The course ring of abu hanifa and the contribution of his unfamous students in formation and spread of the hanafi thought

Yıl 2020, Cilt: 2020 Sayı: 41, 1049 - 1094, 15.05.2020

Adnan Hoyladı , Soner Duman

https://doi.org/10.28949/bilimname.683549

Öz

Although the idea of fiqh and method of founder Ebû Hanîfe is very important in the formation of the Hanefi sect, the works of the first-generation students also play an important role. As it is known, when Ebû Hanîfe was unable to answer a question in the fiqh area when he was interested in the subjects of the science of Kelam, He started the lessons of Hammâd b. Ebû Süleyman. He continued his fiqh collection for nearly twenty years alongside his teacher. When his teacher passed away, he became the head of the class by the request of his classmates. Ebû Hanîfe, who wanted the lessons to pass efficiently, required at least ten of his classmates to attend the lessons. With this request, he prevented the dispersion of the course ring, also had the opportunity to realize the course teaching method he had built with these ten experienced students. Ebû Hanîfe grouped the students according to their levels and formed three different course rings. Ebû Hanîfe introduced methods such as lesson learning brainstorming, discussion, debate and negotiation in his lessons. Ebû Hanîfe successfully applied the case study method, also called practice in today's legal education. He developed the course method of his teacher and operated the course ring like a fiqh academy. Ebû Hanîfe provided a democratic educational environment for his students, and students were able to express their thoughts freely in this environment. However, they did not exhibit an attitude of not accepting students who did not adopt their own thoughts and methods as the Ehl-i Hadis course rings did. Every student who wanted to learn fiqh could participate in the course rings of Ebû Hanîfe and first-generation students. As a result of this, those who adopted the thought and method of Ebû Hanîfe have been subjected to various accusations such as Cehmî and Mürcî. In his relations with the students, he went beyond the relationship of the regular teacher- student of his own time, valued his students' thoughts and gave them the opportunity to express themselves. He was interested in all kinds of financial and moral problems of his students and tried to solve the problems that prevent them from the lesson, besides putting the condition of attendance to ensure the attendance of the students whom he saw light. In the course ring Ebû Hanîfe chose a hypothetical lawsuit or one of the decisions made by the judges and asked if he knew a rumor (rivâyet) from his students about this incident. Then he would like students to discuss the solution of this event. During this discussion, the voices of the students in the mosque were so loud that when a stranger saw this situation, he would be surprised and strange. After the students' discussions were over, Ebû Hanîfe was promising some of his students and listening to their solutions. At the end of the lesson, he would analyze the event and explain its solution. Ebû Hanîfe's greatest contribution to fiqh science is that he prints the results of the discussions and debates he had with his students. Ebû Hanîfe, who was not busy with collecting hadiths, which were common at that time, required the passage of the fiqh. He would write the issues decided in the lessons as a main for the discussions and debates after him. Each subject that was discussed and resolved was called “asl”. Ebû Hanîfe asked the writing team to write each subject to the relevant section among the "usûl". The task of this team, which was stated to be forty people, was to write down the issues related to the result. The course processing method of Ebû Hanîfe was successful, and many of his students undertook official duties such as judgeship. In fact, when it comes to judgeship, the first names that come to mind were the students of Ebû Hanîfe. In society, the perception that they do this job best and Ahl-i hadith do not know this work was generally accepted. Four famous students of Ebû Hanîfe, Züfer b. Hüzeyl, Ebû Yusuf, Muhammed b. el-Hasan eş-Şeybânî and Hasan b. Ziyâd, they made very important contributions in the formation of the Hanafi sect. In addition to this, many of his unfamiliar students have made great efforts in the formation of the sect and to spread the method and fiqh idea of ​​ Ebû Hanîfe, especially in remote regions. These students have established lesson rings in the cities such as Belh, Merv, Samarkand, Bukhara, Nîsâbûr, and processed the fiqh and theological views of Abu Hanifa in these lesson rings. In addition, these students struggled with formations such as Jehmiyye in where they went. In addition, they contributed to the literature by writing various books. Some of these students have reached the case-law level and their case-law has been used to determine the main view of the sect. In addition, these students undertook various official duties in the regions they visited, such as judgeship, shurta (police), and court membership. As a result of their studies, Kûfe came to the course circle in Bağdat, and many students came from these regions and collected fiqh. This situation continued after the death of Ebû Hanîfe. As a result of their studies, many students came from these regions joined to the course rings in Kûfe and Bağdat and collected fiqh. This situation continued after the death of Ebû Hanîfe. In a narration, Ebû Hanîfe stated that his students, were thirty-six. Although the exact identities of these students could not be determined, their students who collected fiqh from Ebû Hanîfe (as much as they could be determined in sources) were Saîd b. Ebû Arûbe, Âfiye b. Yezîd, Davud b. Nusayr et-Tâî, İsmail b. Yesa‘ el-Kindî, Mindel b. Ali el-Anezî, Hammâd b. Düleyl, Nasr b. Abdülkerim es-Sakîl, Hibbân b. Ali el-Anezî, Nûh b. Ebû Meryem, Kâsım b. Main, Abdullah b. Ferrûh el-Horasânî, Hammâd b. Ebû Hanîfe, Abdülmelik b. Muhammed el-A‘rac, Hammâd b. Zeyd, Şerîk b. Abdullah en-Nehaî, Abdullah b. el-Mübarek, Nuh b. Derrâc el-Kûfî, Nasr/Nadr b. Muhammed el-Mervezî, Yahya b. Zekeriyyâ, Yusuf b. Hâlid es-Semtî, Ali b. Müshir, Cerîr b. Abdülhamîd er-Râzî, Fudayl b. Iyâz, Şuayb b. İshak, Esed b. Amr el-Becelî, Ali b. Zıbyân el-Absî, Ali b. Harmele et-Teymî, Hafs b. Gıyâs, Veki‘ b. el-Cerrâh el-Kûfî, Ebû Mutî‘ Hakem b. Abdullah el-Belhî, Hüseyin b. Hasan el-Avfî, Cârûd b. Yezîd.

