Hanefilerde Rumuz Gelenegi ve Kullanılışı

Yıl 2022, Sayı: 47, 799 - 830, 30.04.2022

İlyas Kaplan

https://doi.org/10.28949/bilimname.1063221

Öz

Hanefi mezhebi kaynaklarının bize ulaşmasında İmam Muhammed ve Ebû Yusuf öne çıkmaktadır. İmam Muhammed ve sonraki alimlerin eserleri uzun ve tafsilatlı idi. Sonra bu eserleri ihtisar etmek için yeni metinler ve fetva kitapları yazıldı. Metinlerin ve fetva kitaplarında fakih isimleri veya eser isimlerini kısaltmak için rumuzlar kullanılmıştır. Rumuzlarla ilişkili olarak karşımıza kısaltmalar ve naht kelimeleri de çıkmaktadır. Rumuzları klasik eserlerde görmek mümkündür. Kısaltmalar ise günümüzde sıklıkla görülmektedir. Rumuz geleneği sadece Hanefîlerde değil diğer mezhep literatüründe de devam ettirilmiştir. Biz bu araştırmayı sadece Hanefî mezhebindeki fıkıh kitaplarıyla sınırlandırdık. Tespitimize göre Hanefî mezhebinde rumuzları ilk kullanan fakih el-Hidâye adlı eseriyle tanınan Burhânüddîn Alî b. Ebî Bekr b. Abdilcelîl el-Fergânî el-Mergînânî’dir. Rumuz kullanan son Hanefî fakihi ise Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz el-Hüseynî ed-Dımaşkî’dir. Rumuz kullanan fakihler, rumuzları kullanma sebeplerini hangi anlamlarda kullandıklarını eserlerinin başlarında anlatmaktadırlar. Eserlerde rumuz kullanılmasının çeşitli sebepleri vardır. Bazıları mezhep imamlarını, bazıları kitap isimleri ve bazıları da fakih isimlerini rumuz kullanarak eserlerini kaleme almışlardır. Mergînânî, Kitabu’t-Tecnîs ve’l-mezîd eserinde fetva kitap isimlerini, İbnü’s-Sââtî, Mecmau’l-bahreyn ve mülteka’n-neyyireyn isimli eserinde imamların isimlerini ve İbn Âbidîn’in Reddü’l-muhtâr ale’d-Dürri’l-muhtâr isimli eserinde kitap isimleri için rumuz kullanmıştır. Rumuz kullanmanın en önemli sebebi kısaltma, istinsah yoluyla eser ve müellif hakkındaki bilgileri söz konusu eserin okuyucularına aktarılmasıdır. Bu işlem onlara istinsah konusunda ve kullanılan kâğıttan tasarruf konusunda kolaylık sağlamaktadır. Tespit edebildiğimiz kadarı ile rumuz kullanan bazı fakihler kullandıkları rumuz sayısında aşırıya gitmişler, bazıları ise sayısı onu geçmeyecek kadar az rumuz kullanmışlardır. Bu, bir çeşit metin içi atıf gibi kullanılmaktadır. Günümüzde de akademik çevreler tarafından kısaltmalar kullanılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, Mezhep, Hanefi, Kitap, Rumuz, Gelenek

The Tradition and Use of Symbols in the Hanafi Madhhab (Sect)

Öz

Imam Muhammad and Abu Yusuf did a great job in enabling us to reach the sources of the Hanafi madhab, or sect. The works of Imam Muhammad and subsequent scholars were long and detailed. Therefore, new texts and fatwa books were written to abbreviate these works. In texts and fatwa books, symbols were used to abbreviate the names of jurists or works. There are also abbreviations and naht (a word derivation technique in Arabic from initial letters of words in a sentence or from different letters of several words) words associated with symbols. It is possible to see symbols in classical works. Abbreviations, on the other hand, are common even nowadays. The tradition of symbols was continued not only in Hanafis but also in the literatures of other madhabs or sects. We limited this research only to the books of fiqh, or Islamic Law, in the Hanafi order. According to our findings, the first alfaqui or jurist, to use symbols in the Hanafi sect, or madhab, was Burhânüddîn Ali b. Abi Bakr b. Abdilcelîl al-Fergani al-Mergînânî. The last Hanafi jurist using symbols, on the other hand, was Muhammed Emin b. Umar b. Abdilaziz al-Hüseynî ed-Dımashkî. The jurists who used symbols explained their reasons for using symbols and the sense in which they used them at the beginning of their works. There are various reasons for using symbols in these works. Some of them wrote their works by using as symbols the names of sect imams, some of them the names of books and still others the names of faqihs, or alfaquis or jurists. Mergînânî used the names of fatwa books in his book Kitabu't-Tecnîs ve'l-mezîd, the names of imams in his work Ibnu's-Sââtî, Mecmau'l-bahreyn and ulteka'n-neyyireyn, and the names of books in Ibn Âbidîn's Reddu'l-muhtâr ale'd-Durri'l-muhtâr. The most important reason for using symbols is to transfer the information about the work and the author to the readers of the work in question by means of abbreviation and copying. This process facilitated them in copying and saving on paper used. As far as we could determine, some jurists who used symbols went to extremes in the number of symbols they used, whereas some others used too few symbols to exceed ten. This was used as a kind of in-text citation. Today, abbreviations are still used in academic circles.

