Subhi Ezel Mirza Yahya ve Ezeliler

Yıl 2021, Sayı: 45, 43 - 78, 31.10.2021

Yasin İpek

https://doi.org/10.28949/bilimname.951638

Cited By: 3

Öz

Beklenen kurtarıcı fikri inanç sistemlerinin çoğunda mevcuttur. İslamiyet içerisinde de özellikle Şii anlayışta hâkim olan bu beklenti birçok yeni dini akımın doğmasına sebep olmuştur. Bunlardan biri de Babîliktir. Mirza Ali Muhammed’in Şiilerin gelişini bekledikleri kurtarıcıya açılan kapı (Bab) olduğu iddiasıyla Mayıs 1844’te ortaya çıkması Babîliğin de başlangıcıdır. Kısa sürede etrafına çok sayıda insan toplamayı başaran Bab gerek söylemlerinden gerekse taraftarlarının saldırgan tutumlarından dolayı Kaçar yöneticilerini rahatsız etmiş ve neticede tutuklanmış ve idam edilmiştir.
Bab, idam edilmeden önce kendisine ilk tabii olanlardan Mirza Yahya adındaki genci vekili olarak ilan etmiştir. Mirza Yahya’nın vekilliğine ilk ve en büyük tepkiyi gösteren kişi kardeşi Mirza Hüseyin Ali olmuştur. Her iki grup da karşı tarafı sahtekarlıkla suçlayıp gerçek vekilin kendisi olduğunu iddia ediyordu. Bu çekişme zamanla Babîlere de sirayet etmiş ve Babî toplumu üç gruba ayrılmıştır: Bir tarafta Subhi Ezel Mirza Yahya’yı haklı görüp onun yanında yer alan “Ezeliler”, bir tarafta Bahaullah Mirza Hüseyin Ali’yi halkı görüp onun yanında yer alan “Bahailer”, bir tarafta da iki kardeşin de kendi çıkarlarına Bab’ı alet ettiğini düşünen ve kimseye bağlı olmayan “Beyaniler” yer almıştır. Bu üç Babî grup içerisinde öze en bağlı olduklarını iddia eden Ezeliler, günümüzde en iyimser tahminle beş bin civarında bir nüfusa sahiptir ve bunların büyük bir kısmı İran’da yaşamaktadır.
Kendilerine has inanç, ibadet ve ahlak ilkeleri olan Ezeliler bu ilkelerin esaslarını, Bab’a vahyedildiğine inandıkları, “Beyan” kitabından almaktadırlar. Ayrıca Subhi Ezel tarafından kaleme alınan ve ona Allah tarafından yazdırıldığına inandıkları eserleri de “Beyan”ın bir nevi tefsiri olarak kabul etmekte ve kutsal saymaktadırlar.

Anahtar Kelimeler

Dinler Tarihi, Subhi Ezel, Babiler, Ezeliler, Bahailer

Subhi Azal Mirza Yahya and the Azalis

Öz

Mirza Ali Muhammad's appearance in May 1844, claiming that the Shia’s were waiting for the arrival of the Door (Bab), is also the beginning of Babism. Prior to his execution, Bab declared a young man named Mirza Yahya who was one of the first of his subjects, as his deputy. Spread to the Babis, and the Babi society was divided into three groups: On one side were “Azalis” who declared Subhi Ezel Mirza Yahya as right and stood next to him”, on the other side were Bahais who accepts Bahaullah Mirza Husayn Ali as righteous and stood by him and on the third side were “Beyanis" who believed that both brothers had used Bab in their own interests and who were not affiliated with anyone. Among these three Babi groups, the Azalis, who claim to be the most connected to the essence, today have a population of about five thousand people by the most optimistic estimate, and most of them live in Iran.
Azalis, who have their own principles of faith, worship and morality, take the foundations of these principles from the book of “Bayan”, which they believe having been revealed to Bab. They also accept the works written by Subhi Azal, which they believed being made written by Allah, as a kind of exegesis of the “Beyan” and consider them as sacred.

