Arap Tiyatrosundan Karşılaştırmalı İki Şehrâzâd

Yıl 2022, Sayı: 48, 237 - 265, 31.10.2022

Muhammet Bilal Tolan

https://doi.org/10.28949/bilimname.1124598

Cited By: 1

Öz

Binbir Gece Masalları, bir çerçeve hikâye ve onun etrafında oluşturulan masallardan meydana gelen bir masal külliyatıdır. Kökeni itibariyle Doğu edebiyatını temsil eden bu masallar, Batı dillerine çevrilmesiyle birlikte orada da meşhur olmuş ve böylece Dünya edebiyatında önemli bir yer işgal etmiştir. Bu masallar gerek Doğu’da ve gerekse Batı’da birçok edebiyatçıyı etkilemiş ve onlara ilham kaynağı olmuştur. Birçok edebi eserin, doğrudan veya dolaylı olarak bu külliyattan beslendiği görülür. Modern Arap Edebiyatının önemli ve üretken iki yazarı Tevfîk el-Hakîm ve Ali Ahmed Bâkesîr de bu masallardan esinlenerek birer tiyatro eseri yazmışlardır. el-Hakîm, yetmişi aşkın tiyatro eserinden biri olan Şehrâzâd eserinde binbirinci geceden sonra yaşananları bir kurgu ile okuyucuya sunmuştur. Bu eserde Şehrâzâd’ın anlattığı hikâyelerle Şehriyâr bambaşka bir insan olmuştur. Daha önce her türlü maddi zevki tatmış olan bu kral, artık bilgiyi aramakta ve mekânın sınırlarından kurtulmak istemektedir. Şairliği ve romancılığının yanı sıra Arap tiyatrosuna da önemli katkıları olan Bâkesîr ise, kırkın üzerinde tiyatro eseri yazmıştır. O, bu eserlerden biri olan Sırru Şehrâzâd adlı eserini Binbir Gece Masalları’nın çerçeve hikâyesinden hareketle kaleme almıştır. Yazar eserinde modern bir yorum geliştirerek, kadının sadakatsizliği üzerine kurulan çerçeve hikâyeyi değiştirmiş ve yeni bir kurgu ile ele almıştır. Buna göre Sırru Şehrâzâd adlı eserde Şehriyâr’ın ilk eşi, masum bir karakter olarak canlandırılmış ve olay örgüsü bunun üzerine bina edilmiştir. Bu çalışmada öncelikle orijinal Binbir Gece Masalları hakkında genel bilgiler sunulmuş ardından el-Hakîm ve Bâkesîr’in bahsi geçen tiyatro eserleri edebi açıdan incelenmiş, son olarak her iki yazarın eserindeki Şehrâzâd karakteri karşılaştırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Edebiyatı, Binbir Gece Masalları, Tevfîk el-Hakîm, Ali Ahmed Bâkesîr, Şehrâzâd.

Destekleyen Kurum

Yok

Proje Numarası

Yok

Comparative of Two Scheherazade from Arab Theater

Öz

One Thousand and One Nights is a collection of fairy tales composed of a frame narrative and its surrounding tales. With their translation into Western languages, these tales, which represent Eastern literature in terms of their origin, became recognized in the West and occupied a prominent place in world literature. These tales have influenced and inspired numerous authors from both the East and West. It can be observed that a variety of literary works have directly or indirectly been nourished from this collection. Two famous and prolific Modern Arabic Literature authors, Tawfiq al-Hakim and Ali Ahmed Bakathir, also composed a play inspired by these tales. al-Hakim presented the reader with a fictional account of what occurred after the one thousand and first night in Scheherazade, one of his over seventy fictional theatrical works. Shahriar transformed into a completely different person through Scheherazade's tales in this work. This king, who had experienced all kinds of material pleasures in the past, now pursues knowledge and desires to transcend the limits of space. Bakathir, who contributed significantly to Arabic theater in addition to his poetry and novels, wrote over forty plays. One of these compositions, "Sırru Şehrâzâd", was inspired by the frame story of One Thousand and One Nights. By incorporating a contemporary interpretation into his work, the author transformed the frame story based on the infidelity of women into a new work of fiction. Accordingly, the first wife of Shahriar was portrayed as an innocent woman in the work Sırru Şehrâzâd, and the plot was based around this characterization. In this study, general information on the original One Thousand and One Nights was presented first, followed by a literary analysis of the aforementioned theater works by al-Hakim and Bakathir, and a comparison of the character of Scheherazade in the works of both authors.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Literature, One Thousand and One Nights, Tawfiq al-Hakim, Ali Ahmed Bakathir, Scheherazade.