Anahtar Kelimeler

Fiqh (Islamic Law), Madhhab, Hanafi, Book, Symbol, Tradition

Kaynakça

• Ali Cum’a Muhammed. el-Medhal ila diraseti’l-mezahibi’l-fıkhiyye. Kahire: Dârü’s-Selâm, 2004.
• Dadaş, Mustafa Bülent. Şeyh Bedreddin Bir Osmanlı Fakihi. Ankara: İSAM Yayınları, 2018.
• Demir, Abdullah. İsnad Atıf Sistemi 2. Edisyon. Ankara: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi, 2019.
• Durmuş, İsmail. “Remiz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 34/556-558. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Ebü’l-Berekât Hâfızüddîn Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd en-Nesefî. el-Vâfî. ed. Muhammed Nizâr Temîm. Beyrut: Daru’r-Risale el-Âlemiyye, 2020.
• Ebü’l-Berekât Hâfızüddîn Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd Nesefî, Saʿid en-. Kenzü’d-Dekâik. ed. Said Bektaş. b.y.: Daru’l-Beşaʾiri’l-İslamiyye, 2011.
• Ebü’l-Hasan Burhaneddin Ali b. Ebî Bekr Merginani. Kitabü’t-tecnis ve’l-mezid. ed. Muhammed Emin Mekki. Karaçi: İdaretü’l-Kur’ân ve’l-Ulumi’l-İslâmiyye, 2004.
• Ebü’r-Reca Necmeddin Muhtâr b. Mahmûd Zahidi. er-Risâletü’n-Nasıriyye. ed. Muhammed el-Mısri; Safât. Kuveyt: Merkezü’l-Mahtutat ve’t-Türas ve’l-Vesaik, 1994.
• Ebü’r-Recâ Necmüddîn Muhtâr b. Mahmûd b. Muhammed ez-Zâhidî el-Gazmînî. Kunyetü’l-Münye li-tetmîmi’l-ğunye. İstanbul: Millet Kütüphanesi, Feyzullah Efendi, 1075.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdilaziz ed-Dımaşkî. Reddü’l-muhtâr ale’d-Dürri’l-muhtâr şerhi Tenvîri’l-ebsâr. thk. Abdulmecid Ta’me Halebi. Beyrut: Dâru’l-Marife, 2015.
• Kaplan, İlyas. İbn Melek’in Şerhu Mecmai’l-Bahreyn adlı eserinin tahkik ve değerlendirilmesi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü / Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı / İslam Hukuku Bilim Dalı, 2019.
• Kaplan, İlyas. Mütûn-i Erbaa’dan Mecmau’l-Bahreyn ve İbn Melek Şerhi. İstanbul: Kitap Dünyası Yayınları, 2021.
• Karaca, Mustafa. Ez-Zâhidî’nin El-Müctebâ Adlı Eserinin Kitabü’n-Nikâh Bölümünün Edisyon Kritiği ve Değerlendirmesi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, Lisans Tezi, 2012.
• Kâtib Çelebi, Mustafâ b. Abdullâh Hâcî Halîfe. Keşfu’z-Zunûn an Esâmî’l-Kutubi’l-Funûn. 2 Cilt. İstanbul, 1941.
• Koca, Ferhat. “Mergīnânî, Burhâneddin”. C. 29. Ankara: TDV İslâm Ansiklopedisi, 2004.
• Kureşî, Ebû Muhammed Muhyiddîn Abdülkâdir b. Muhammed el-. el-Cevâhirü’l-mudıyye fî tabakâti’l-Hanefiyye. 5 Cilt. Riyad: Dâru’l-hicr, 1413/1993.
• Leknevî, Ebu’l-Hasenât Abdülhayy b. Abdilhalîm es-Sihâlevî el-. el-Fevâidü’l-behiyye fî terâcimi’l-Hanefiyye. Kahire: Dâru’l-kitâbi’l-islâmî, 1324.
• Mevsılî, Ebu’l-Fadl Mecdüddîn Abdullah b. Mahmûd el-. el-Muhtâr li’l-fetvâ. ed. Said Bektaş. Medine: Daru’l-Beşaʾiri’l-İslamiyye, Daru’s-Siraç, 2012.
• Muhammed İbrahim el-Hafnavi. el-Fethü’l-mübin fi ta’rifi: Mustalahatü’l-fukaha ve’l-usuliyyin. Kahire: Darü’s-Selam, 2007.
• Muhammed Muhyiddin Abdülhamid. Dürusü’t-tasrif. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 1990.
• Muzafferüddin Ahmed b. Ali Bağdadi İbnü’s-Saati. Mecmaü’l-bahreyn ve mülteka’n-neyyireyn fî’l-fıkhi’l-Hanefi. ed. İlyas Kaplan. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• Özbalıkçı, Mehmet Reşit. “Naht”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/310-311. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• ÖZEL, Ahmet. Hanefi Fıkıh Alimleri. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2013.
• Simavna Kadısı Oğlu Şeyh Bedreddin Mahmud. Câmiʿu’l-fudûleyn. Kahire: el-Matbaʿatü’l-Ezheriyye, 1300.
• Simavna Kadısıoğlu Şeyh Bedreddin Simavi. et-Teshil şerhu letaifi’l-işarat. ed. Mustafa Bülent Dadaş. Ankara: Merkezü’l-Buhusü’l-İslamiyye (İSAM), 2019.
• YAMAN, Ahmet. “Ebu’l-Berakât En-Nesefî ve Kenzü’d-Dekâik”. Diyanet İlmi Dergi [Diyanet Dini - İlmi - Edebi Dergi XXIX/ (1993), 87-94.