Ebû Hanîfe’nin Ders Halkası ve Onun Meşhur Olmayan Öğrencilerinin Hanefi Düşüncesinin Teşekkülüne ve Yayılmasına Katkıları

Öz

Hanefi mezhebinin teşekkülünde kurucu İmam Ebû Hanîfe’nin fıkıh düşüncesi ve metodu çok önemli olmakla birlikte ilk kuşak öğrencilerinin de çalışmaları önemli bir rol oynamaktadır. Ebû Hanîfe, hocasının ders metodunu geliştirerek ders halkasını bir akademi gibi çalıştırmış, bununla yetinmeyerek derslerde öğrencileriyle birlikte ulaştıkları sonuçları tedvin ettirmiştir. O, kendi zamanının alışılagelmiş ders işleme metodunun dışına çıkarak, öğrencilerinin düşüncelerine değer vermiş, onların kendilerini ifade etmelerine fırsat tanımıştır. Ebû Hanîfe’nin meşhur dört öğrencisi Züfer b. Hüzeyl (ö. 158/775), Ebû Yusuf Ya‘kûb b. İbrahim (ö. 182/798), Muhammed b. el-Hasan eş-Şeybânî (ö. 189/805) ve Hasan b. Ziyâd (ö. 204/819) Hanefi mezhebinin teşekkülünde çok önemli katkılar sunmuşlardır. Bununla birlikte meşhur olmayan ve sayıca çok daha fazla olan öğrencilerin mezhebin teşekkülünde, Ebû Hanîfe’nin metot ve fıkhî düşüncesinin özellikle uzak bölgelere yayılmasında çok önemli çabaları bulunmaktadır. Özellikle Ebû Hanîfe’nin Horasan ve Mâverâünnehir’de tanınmasını bu öğrencileri sağlamıştır. Bu öğrenciler, Belh, Merv, Semerkant, Buhara, Nîsâbûr, gibi şehirlerde ders halkaları teşekkül ettirerek Ebû Hanîfe’nin fıkhî ve kelamî görüşlerini bu ders halkalarında işlemişlerdir. Ayrıca bu öğrenciler gittikleri yerlerde Cehmiyye gibi oluşumlarla mücadele etmişlerdir. Bunun yanında çeşitli eserler telif ederek literatüre katkıda bulunmuşlardır. Bu öğrencilerden bazıları içtihat seviyesine ulaşmış, müftâ bih görüşün belirlenmesinde onların içtihatlarına da başvurulmuştur. Bunun yanında kadılık görevi üstlenerek mezhebin kurumsallaşmasına katkıda bulunmuşlardır.