Proje Numarası

Yok

مقارنة شهرزادين من المسرح العربي

Öz

قصة ألف ليلة وليلة هي مجموعة من القصص الخيالية التي تتكون من قصة إطارية وحكايات تتشكل حولها. أصبحت هذه الحكايات التي تمثل الأدب الشرقي من حيث أصلها، مشهورة في الغرب بترجمتها إلى اللغات الغربية، وبالتالي احتلّت مكانًا مهمًا في الأدب العالمي. لقد أثرت هذه الحكايات وألهمت العديد من الكُتّاب في الشرق والغرب. من الواضح أن العديد من الأعمال الأدبية يتم تغذيتها بشكل مباشر أو غير مباشر من هذه المجموعة. على هذا كتب توفيق الحكيم وعلي أحمد باكثير، وهما كاتبان مهمان ومنتجان في الأدب العربي الحديث، مسرحيتين مستوحاتين من هذه الحكايات. لقد كتب الحكيم أكثر من سبعين عملا مسرحيا، ومنه مسرحية شهرزاد، قدم توفيق الحكيم للقارئ في هذا الكتاب ما حدث بعد يوم ألف ليلة وليلة، يلاحظ في هذا العمل أن شهريار يُصْبح شخصًا مختلفًا تمامًا عن حاله الأول، مع القصص التي رواها شهرزاد. هذا الملك الذي ذاق كل أنواع الملذات المادية من قبل، لم يعد يبحث عن المعرفة ويريد التخلص من حدود الفضاء. وباكثير الذي له إسهامات مهمة في المسرح العربي الحديث بالإضافة إلى الشعر والرواية، كتب أكثر من أربعين مسرحية. ومن هذه الأعمال سِرّ شهرزاد، بُنِي على قصة إطارية لألف ليلة وليلة. في عمله هذا القى الكاتبُ على القصة نظرة حديثة، وقام بتغيير القصة الإطارية المبنية على خيانة المرأة وتعامل معها بخيال جديد. تصور المؤلف في مسرحية سر شهرزاد، الزوجة الأولى لشهريار على أنها شخصية بريئة، ويتم الصراع على هذا الأساس. في هذه الدراسة العلمية أولاً، تم تقديم معلومات عامة عن كتاب ألف ليلة وليلة الأصلي، ثم تم فحص الكِتابين السالفين ذكرهما للحكيم وباكثير، وأخيراً تمت مقارنة شخصية شهرزاد في أعمال المؤلفيْن كبطل محوري.

Anahtar Kelimeler

اللغة العربية وآدابها, ألف ليلة وليلة, توفيق الحكيم, علي أحمد باكثير, شهرزاد

Proje Numarası

Yok

Kaynakça

• AKPINAR, Turgut. “Galland, Antonie”. TDV İslam Ansiklopedisi. 13: 337-338. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• BÂKESÎR, Ali Ahmed. Fennu’l-mesrahiyye min hilâli tecâribi’ş-şahsiyye. Kahire: Mektebetu Mısr, ts.
• BÂKESÎR, Ali Ahmed. Sırru Şehrâzâd. Kahire: Dâru Mısr li’t-tiba‘a, ts.
• BEDEVÎ, Abduh. “Ali Bâkesîr sûratun ‘an kurbin”. Ali Ahmed Bâkesîr fî mir’âti ‘asrihi. Haz. Muhammed Ebû Bekr Humeyd. 78-86. Kahire: Mektebetu Mısr, ts.
• CACHIA, Pierre. “Tercüme ve Adaptasyon Dönemi (1850-1914)”. Trc. Hasan Taşdelen. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/1 (2004): 192-212.
• DAYF, Şevkî. el-Edebu’l-Arabiyyu’l-mu‘âsır fi Mısr. 10. Baskı. Dâru’l-meârif, ts.
• Elf Leyle ve Leyle. Kahire: el-Matba‘atu’s-Sa‘îdiyye, 1935.
• FÂHÛRÎ, Hannâ. Târîhu’l-edebi’l-Arabî. Beyrut: b.y., 1953.
• GOLDZIHER, Ignace. Klasik Arap Literatürü. Trc. Rahmi Er-Azmi Yüksel. Ankara: Vadi Yayınları, 2012.
• HAKÎM, Tevfîk. Şehrâzâd. Kahire: Dâru Mısr li’t-tiba‘a, ts.
• HUART, Clement. Arap ve İslam Edebiyatı. Trc. Cemal Sezgin. Ankara: Tisa Matbaacılık Sanayii, ts.
• İBNU’N-NEDÎM, Ebu’l-Ferec Muhammed b. Ebî Ya‘kûb. el-Fihrist. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, ts.
• KARATAŞ, Yusuf. Metin İncelemesinde Söylembilim Yöntemi, Binbir Gece Masalları Üzerine Bir Uygulama. Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, 2008.
• MAKDİSÎ, Enîs. el-Funûnu’l-edebiyye ve a‘lâmuhâ fi’n-nahdati’l-‘Arabiyyeti’l-hadîse. Beyrut: Dâru’l-‘ilm li’l-melâyîn, 2000.
• MES‘ÛDÎ, Ali b. Hüseyin. Murûcu’z-zeheb. Thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1973.
• SARIKAYA, Muammer. “Binbir Gece Masallarında Kadın İmajı”. İ.Ü. Şarkiyat Mecmuası 29/2 (2016): 143-165.
• TOLAN, Muhammet Bilal. “Tiyatro Yazarı Olarak Ali Ahmed Bâkesîr ve Arap Tiyatrosu Üzerine Düşünceleri”. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/1 (2018): 281-309.
• TÜLÜCÜ, Süleyman. “Binbir Gece Masalları Üzerine (Seçilmiş Bir Bibliyografya İle)”. Atatürk Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 22 (2004): 1-53.
• ULUTÜRK, Veli. “Binbir Gece”. TDV İslam Ansiklopedisi. 6: 180-181. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• WİCKENS, G. M. “Arabian Nights”. The Encyclopedia Americana. 2. New York: Americana Corporation, 1970.
• YALAR, Mehmet. Hazırlayıcı Faktörleri Işığında Modern Arap Edebiyatına Giriş. Bursa: Emin Yayınları, 2009.