Anahtar Kelimeler

History of Religions, Subhi Azal, Babis, Azalis, Bahais

Kaynakça

• ABDUBAHA. A Traveler’s Narrative Written to Illustrate the Episode of The Bab. trans. Edward G. Browne. Wilmette: Bahai Publishing Trust, 1980.
• AYDOĞAN, Bedri. “Namık Kemal’in Magosa Sürgünlüğü”. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 12/12 (Eylül 2003), 15-28.
• AZAL, Jalal S.. The Religion of The Bayan and The Claims of The Baha’is. PDF: Bayanic Digital Publications, January 2004.
• BAHAULLAH – ABDULBAHA. Kutsal Vasiyetnameler. İstanbul: Bahai Eserleri Basım Dağıtım, 2011.
• BAHAULLAH. Hz. Bahaullah’ın Levihleri. çev. Mecdi İnan. İstanbul: Menteş Matbaası, 1994.
• BAHAULLAH. Kitab-ı Akdes. Ankara: Desen Ofset, 2003.
• BAHAULLAH. Kurdun Oğlu Risalesi. çev. Mecdettin İnan. İstanbul: Özdemir Basımevi, 1976.
• BALYUZİ, Hasan M.. Bahaullah, King of Glory. Oxford: George Ronald Publishing, 2000.
• BARRET, David V.. The New Believers. London: Cassell & Co, 2001.
• BLOCHET, Edgar. “A Preliminary List of The MSS of The Works of Ṣubḥ-i Azal Held at The Bibliotheque Nationale of Paris”, trans. Wahid Azal, Catalogue Des Manuscrits Persans De La Bibliotheque Nationale. 4/3-15. Berlin: 2015.
• BROWNE, Edward G.. A Traveller's Narrative. Amsterdam: Philo Press, 1975.
• BROWNE, Edward G.. “Babism”. Religious Systems of The World: A Contribution to the Study of Comparative Religion. 333-353. London: Swann Sonnenschein, 1890.
• BROWNE, Edward G.. “Personal Reminiscences of The Babi Insurrection at Zanjan in 1850”. Journal of The Royal Asiatic Society 29/4 (October 1897), 761-827. https://doi.org/10.1017/S0035869X00025004
• BARRET, David V.. The New Believers. London: Cassell & Co, 2001.
• BROWNE, Edward G.. Materials for the Study of the Babi Religion. Cambridge: Cambridge University Press, 1918.
• BUFTON, Nigel. Mirza Abbas Buzurg Nuri. Or Yehuda: MyHeritage Company, 2008.
• CARUS, Paul. “A New Religion. Babism”. The Open Court. 13/355-373. Chicago: The Open Court Publishing, 1904.
• COLE, Juan R. I.. “The Azali- Bahai Crisis of September 1867”. Studies in Modern Religions. ed. Moshe Sharon. 227-251. Leiden: E. J. Brill, 2004.
• FIĞLALI, Ethem Ruhi – Şimşek, Ramazan. “Bahailik ve El-Kitabu’l Akdes (Türkçe Çeviri)”. e-makalat Mezhep Araştırmaları 3/2 (Güz 2010), 7-144.
• FIĞLALI, Ethem Ruhi. Babilik ve Bahailik. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1994.
• HATAY, Mete. “Kıbrıs’ta Yaşayan Son Ezeliler”. Nehaberkibris. Erişim 1 Nisan 2021. http://www.nehaberkibris.com/haber/kibrisda-yasayan-son-ezeliler/3208/
• HATAY, Mete. “Suphi Ezel’in Cenaze Töreni ve Sonrası”. Havadiskibris. Erişim 1 Nisan 2021. https://www.havadiskibris.com/suphi-ezelin-cenaze-torenini-sonrasi/
• İPEK, Yasin. “Alevilikteki Düşkünlük ile Bahailikteki Tard Anlayışının Mukayesesi”. Route Educational and Social Science Journal 6/8 (September 2019), 170-179. https://doi.org/10.17121/ressjournal.2273
• İPEK, Yasin. İran’da Kaçar Türk Hanedanlığı- Babilik ve Bahailik. İstanbul: Ekim Yayınları, 2010.
• İPEK, Yasin. Yeni Bir Dini Hareket Olarak Bahailik ve Türkiye’de Bahailer. Kayseri: Kimlik Yayınları, 2020.
• KARADENİZ, Yılmaz. İran’da Sömürgecilik Mücadelesi ve Kaçar Hanedanı. İstanbul: Bakış Yayınları, 2006.
• KASHANİ, Jani. Kitab-i Nuqtat al-Kaf: Being the Earliest History of The Babis. ed. Edward G. Browne. Leiden: E. J. Brill, 1910.
• LUKACH, Harry Charles. The Fringe of the East; A Journey Through Past and Present Provinces of Turkey. Warszawy: Wentworth Press, 2019.
• MACEOİN, Denis. “Azali Babism”. Encyclopaedia Iranica. 3/179-181. New York: Columbia University Publishing, 1989.
• MACEOİN, Denis. “Divisions and Authority Claims in Babism (1850-1866)”. Studia Iranica 18/1 (1989), 93-129. https://doi.org/10.2143/SI.18.1.2014576
• MANUCHEHRİ, Sepehr. “The Primal Point’s Will and Testament”. Research Notes in Shaykhi, Babi and Bahai Studies 7/2 (September 2004). https://www.h-net.org/~bahai/notes/vol7/BABWILL.htm
• MC CANTS, William – Milani, Kavian. “The History and Provenance of an Early Manuscript of The Nuqtat al-kaf Dated 1268”. Iranian Studies 37/3 (2004), 431-449. https://doi.org/10.1080/0021086042000287523
• MİLLER, William M.. The Baha’i Faith: Its History and Teachings. Pasadena: William Carey Publishing, 1974.
• MOMEN, Moojan. “Mirza Yahya”. The Bahai Encyclopedia. Evanston: National Spiritual Assembly of The Baha’is of The United States Publishing, 2009.
• ÖZKAYA, Süleyman. Osmanlı Arşiv Belgeleri Işığında Bahailik Hareketi. İzmir: Akademi Kitabevi, 2000.
• RUHİ, Atiyya. “A Brief Biography of His Holiness Subh-i Azal”. Bayanic. Erişim 10 Mayıs 2021. https://www.bayanic.com/lib/typed/hist/AzalHist/Subh-bio-Eng.htm.
• SMİTH, Peter. A Concise Encyclopedia of the Baha’i Faith. Oxford: Oneworld Publications, 2000.
• ŞEVKİ EFENDİ. Bahai Dininin I. Yüzyılı. çev. Suna Bozkır. İstanbul: Baha Yayınları, 1995.
• TAHERZADEH, Adip. Hz. Bahaullah’ın Zuhuru. çev. Süreyya Güler. Cilt 1. İstanbul: Kazancı Matbaacılık, 1995.
• TAHERZADEH, Adip. Hz. Bahaullah’ın Zuhuru. çev. Süreyya Güler. Cilt 2. İstanbul: Kazancı Matbaacılık, 1998.