التوثيق المبهم في الجرح والتعديل: التقييمات المتعلقة بالعبارة من لا أتهم

Yıl 2022, Sayı: 48, 389 - 428, 31.10.2022

Taha Çelik , Mustafa Yasin Akbaş

https://doi.org/10.28949/bilimname.1133873

Öz

بعد ظهور الإسناد في تاريخ الحديث ، بدأت أنشطة الجرح والتعديل
ثم تمت محاولة تحديد ما إذا كان الرواة الذين حملوا النصوص للأجيال القادمة مناسبين للرواية.
وعلى الرغم من ذكر أسمائهم ، إلا أن روايات مجهولين ، الذين لا توجد معلومات عنهم ، قوبلت بالريبة.
تم صدرت آراء مختلفة حول الرواة ، الذين لم تكن هويتهم معروفة ، ولكن لم يمكن معرفة حديثهم.
وعلى الرغم من أن هذه الحساسية قيلت على الجميع في فترة السرد ، إلا أنه يُلاحظ أن بعض الرواة في مصادر أحاديثنا قد ذُكِروا بعبارات تعطي انطباعًا بالإثبات ، مثل الثقة أو من لا اتهم.
من المثير للجدل كيف يجب تقييم هذه الاستخدامات ، التي هي أكثر شيوعًا خاصة في الطبقات الثلاث الأولى من الإسناد.
وإذا روى بعض العلماء راويًا معتبرا ، فإنهم يقولون إن هذه العبارات التي تعني "توثيق الثقة" لا يمكن قبولها لأن الجهل لا يمكن إزالته.
وقد ذكر بعض العلماء أنه يمكن قبول استخدامات الراوي المؤتمن في نقده.
يركز المقال على عبارة " من لا اتهم " ، وهي من الاستخدامات المبهمة. لقد حاول تحديد الأراء والنتائج واستخدام العلماء في العملية التاريخية.

Anahtar Kelimeler

الحديث, الجرح والتعديل, المبهم, الثقة, من لا أتهم

Hadiste Müphem Tevsîk: ‘İtham Etmediğim Kişi’ İfadesine İlişkin Değerlendirmeler

Öz

Hadis tarihinde isnadın ortaya çıkışını takiben cerh ve ta’dîl faaliyetleri başlamış ve metinleri sonraki nesillere taşıyan râvilerin rivayete ehil olup olmadıkları tespit edilmeye çalışılmıştır. İsmi zikredilmesine rağmen hakkında malumat bulunmayan meçhul şahısların rivayetlerine şüpheyle yaklaşılmış, şahsiyeti tanınsa bile meslekten hadisçiliğine muttali’ olunamayan râviler hakkında muhtelif görüşler serdedilmiştir. Rivayet döneminde, söz konusu hassasiyeti umûma teşmil etmek mümkün olsa da klasik hadis kaynaklarında bazı râvilerden “bir sika” yahut “itham etmediğim kişi” gibi ta’dîl izlenimi veren ifadelerle bahsedildiği görülmektedir. İsnadın özellikle ilk üç tabakasında daha sık görülen bu kullanımların nasıl değerlendirilmesi gerektiği ihtilaflıdır. Alimlerden bir kısmı muteber râvi naklederse “sikanın tevsîki” anlamına gelen bu ifadelerin cehâletin giderilememesi sebebiyle kabul edilemeyeceğini söylerken bazı alimler tenkidine güvenilen râvinin bu kullanımlarının makbul olabileceğini belirtmişlerdir. Makalede söz konusu müphem kullanımlardan “itham etmediğim kişi” ibaresi üzerinde durulmuş; mahiyeti, alimlerde yaptığı çağrışımlar ve neticeleri itibariyle tarihsel süreçte kullanımı tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu lafızla nakilde bulunan alimlerin müphem bıraktıkları râvilerin kimliği, cerh-tadil durumları, açıkça zikredilmeme sebepleri araştırılmış, kaynaklardaki bilgiler ile rivayetlerin nakledildiği tarikler dikkate alınarak, rivayetlerin sıhhat durumu ve bu ibare ile nakledilmesinin doğurduğu sonuçlar ortaya konulmuştur. Netice olarak itham etmediğim kişi kullanımına ilişkin mutlak kabul yahut redden söz edilemeyeceği, bu lafzı kullanan her râvi hakkında müstakil değerlendirmeler yapılması gerektiği, kimi zaman tayini mümkün olsa da eskeriyetle müphem bırakılan ravinin tespit edilemediği ayrıca hem zayıf hem de sika raviler için kullanılabildiği tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, müphem, ravi, sika, itham etmediğim kişi

Ambiguous Authorization in Hadith: Evaluations about the Expression ‘the Person I Don’t Accuse’

Öz

Following the emergence of chain in the history of hadith, criticism and approval activities started and it was tried to determine whether the narrators who carried the texts to the next generations were qualified for the narration. Although their names are mentioned, the narrations of unknown persons about whom there is no information were approached with suspicion, and different opinions were expressed about the narrators whose proficiency in the science of hadith is unknown, even if their personality is known. Although it is possible to extend the said sensitivity to the general public in the period of narration, it is seen that some narrators in our classical hadith sources are mentioned with expressions such as "a trustworthy" or "the person I do not accuse" that gives the impression of approval. It is controversial how these usages, which are more common especially in the first three layers of the cain, should be evaluated. While some of the scholars said that if a reputable narrator narrates, these expressions meaning "the proof of trust" cannot be accepted due to ignorance, some scholars have stated that these uses of the narrator whose criticism is trusted may be acceptable. In the article, the phrase "the person I do not accuse" of these ambiguous uses has been examined, and its use in the historical process has been tried to be determined in terms of its connotations among scholars and its results. The identities of the narrators, their cerh-tadil statuses and the reasons why the names of the narrators were closed were investigated. Considering the information in the sources and the chains from which the narrations were transmitted, the authenticity of the narrations and the consequences of their transmission with this wording were revealed. As a result, it has been determined that there is no definite acceptance or rejection of the use of the person 'I do not accuse' and that individual evaluations should be made about each narrator who uses this word. Although sometimes it can be detected, it has been determined that the narrator, which is mostly left closed can't be detected and it can also be used for both weak and sika narrators.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Ambiguous, Narrator, Trustworthy, The Person I do not Accuse

Kaynakça

• Abdullah İbnü’l-Mübarek, Ebû Abdurrahman. Kitâbü’z-zühd ve’r-rekaik. thk. Habîbürrahmân el-Aʻzamî. Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Abdürrezzâk, Ebû Bekr es-Sanʻânî. Musannef. 1-11 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 2. Basım, 1983.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. Müsnedü’l-İmam Ahmed b. Hanbel. thk. Şuayb el-Arnaût, ve dğr. 50 Cilt. Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• Ali el-Kari, Ebü’l-Hasan Nureddin Ali b Sultan Muhammed. Şerhu Müsnedi Ebî Hanife. Beyrut : Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1985.
• Aşıkkutlu, Emin. Hadiste Ricâl Tenkidi. İstanbul: İFAV, 1997.
• Aşıkkutlu, Emin. “Müphem”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 31/434-436. Ankara: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 2020.
• Aynî, Bedreddin Ebû Muhammed Mahmud b. Ahmed. Şerhu Ebî Dâvûd li’l-Aynî. 7 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1420.
• Aynî, Bedreddin Ebû Muhammed Mahmud b. Ahmed. Umdetü’l-kârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyin b. ʿAlî el-Hüsrevcirdî. Maʿrifetu’s-sunen ve’l-âsâr. thk. ʿAbdulmuʿṭî Emîn Kalʿacî. 15 Cilt. Karaçi: y.y., 1412/1991.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyin b. ʿAlî el-Hüsrevcirdî. Menâkibu’ş-Şâfiʿî. thk. es-Seyyid Ahmed Sakar. 2 Cilt. Kahire: y.y., 1390/1970.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyin b. ʿAlî el-Hüsrevcirdî. el-Hilâfiyyât beyne’l-İmâmeyn eş-Şâfiî ve Ebî Hanîfe ve Ashâbih. Kahire: Ravda, 1. Basım, 2015.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyin b. ʿAlî el-Hüsrevcirdî. es-Sünenü’l-Kübrâ. thk. Muhammed Abdülkadir Atâ. 11 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 3. Basım, 2003.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyin b. ʿAlî el-Hüsrevcirdî. Şuabu’l-îmân. 14 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd li’l-Neşr ve’t-Tevzîʿ, 2003.
• Bikâî, Ebu’l-Hasan Burhaneddin İbrahim b. Ömer. en-Nüketü’l-vefiyye bimâ fî şerhi’l-Elfiyye. thk. Mâhir Yâsin el-Fahl. 2 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2. Basım, 2008.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu’fî. Kitâbü’t-târîhi’l-kebîr. thk. Muhammed Abdulmuîd Hân. 8 Cilt. Haydarabad: Dâiratü’l-Maârifi’l-Osmâniyye, 1. Basım, ts.
• El-Cudey’, Abdullah b. Yusuf. Tahrîru ulûmi’l-hadîs. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetu’r-Reyyân, 2003
• Dârekutnî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ömer b. Ahmed. el-’İlelü’l-vâride fi’l-ehâdîsi’n-nebeviyye. thk. Mahfûzu’r-Rahmân Zeynu’l-lâh, Muhammed b. Sâlih b. Muhammed ed-Debbâsî. 15 Cilt. Riyad-Demmâm: Dâru Taybe-Dâru İbnü’l-Cevzî, 1. Basım, 1405.
• Debûsî, Ebû Zeyd Abdullâh (Ubeydullâh) b. Muhammed b. Ömer b. Îsâ. Takvîmü’l-edille fî usûli’l-fıkh. thk. Halîl Muhyiddîn el-Meys. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. el-Merâsîl. thk. Şuayb el-Arnavut. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1988.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. Sünenü Ebî Dâvûd. thk. Şuayb el-Arnaût - Muhammed Kâmil Karabelli. 1-7 Cilt. Dârü’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009.
• Ebû Nuaym, Ahmed b. Abdillâh b. İshâk el-İsfahânî. Ma’rifetü’s-sahâbe. thk. Âdil b. Yusuf el-’Azzâzî. 7 Cilt. Riyad: Dârü’l-Vatan, 1. Basım, 1998.
• Firyâbî, Ebû Bekr Caʿfer b. Muhammed b. el-Hasen. es-Sıyâm. thk. ʿAbdulvekîl en-Nedvî. Bombay: y.y., 1412.
• Gül, Mutlu. Hanefi Usulünde Hadis Tenkidi. İstanbul : Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı (İFAV), 2018.
• Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed. Ma’rifetü ulûmi’l-hadîs. thk. Seyyid Muazzam Hüseyin. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 1977.
• Harâitî, Ebû Bekr Muhammed b. Ca‘fer b. Muhammed es-Sâmerrî. Mesâvi’l-ahlâk ve mezmûmühâ. thk. Mustafa b. Ebü’n-Nasr eş-Şelebî. Cidde: Mektebetü’s-Sevâdî, 1. Basım, 1993.
• Hasan Muzaffer Rızk. el-Kavlü’l-fasl fi’l-ʿamel bi’l-hadîsi’l-mürsel. Medine: Câmiʿatü’l-İslâmiyye, 1404.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit. el-Kifâye fî ilmi’r-rivâye. thk. İbrahim Hamdi el-Medinî, Ebû Abdullah es-Sevrakî. Medine: el Mektebetü’l-İlmiyye, ts.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit. Târîhu Bağdâd. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. 1-16 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 2002.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali. Mevzihu evhâmi’l-cem’ ve’t-tefrîk. thk. Abdulmu’tî Emîn Kalecî. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, 1407.
• Heysemî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Ebî Bekr b. Süleymân. Mecma’u’z-zevâʾid ve menba’u’l-fevâʾid. thk. Hüsâmeddin el-Kudsî. 10 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Kudsî, 1. Basım, 1994.
• İclî, Ebu’l-Hasan Ahmed b. Abdullah b. Sâlih. Ma’rifetü’s-sikât. Medine: Mektebetü’d-Dâr, 1985.
• İbn Abdilhâdî, Şemsüddin Muhammed b. Ahmed el-Hanbelî. Tenkîhu’t-tahkîk fî ehâdîsi’t-ta’lîk. thk. Sâmî b. Muhammed b. Câdullah, Abdülaziz b. Nâsır el-Habbânî. Riyad: Advâü’s-Selef, 1. Basım, 2007.
• İbn Asâkîr, Ebü’l-Kâsım Alî b. el-Hasen b. Hibetillâh b. Abdillâh b. Hüseyn ed-Dımaşkî eş-Şâfiî. Târîhu Dımeşk. thk. Muhibbüddin Ebû Saîd Ömer b. Garâme el-Amrevî. 80 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1. Basım, 1995.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. el-Cerh ve’t-taʿdîl. thk. Abdurrahman b. Yahyâ el-Muallimî el-Yemânî. 9 Cilt. Haydarabad, 1. Basım, 1953.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. Âdâbu’ş-Şâfiʿî ve menâkıbuhû. thk. ʿAbdulğanî ʿAbdulḫâlık. Beyrut: y.y., 1424/2003.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed b. Ebî Şeybe İbrâhîm el-Absî el-Kûfî. el-Musannef fi’l-ehâdîs ve’l-âsâr. thk. Kemâl Yûsuf el-Hût. 7 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1. Basım, 1989.
• İbn Emîru Hâc, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed b. Muhammed el-Halebî. et-Takrîr ve’t-tahbîr. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 1983.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fadl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. el-Metâlibü’l-ʿâliye bi-zevâʾidi’l-mesânîdi’s-semâniye. 19 Cilt. S. Arabistan: Dârü’l-Âsıme-Dârü’l-Gays, 1. Basım, 1419.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fadl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Tehzîbü’t-tehzîb. 15 Cilt. Kahire: Dârü’l-Kitâbi’l-İslâmiyye, 1. Basım, 1993.
• İbn Hacer, Ebu’l-Fadl Şihâbüddin Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Ta’cilü’l-menfaa bi-zevâidi ricâli’l-eimmeti’l-erbaa. thk. İkramullah İmdadülhak. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1996.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fadl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Nüzhet’ün-nazar fî tavdîhî Nuhbetu’l-fiker. ed. ʿAbdullah b. Dayfullah er-Rahîlî. Riyad: Matbaʿatu Sefîr, 2001
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî. Kitâbü’l-mecrûhîn mine’l-muhaddisîn. thk. Muhammed Abdülmecid es-Selefî. 2 Cilt. Riyad: Dârü’s-Sâmi’î, 1. Basım, 2000.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemaleddin Abdülmelik İbn Hişam. es-Sîretü’n-nebeviyye. thk. Mustafa es-Sekkâ vd. 2 Cilt. Kahire: Mustafa el-Babi el-Halebi, 1955.
• İbn İshâk, Ebû Abdullah Muhammed b. İshâk b. Yesâr. Sîretu İbn İshÂk. thk. Süheyl Zekkâr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1978.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İmâdüddin İsmail b. Ömer. Tefsirü’l-Kur’âni’l-Azîm. thk. Sami b. Muhammed Selâme. 8 Cilt. Dâru Taybe, 1420.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İmâdüddin İsmail b. Ömer. el-Bâ’isü’l-hasis şerhu ihtisari ulumi’l-hadis. Beyrut : Dârü’l-Kütüb, 1994.
• İbn Seyyidi’n-Nâs, Ebû’l-Feth Muhammed b. Muhammed el-Yaʿmûrî. ʿUyûnu’l-eser fî funûni’l-meğâzî ve’ş-şemâil ve’s-siyer. thk. İbrâhîm Muhammed Ramadân. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 1414/1993.
• İbn ʿAdî, Ebû Ahmed ̣ʿAbdullahb. ʿAdî. el-Kâmil fî duʿafâʾi’r-ricâl. ed. ʿAdil Ahmed ʿAbdulmevcût. Beyrut: el-Kütübu’l-ʿİlmiyye, ts.
• İbnü’l-Mülakkın, Ebû Hafs Sirâcüddîn Ömer b. Alî b. Ahmed el-Ensârî el-Mısrî. el-Bedrü’l-münîr fi’t-tahrîci’l-ehâdîsi ve’l-âsâri’l-vâkı’ati fi’ş-Şerhi’l-Kebîr. thk. Mustafa Ebü’l-Gayd vd. 9 Cilt. Riyad: Dârü’l-Hicret, 1. Basım, 2004.
• İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Osmân b. Abdirrahmân. Mukaddimetü İbni’s-Salâh. thk. Nûreddin Itr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1406.
• İrhîm, Yâsir Avvâd. “el-Ehâdîsu’l-letî Evredehâ el-İmâm eş-Şâfiî bi-Sîgati Men lâ Ettehimu Fî Müsnedihî: Dirâse Tatbîkiyye”. Mecelletü Câmiati’l-Enbâr li’l-Ulûmi’l-İslâmiyye 8/29 (2017), 67-128.
• İtyûbî, Muhammed b. Ali b. Adem b. Musa el-Vellevî. Zahîratül-Ukbâ fî şerhi’l-Müctebâ. Riyad: Dârü’l-Mi’rac, 2003.
• Kandemir, M. Yaşar. “el-Muvattâ’”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 31/414-417. Ankara: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 2020.
• Kâsımî, Cemaleddin Muhammed b. Muhammed Saîd Cemâleddîn. Kavâidü’t-tahdîs min fünûni mustalahi’l-hadîs. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1979.
• Ma’mer b. Râşid, Ebû Urve el-Ezdî. el-Câmi’ (Abdürrezzâk’ın el-Musannef’i ile birlikte). Beyrut: el-Meclisü’l-İlmî, 1983.
• Mizzî, Ebü’l-Haccâc Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdirrahmân b. Yûsuf el-. Tehzîbü’l-Kemâl fî esmâi’r-ricâl. thk. Beşşâr Avvâd Ma’ruf. 35 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1983.
• Münavi, Zeynüddin Muhammed Abdürrauf b Tacilarifin b Ali. el-Yevakit ve’d-dürer fî şerhi Nuhbeti İbn Hacer. Riyad : Mektebetü’r-Rüşd, 1999.
• Müslim, Ebû Hüseyin. Sahîh-i Müslim. 2 Cilt. Riyad: Dâru’t-Tayyibe, 2006.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddîn Yahyâ b. Şeref. et-Takrîb ve’t-Teysîr li Maʿrifeti Suneni’l-Beşîr en-Nezîr fî Usûli’l-Hadîs. Beyrut: y.y., 1405/1985.
• Polat, Selahattin. Mürsel Hadisler ve Delil Olma Yönünden Değeri. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010.
• Râmhürmüzî, Ebû Muhammed İbn Hallâd el-Hasen b. Abdirrahmân b. Hallâd el-Fârisî. el-Muhaddisü’l-fâsıl beyne’r-râvî ve’l-vâʿî. thk. Muhammed Acac el-Hatib. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1. Basım, 1404.
• Robson, James. “İbn İshâk’ın İsnâd Kullanışı”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/1 (1962), 117-126.
• Sahnûn, İbn Saîd et-Tanûhî. el-Müdevvenetü’l-kübrâ. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân b. Muhammed. Fethu’l-muğîs bi şerhi Elfiyeti’l-hadîs. thk. Ali Hüseyin Ali. 4 Cilt. Mısır: Mektebetü’s-Sünne, 1. Basım, 2003.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. Usûlü’s-Serahsî. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Marife, ts.
• Suyûtî, Ebü’l-Fadl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. Tedrîbü’r-râvî fî şerhi Takrîbi’n-Nevevî. thk. Ebû Kuteybe Nazar Muhammed el-Faryâbî. 2 Cilt. Riyad: Dâru Taybe, 2005.
• Suyûtî, Ebü’l-Fadl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. Tedrîbü’r-râvî fî şerhi Takrîbi’n-Nevevî. thk. Muhammed Avvâme. 5 Cilt. Cidde: Dâru'l-Minhâc, ts.
• Suyûtî, Ebü’l-Fadl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. el-Kevkebü’s-satiu nazmu Cem’ü’l-cevami. Kahire : Mektebetu İbn Teymiyye, 1998.
• Süheylî, Ebu’l-Kâsım Abdurrahman b. Abdullah b. Ahmed. er-Ravzü’l-ünüf fî şerhi’s-Sîreti’n-nebeviyye li-İbn Hişâm. thk. Ömer Abdusselam es-Selâmî. 7 Cilt. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türasi’l-Arabi, 2000.
• Şâfiî, Ebû ʿAbdillâh Muhammed b. İdrîs b. ʿAbbâs. el-Musned. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1370/1951.
• Şâfiî, Ebû ʿAbdillâh Muhammed b. İdrîs b. ʿAbbâs. er-Risâle. thk. Ahmed Şâkir. Mısır: Mektebetü’l-Halebî, 1358/1940.
• Şâfiî, Ebû ʿAbdillâh Muhammed b. İdrîs b. ʿAbbâs. el-Ümm. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1990.
• Taberî, Ebû Câfer İbn Cerîr Muhammed b. Cerîr. Târîhü’t-Taberî: Târîhü’r-rusul ve’l-mülûk. thk. Muhammed Ebu’l-Fazl İbrâhîm. 11 Cilt. Mısır: Dâru’l-Meârif, 2. Basım, ts.
• Taberî, Ebû Câfer İbn Cerîr Muhammed b. Cerîr. Tefsîr-i Taberî. 7 Cilt. Beyrut: Müessesetu Risâle, 1994.
• Tahâvî, Ebû Ca’fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme b. Abdülmelik b. Seleme el-Ezdî el-Mısrî. Şerhu müşkili’l-âsâr. thk. Şuayb el-Arnavut. 16 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 1415.
• Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme el-Ezdî el-Hacrî el-Mısrî. Şerhu Meