Tecâhulu’l-Ârif: Kronolojik Geçmişi, Terimleşme Süreci, Üslûbu ve Amacı

Yıl 2022, Sayı: 47, 265 - 302, 30.04.2022

Metin Parıldı

https://doi.org/10.28949/bilimname.1054080

Öz

İki kelimeden oluşan bir terkip olan tecâhulu’l-ârif, “bilmemek” anlamındaki cehl kökünden tefâul formunda türetilmiş bir mastar olan ve “bilmezlikten gelmek, kendisini bilmiyormuş gibi göstermek” anlamına gelen tecâhul ile “bilen” anlamında ismu’l-fâil olan ârif kelimelerinden yapılmış ve “bilen bir kimsenin, bilmezlikten gelmesi” anlamına gelen bir isim tamlamasıdır. Arap belagatında ise: “Bir nükteden (espriden, amaçtan) dolayı bilinen bir şeyin bilinmeyen şeklinde sunulması, söylenmesi” şeklinde kısaca tarif edilen bir bedî sanatıdır. Daha kapsamlı bir tarifi şöyle yapılabilir: Sözü kuvvetlendirmek amacıyla, şiirde, nesirde ve konuşmada kınama, şaşkınlık, iğneleme, aşağılama, abartılı övme, abartılı yerme, abartılı yüceltme, aşk yüzünden aklı başından gitme, muhatabı itirafa zorlama, muhataba yakınlık sağlama gibi bir nükteye (amaca, espriye) dayanarak, bilinen bir hususun bilmiyormuş edasıyla sorulması ya da ifade edilmesi sanatıdır. Sistematik belâgatta bedî disiplini içinde yer alan tecâhulu'l-ârif sanatı aynı isimle veya farklı isimlerle ya da bu sanatın kapsamı içine giren örnekler, bazı kaynaklarda kimi zaman meânî disiplini içerisinde yer almıştır. Bu sanat, tecâhulu’l-ârif ve mezcu’ş-şekk bi’l-yakîn, et-tecâhul, et-teşekkuk, sevku’l-maʿlûm mesâka gayrih, irhâu’l-ʿinân, el-iʿnât gibi çeşitli terimlerlerle ifade edilmiş olsa da bunlar arasından tecâhulu’l-ârif terimi zamanla genel kabul görmüş ve sistematik Arap belagatının bedîʿ disiplini içinde yerini almıştır. Bu sanatı isimlendirme problemindeki temel unsurlardan birinin Kur'ân-ı Kerîm’e gösterilen saygı olduğu düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belagatı, Bedi, Tecahulu’l-Arif, İstifham

Destekleyen Kurum

Yok

Tajāhul al-Ārif (Feigned Ignorance): Chronological Background, the Process of Becoming a Term, Style, and Purpose

Öz

Comprised of two words, tajāhul al-ārif (feigned ignorance, pretended ignorance) is a noun phrase meaning "the ignorance of a person who knows." It is produced from the words tajāhul, which means "to pretend not to know", and ārif, which means "the one who knows." In Arabic rhetoric, on the other hand, it is a type of embellishment that is briefly described as "presenting or saying something known as unknown due to a purpose."
A more comprehensive definition can be achieved as follows: To strengthen the word in poetry, prose, and speech, with the aim of condemning, bewilderment, sarcasm, humiliation, exaggerated praise, exaggerated slander, exaggerated exaltation, a distraction from love, forcing the addressee to confess, and for the intimacy with the addressee, It is asking or expressing a known issue as if one did not know.
Tajāhul al-ārif has been expressed in different terms by the rhetoricians in the historical process. It is stated that Ibn al-Muʿtazz (d. 296 A.H./908 C.E.) was the first to mention this type of embellishment with the term tajāhul al-ārif. The later rhetoricians used various terms like tajāhul al-ārif and mazj al-shakk bi al-yakīn, al- tajāhul, al-tashakkuk, savq al-maʿlūm masāqa gairih, irhā al-ʿinān, al-iʿnāt. Among these, the term tajāhul al-ārif gained general acceptance over time and took its place in the ilm al-badīʿ (science of discourse of embellishment) discipline of systematic Arabic rhetoric.
According to some rhetoricians, one of the main elements in the problem of naming this type of embellishment is the Qur'an. Because of the abundance of examples of this type of embellishment in the Qur'an, as in Arabic poetry and prose, the mention of the word "tajāhul", which is derived from the root of "jahl", together with the verses was not welcomed, and this situation forced some scholars to find other terms. Some scholars such as Ibn al-Muʿtazz, al-ʿAskarī (d. 395 A.H./1009 C.E.), al-Baghdādī, Usāma b. Munqidh, İbn al-Zamlakānī, es-Sicilmāsī, al-ʿAlevī, İbn Qurkmas used the terms tajāhul al-ārif or al-tajāhul, but they did not give any examples from the Qur'an under this heading. Although different terms are used, when we look at the examples given, it is seen that the scope is the same.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Rhetoric, Badi, Tajahul al-arif, Feigned ignorance

Kaynakça

• ALEVÎ, Yahyâ b. Hamza. et-Tırâzu’l-Mutedammin li-Esrâri’l-Belâga ve ʿUlûmi Hakâikı’l-İʿcâz. thk. Abdulhamîd Hindâvî. Beyrut: el-Mektebetu’l-Asriyye, 1914.
• ARCÎ. Dîvânu’l-ʿArcî: Rivâyetu Ebi’l-Feth Usmân b. Cinnî. thk. Hıdr et-Tâî - Reşîd El-ʿUbeydî. Bağdat: eş-Şeriketu’l-İslâmiyye, 1956.
• ASKERÎ, Ebû Hilâl el-Hasen b. ʿAbdullâh b. Sehl. Kitâbu’s-Sınâʿateyn: el-Kitabe ve’ş-Şiʿr. thk. Ali Muhammed el-Becâvî - Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhîm. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kutubi’l-Arabiyye, 1952.
• BÂBERTÎ, Ekmeluddîn Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd b. Ahmed. Şerhu’t-Telhîs. thk. Muhammed Mustafâ Ramadân Sûfiye. Trablus: el-Munşeetu’l-Âmme li’n-Neşr ve’t-Tevzîʿ ve’l-İʿlâm, 1983.
• BEKRECÎ, Kâsim b. Muhammed el-Halebî. Hilyetu’l-Bedîʿ fî Medhi’n-Nebiyyi’ş-Şefîʿ. Haleb: el-Matbaatu’l-Azîziyye, 1293.
• BUHTURÎ. Dîvânu’l-Buhturî. thk. Hasen Kâmil Es-Sayrafî. Kahire: Dâru’l-Meârif, ts.
• CURCÂNÎ, Ebu’l-Hasen ʿAlî b. Muhammed b. ʿAlî es-Seyyid eş-Şerîf. Muʿcemu’t-Taʿrifât. thk. Muhammed Sıddîk el-Minşâvî. Kahire: Dâru’l-Fadîle, 2004.
• DURMUŞ, İsmail. “Kazvînî, Hatîb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 25. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• DURMUŞ, İsmail. “Sekkâkî, Ebû Ya’kub”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36/332–334. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• HASSÂN B. SÂBİT. Dîvânu Hassân b. Sâbit. thk. Velîd Arafât. Beyrut: Dâru Sâdir, 2006.
• HATÎB el-KAZVÎNÎ, Celâluddîn Muhammed b. Abdurrahmân. el-Îdâh fî Ulûmi’l-Belâga. thk. Muhammed Abdulmun’im Hafâcî. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Lubnânî, 1985.
• HATÎB el-KAZVÎNÎ, Celâluddîn Muhammed b. Abdurrahmân. et-Telhîs fî Ulûmi’l-Belâga. thk. Abdurrahmân el-Berkûkî. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, 1932.
• İbn EBU’L-İSBAʿ el-MISRÎ, Ebû Muhammed Zekiyyuddîn Abdulazîm (Abdusselâm) b. Abdulvâhid b. Zâfir. Bedîʿu’l-Kur’ân. thk. Hıfni Muhammed Şeref. Kahire: Nahdatu Mısr, 1957.
• İbn EBU’L-İSBAʿ el-MISRÎ, Ebû Muhammed Zekiyyuddîn Abdulazîm (Abdusselâm) b. Abdulvâhid b. Zâfir. Tahrîru’t-Tahbîr fî Sınâʿati’ş-Şiʿr ve’n-Nesr ve Beyâni İʿcâzi’l-Kur’ân. thk. Hıfni Muhammed Şeref. Kahire: el-Cumhûriyyetu’l-Arabiyyetu’l-Muttehide Lecnetu İhyai’t-Turasi’l-İslâmî, 1963.
• İbn HİCCE el-HAMEVÎ, Ebu’l-Mehâsin Takıyyuddîn Ebû Bekr b. ʿAlî. Hizânetu’l-Edeb ve Gâyetu’l-Ereb. thk. Kevkeb Deyâb. Beyrut: Dâru Sâdir, 2005.
• İbn KURKMÂS, Nâsıruddîn Muhammed b. Kurkmâs b. Abdullah b. el-Aktemurî. Zehru’r-Rebîʿ fî Şevâhidi’l-Bedîʿ. thk. Mehdî Esʿad ʿArâr. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2007.
• İbn MÂLİK, Bedruddîn b. Mâlik b. Muhammed b. Muhammed (İbnu’n-Nâzım). el-Misbâh fi’l-Meʿâni ve’l-Beyân ve’l-Bedîʿ. thk. Husnî Abdulcelîl Yûsuf. Kahire: Mektebetu’l-Âdâb, 1989.
• İbn MANZÛR, Ebu’l-Fadl Muhammed b. Mukerrem. Lisânu’l-ʿArab. Kum: Neşru Edebi’l-Havze, 1405.
• İbn MAʿSÛM el-MEDENÎ, Alî Sadruddîn. Envâru’r-Rebîʿ fî Envâi’l-Bedîʿ. thk. Şâkir Hâdî Şukr. Necef: Matbaatu’n-Nuʿman, 1969.
• İbn MUNKIZ, Usâme. el-Bedîʿ fi Nakdi’ş-Şiʿr. thk. Ahmed Ahmed Bedevî - Hâmid Abdulmecîd. Kahire: Mektebetu ve Matbaatu Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1960.
• İbn REŞÎK el-KAYREVÂNÎ, Ebû Alî el-Hasen. el-ʿUmde fî Mehâsini’ş-Şiʿr ve Âdâbih. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1981.
• İbn YAʿKÛB el-MAGRİBÎ, Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed b. Muhammed. Mevâhibu’l-Fettâh fî Şerhi Telhîsi’l-Miftâh. thk. Halîl İbrâhîm Halîl. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2003.
• İbnu’l-BENNÂ el-MERRÂKUŞÎ, Ebu’l-ʿAbbâs Ahmed b. Muhammed b. ʿUsmân el-Ezdî el-ʿAdedî. er-Ravdu’l-Merîʿ fî Sınâʿati’l-Bedîʿ. thk. Rıdvân Benşakrûn. ed-Dâru’l-Beydâ: Dârun’-Neşri’l-Magribiyye, 1985.
• İbnu’l-ESÎR el-HALEBÎ, Necmuddîn Ahmed b. İsmâîl. Cevheru’l-Kenz: Telhîsu Kenzi’l-Berâʿa fî Edevâti Zevi’l-Yerâʿa. thk. Muhammed Zaglûl Sellâm. İskenderiye: Munşeetu’l-Meârif, 2009.
• İbnu’l-MUʿTEZZ, ʿAbdullah. Kitâbu’l-Bedîʿ. thk. Ignatius Kratchkovsky. Beyrut: Dâru’l-Mesîre, 1982.
• İbnu’z-ZEMLEKÂNÎ, Kemâluddîn Abdulvâhid b. Abdulkerîm. et-Tibyân fî ʿİmi’l-Beyâni’l-Mutliʿ alâ İ’câzi’l-Kur’ân. thk. Ahmed Matlûb-Hadîce el-Hadîsi. Bağdat: Matbaatu’l-Ânî, 1964.
• İDHÂM, Esmâ Suûd. “Tecâhulu’l-ʿÂrif: Kırâetun Tedâvuliyye”. Câmiʿatu Bâbil Mecelletu Kulliyeti’t-Terbiyeti’l-Esâsiyye li’l-ʿUlûmi’t-Terbeviyye ve’l-İnsâniyye 23 (2015), 75–85.