Anahtar Kelimeler

Ebû Hanîfe, Hanefî mezhebi

Kaynakça

• AFGÂNÎ, Mevlevî Muhammed Molla Abdülkadir. Ukûdu’l-cumân fî menâkıbı imâmi’l-â‘zam Ebî Hanîfeti’n-Nu‘mân (Tahkîk ve Dirâse). Yüksek Lisans Tezi, Melik Abdülaziz Üniversitesi, 1399.
• AYNÎ, Ebû Muhammed Mahmûd b. Ahmed Bedreddîn. Binâye şerhu’l-Hidâye. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiye, 2000.
• AYNÎ, Ebû Muhammed Mahmûd b. Ahmed Bedreddîn. Megânî’l-ahyâr fî şerhi Esâmî ricâlî Meânî’l-âsâr. thk. Muhammed Hasan İsmail. Beyrut: Dâru’l-kutubu’l-ilmiyye, 2006.
• BÂBÂNÎ, İsmail b. Muhammed el-Bağdâdî. Hediyyetu’l-ârifîn esmâu’l-müellifîn ve âsâru’l-müellifîn. Beyrut: Dâru ihyâi’t-turâs, 1951.
• BEKCERÎ, Ebû Abdullah Muğallatâ b. Halîc. İkmâlü Tehzîbi’l-kemâl fî esmâi’r-ricâl, thk. Âdil b. Muhammed, Usâme b. İbrahim. Kahire: Dâru’l-fâruku’l-hadîse, 2001.
• DUMAN, Soner. Şâfiî'nin Kıyas Anlayışı. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2007.
• EBÛ ZEHRÂ, Muhammed. Ebû Hanîfe. 3. Baskı. Kahire: Dâru’l-fikri’l-Arabî, 1960.
• EBÛ’L-HÂC, Salah Muhammed. İmâmü eimmeti’l-fukaha Ebû Hanîfe en-Nu’mân. Amman: Müessesetu’l-varâk, 2006.
• GÂVECİ, Süleyman. Ebû Hanîfeti’n-Nu‘mân. 5. Baskı. Dımaşk: Dâru’l-kalem, 1993.
• HATÎB EL-BAĞDÂDÎ, Ebû Bekir Ahmed b. Ali b. Sâbit. Târîhu Bağdât ve zuyûluhü. thk. Mustafa Abdülkadir Atâ (Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1417.
• HATÎB EL-BAĞDÂDÎ, Ebû Bekir Ahmed b. Ali b. Sâbit. Târîhu Bağdât. thk. Beşşâr Avvad Ma’rûf. Beyrut: Dâru’l-garbi’l-İslâmî, 2002.
• HAVVA, Ahmed Said. Medhal ilâ mezhebi’l-imâm Ebî Hanîfeti’n-Nu‘mân. Cidde: Dâru’l-endelüsi’l-hadrâ, 2002.
• İBN ABDİLBER, Ebû Ömer Yusuf. İntikâ fî fedâili’s-selâseti’l-fukahâ. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiye, t.siz.
• İBN HİBBÂN, Muhammed et-Temîmî. Sikât, thk. Muhammed Abdülmuîd Hân. Haydarâbâd: Dâru’l-meârifi’l-Osmâniyye, 1973.
• İBN KUTLUBOĞA, Eb’u’l-Fidâ Zeynü’d-Dîn Kâsım. Tâcu’t-terâcîm, thk. Muhammed Hayr Ramazan Yusuf. Dımaşk: Dâru’l-kalem, 1992.
• İBN MÂZE, Burhaneddin Mahmud b. Ahmed. Muhîtu’l-burhânî fî’l-fıkhi’n-Nu‘mânî, thk. Abdülkerim Sami el-Cündî. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 2004.
• İBN MUSA. Kâdı Iyâz. Tertîbu’l-medârik ve Takrîbu’l-mesâlik, thk. Abdülkadir es-Sahrâvî. Mağrib: Matbaatu Fidâle, 1970.
• İBN NEDÎM, Ebû’l-Ferec Muhammed b. İshak. Fihrist. thk. İbrahim Ramazan, Beyrut: Dâru’l-ma‘rife, 1997.
• İBN SA‘D, Ebû Abdullah Muhammed el-Bağdâdî. Tabakâtu’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdülkadir Atâ. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1990.
• İBN’ÜL-AVVÂM, Ebû’l-Kâsım Abdullah b. Muhammed b. Yahya es-Saudî. Fedâilü Ebî Hanîfe ve ahbâruhu ve menâkıbuhu. thk. Latîfu’r-Rahmân el-Behrâicî. Mekke: el-Mektebetu’l-imdâdiyye, 2010.
• İSBAHÂNÎ, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. Bustânü’l-câmi‘ li cemîi‘ tevârîhi ehli’z-zamân. thk. Ömer Abdüsselâm Tedmûrî. Beyrut: Mektebetu’l-asriyye, 2002.
• KÂTİP Çelebî, Mustafa b. Abdullah. Keşfu’z-zunûn an esâmî’l-kutub ve’l-funûn. Bağdat: Mektebetu’l-müsennâ, 1941.
• KÂTİP Çelebî, Mustafa b. Abdullah. Süllemü’l-vusûl ilâ tabakâti’l-fuhûl. thk. Mahmûd Abdülkadir el-Arnavûd. İstanbul: Mektebetu İrsîkâ-İRCİCA, 2010.
• KEHHÂLE, Ömer Rıza. Mu‘cemu’l-müellifîn. Beyrut: Dâru’t-turâsi’l-arabî, t.siz.
• KELBÎ, Ebû’l-Haccâc Yusuf b. Abdurrahman b. Yusuf. Tehzîbu’l-kemâl fî esmâi’r-ricâl. thk. Beşşâr Avvad Ma‘ruf. Beyrut: Müessesetu’r-risâle, 1980.
• KEVSERÎ, Muhammed Zâhid. Fıkhu ehl-i Irak ve hadîsühüm. thk. Abdülfettah b. Muhammed Ebû Gudde. Kahire: el-Mektebetu’l-Ezheriyye li’t-turâs, 2002.
• KEVSERÎ, Muhammed Zâhid. Hüsnü’t-tekâdî fî sîreti’l-imâm Ebî Yusuf el-kâdî. Kahire: Mektebetu’l-Ezheriyye li’t-Turâs, 2002.
• KEVSERÎ, Muhammed Zâhid. Lemehâtu’n-nazar fî sîreti’l-imam Züfer. Kahire: Mektebetu’l-ezheriyye li’t-turâs, t.siz.
• KİNDÎ, Ebû Amr Muhammed b. Yusuf. Kitâbu’l-vulât ve kitâbu’l-kudât. thk. Muhammed Hasan İsmail, Ahmed Ferîd el-Mezîdî. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiye, 2003.
• KOCA, Ferhat. “Hanefî Mezhebinin Kurucu İmamları Arasındaki Kişisel İlişkiler”. İslâmî İlimler Dergisi 3/1 Bahar, 2008.
• KÖSE, Saffet. “İbn Ebî Leylâ”. Diyanet İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 1999.
• KUREŞÎ, Abdülkadir b. Muhammed b. Muhammed Ebi’l-Vefa. Cevâhiru’l-mudiyye fi tabakâti’l-Hanefiyye. thk. Abdulfettah Muhammed el-Hılv. Kahire: Dâru hicr, 1993.
• LAHÎDÂN, Dahîl b. Sâlih. Turuku’t-tahrîc bihasebir-râvi’l-a‘lâ. Medine: el-Câmiatu’l-İslamiyye, 1422.
• LEKNEVÎ, Ebû’l-Hasanât Abdülhayy. Fevâidu’l-behiyye fî terâcîmi’l-Hanefiyye. thk. Muhammed Bedrettin Ebû’l-firâs en-Ne‘sânî. Mısır: Dâru’s-saâde, 1324.
• MEKKÎ, Kerderî, Muvaffak b. Ahmed, Hâfizu’d-Dîn b. Muhammed. Menâkıbu Ebî Hanîfe. Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-Arabî, 1981.
• MERGİNÂNÎ, Ebû’l-Hasan Ali b. Ebî Bekir. Hidâye şerhu Bidâyeti’l-mübtedî. thk. Tallâl Yusuf. Beyrut: Dâru ihyâi’t-turâsi’l-Arabî, t.siz.
• NAKÎB, Ahmed b. Muhammed Nasîreddîn. Mezhebu’l-Hanefî. Riyad: Mektebetu’r-rüşd, 2001.
• NÛRÎ, ŞELEBÎ, ÎD. Seyyid Ebû’l-Meâtî, Hasan Abdülmun‘îm, Mahmud Abdürrâzık. Câmiu fî’l-cerh ve’t-ta‘dîl. Beyrut: Âlemu’l-kutub, 1992.
• ÖZAFŞAR, Mehmet Emin. “Vekî‘ b. Cerrâh” Diyanet İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2013.
• SAYMERÎ, Ebû Abdullah Hüseyin b. Ali. Ahbâru Ebî Hanîfe ve ashâbihi. Beyrut: Âlemu’l-kutub, 1985.
• SERAHSÎ, Ebû Bekir Muhammed b. Ahmed. Mebsût. Beyrut: Dâru’l-ma‘rife, 1993.
• ŞAHHÂMÎ, Ebû’l-Kâsım Zâhir b. Tâhir. Cüz’ü tuhfeti îdi’l-fıtr. Thk. Abdülaziz Muhtar İbrahim, Riyad: Câmiatu’l-melik Suûd, 1429.
• ŞİMŞEK, Kütük, Murat, Şaban. “Bekir ez-Zerencerî’nin Menâkıbu Ebî Hanîfe Adlı Eseri: Tahkik ve Değerlendirme”. İslami İlimler Araştırma ve Neşir Dergisi 1/1 Haziran 2018.
• TEMÎMÎ, Takıyyuddîn b. Abdülkâdir ed-Dârî Tabakâtu’s-seniyye fî terâcimi’l-Hanefiyye. thk. Abdülfettah Muhammed el-Hılv. Kahire: Lecnetu ihyâi’t-turâsi’l-İslâmî, 1970.
• VEKİ‘, Ebû Bekir Muhammed b. Halef ed-Dabbiyyi’l-Bağdâdî. Ahbâru’l-kudât. thk. Abdülaziz Mustafa el-Merâğî. Mısır: el-Mektebetu’t-târihiyyetu’l-kübrâ, 1947.
• ZEHEBÎ, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed. Menâkıbı imam Ebî Hanîfe ve sahibeyhi. thk. Ebû’l-Vefâ el-Afgânî, Muhammed Zâhid el-Kevserî. 4. Baskı. Haydarâbâd: Lecnetu ihyâi’l-meârifi’n-Numaniyye, 1419.
• ZEHEBÎ, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ. thk. Şuayp Arnavut. 3. Baskı. Beyrut: Müessetu’r-risâle, 1985.
• ZEHEBÎ, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed. Târîhu’l-İslâm ve vefeyâtu’l-meşâhîr ve’l-a’lâm. thk. Ömer Abdüsselâm et-Tedmûrî. Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-Arabî, 1993.
• ZİRİKLÎ, Hayreddîn b. Mahmûd. A’lâm. 15. Baskı (Beyrut: Dâru’l-ilm li’l-melâyîn, 2002.