, thk. Cemu’ mine’l-Fudalâ’, Kum 1405. https://www.youtube.com/watch?v=hESRqsfNYEY, erişim tarihi 23.04,2018. HUÎ, Seyyid ebu’l-Kasım, Minhâcü’s-Sâlihîn, Kum h. 1410. HUMEYNÎ, Seyyîd Mustafa, Tahrîru el-Urvetü’l-Vüskâ, thk. Müessesetü Tanzîm ve Neşri Esâr el-İmâm Humeynî, Kum 1418. İLHAN, Sinan, “Kudüs’teki İslam Konferansının Perde Arkası”, İslâmî Araştırmalar Dergisi, cilt 20, sayı 1, 2007. IŞILAK, Halil, Irak’ta Merci-i Taklid Kurumu, Kayseri 2005, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). KALLEK, Cengiz, “Hasan eş-Şîrâzî” DİA, İstanbul 1997, XVI, 354-355. KHALAJI, Mehdi, Last Marja, Sistani and End of the Traditional Religious Authority in Shiism, Washington 2006. KİRMÂNŞÂHÎ, Muhammed Ali, Megâmiu’l-Fazl, thk. Müessesetü el-Allame el-Müceddid el-Vahîd el-Bihbehânî, Kum 1421. KUMMÎ, Ahmed el-Âzerî, et-Tahkîk fî’l-İctihâd ve’t-Taklîd, thk. Lecnetü’t-Tahkîkâti’l-İlmiyye ve’l-İslâmiyye li Mektebeti Âyetullâh el-Âzerî el-Kummî, Kum 1414. MİLÂNİ, M. Mohsen, “Humeynî’den Hamaney’e Velâyet-i Fakîh Kurumumun Değişimi” DEÜİF Dergisi, çev. Fatih Topaloğlu, İzmir 2004, XIX/189-210. MOMEN, Moojan, An Introduction to Shi’i Islam: The History and Doctrines of Twelver Shi’ism, United State 1985. MOUSSAVI, Ahmad Kazemi, The Struggle For Authority in The Nineteenth Century Shi’ite Community: The Emergence Of The Institiution Of Marja-ı Taqlid, Canada 1991. MUHAKKIK HİLLÎ, Ebu’l-Kâsım Necmüddîn Muhammed b. Hasan, Şerâiu’l-İslâm fî Mesâilu’l-Halâl ve’l-Haram, şerh ve ta’lik: es-Seyyîd Abdu’z-Zehrâ’ el-Huseynî, y.y., ts. NAKASH, Yitzhak, Irak’ta Pandoranın Kutusu Şiiler, Çev. Metin Saltoğlu, Ankara 2005. ÖZEL, Ahmet, “Ensârî, Şeyh Murtazâ”, DİA, İstanbul 1995, XI/254. ---------- “Kâşifülgıtâ Muhammed Hüseyin”, DİA, İstanbul 2002, XXV/19-20. TAHRÂNÎ, Âgâ Bozork, ez-Zerîatü ilâ Tasânîfi’ş-Şîa, Beyrut 1403. TEBRÎZÎ, Allâme Muhammed Ali Müderris, Reyhânetü’l-Edeb fî Terâcimi’l-Ma’rûfîn bi’l-Künye ve’l-Elkâb, Tahran 1374. TOPRAK, Mehmet, “Hûî, Ebu’l-Kâsım”, DİA, İstanbul 1998, XVIII/309-311. ÜSTÜN, İsmail Safa, “Velâyet-i Fakîh”, DİA, İstanbul 2013, XXXXIII/19-22. ---------- “İran İslam Cumhuriyeti Yönetim Biçimi”, İslam ve Demokrasi : Kutlu Doğum Semyozyumu, Ankara 1999. VERDÎ, Ali, Lemahâtu İctimâiyye Min Târîhi’l-Irâkı’l-Hadîs, Kum h. 1371-1413. WALBRİDGE, Linda S., The Most Learned of the Shi’a: The Institution of the Marja’ Taqlid, New York 2001. WİLEY, Joyce N., Irak Şiileri, Çev: Metin Mutanoğlu, Osman Baş, İstanbul 2004. YEZDÎ, Muhammed Kâzım Tabâtabâî, el-‘Urvetü’l-Vüskâ, Kum 1424. ZİNCANÎ, Seyyid Ebu’l Fazl Mûsevî Müctehid-i, “Merciin Görevleri ve Şartları”, Ulema ve Dîni Otorite, trc. Kutlukhan Eren, İstanbul 1995.