• İSFERÂYÎNÎ, ʿİsâmuddîn İbrâhîm b. Muhammed b. Arabşâh. el-Atvel Şerhu Telhîsi Miftâhi’l-ʿUlum. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2001.
• KEFEVÎ, Ebu’l-Bekâ Eyyûb b. Mûsâ el-Huseynî. el-Kulliyyat: Muʿcem fi’l-Mustalahât ve’l-Furûk el-Lugaviyye. thk. Adnân Dervîş - Muhammed el-Mısrî. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 1998.
• MUNÂVÎ, Muhammed ʿAbdurraûf. et-Tevkîf ʿalâ Muhimmâti’t-Teʿârîf. thk. ʿAbdulhamid Sâlih Hamdân. Kahire: Âlemu’l-Kutub, 1990.
• MUTENEBBÎ, Ebu’t-Tayyib. Dîvânu Ebi’t-Tayyib el-Mutenebbî bi-Şerhi Ebi’l-Bekâʾ el-ʿUkberî. nşr. Mustafâ es-Sekkâʾ-İbrâhîm el-Ebyârî-Abdulazîz Şelebî. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, ts.
• NÂBLUSÎ, Abdulganî. Nefehâtu’l-Ezhâr alâ Nesemâti’l-Eshâr. Beyrut: Âlemu’l-Kutub, ts.
• SAFİYYUDDÎN el-HİLLÎ, Ebu’l-Mehâsin Abdulazîz b. Serâyâ b. Alî. Dîvânu Safiyyuddîn el-Hillî. Beyrut: Dâru Sâdir, ts.
• SAFİYYUDDÎN el-HİLLÎ, Ebu’l-Mehâsin Abdulazîz b. Serâyâ b. Alî. Şerhu’l-Kâfiyeti’l-Bedîʿiyye fî Ulûmi’l-Belâga ve Mehâsini’l-Bedîʿ. thk. Nesîb Neşâvî. Beyrut: Dâru Sâdir, 1992.
• SAʿLEB, Ebu’l-Abbâs. Şerhu Şiʿru Zuheyr b. Ebî Sulmâ. thk. Fahruddîn Kabâve. Mektebetu Harûni’r-Reşîd li’t-Tevzî Dimeşk, 2008.
• SEKKÂKÎ, Ebû Yaʿkûb Yûsuf b. Muhammed b. ʿAlî. Miftâhu’l-ʿUlûm. thk. Abdulhamîd Hindâvî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2000.
• ŞENTEMERÎ, el-Aʿlem. Şiʿru Zuheyr b. Ebî Sulmâ. thk. Fahruddîn Kabâve. Dâru’l-Âfâki’l-Cedîde, 1980.
• SİCİLMÂSÎ, Ebû Muhammed el-Kâsim el-Ensârî. el-Menzaʿu’l-Bedîʿ fî Tecnîsi Esâlîbi’l-Bedîʿ. thk. Allâl el-Gâzî. Rabat: Mektebetu’l-Meârif, 1980.
• SUBKÎ, Ebû Hâmid Bahâuddîn Ahmed b. Alî b. Abdulkâfî. ʿArûsu’l-Efrâh fî Şerhi Telhîsi’l-Miftâh. thk. Abdulhamîd Hindâvî. Beyrut: el-Mektebetu’l-Asriyye, 2003.
• TEFTÂZÂNÎ, Mesʿûd b. ʿUmer Saʿduddîn. el-Mutavvel Şerhu Telhîsi Miftâhi’l-ʿUlûm. thk. Abdulhamîd Hindâvî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2013.
• TEFTÂZÂNÎ, Mesʿûd b. ʿUmer Saʿduddîn. Muhtasaru’l-Meʿânî. thk. Rıdâ Lutfî. Kum: Dâru’l-Fikr, 1411.
• ZU’R-RUMME, Gaylân b. ʿUkbe el-ʿAdevî. Dîvanu Zi’r-Rumme: Şerhu’l-İmâm Ebî Nasr Ahmed b. Hâtem el-Bâhilî. thk. Abdulkuddûs Ebû Sâlih. Beyrut: Muessesetu’l-İmân, 1982.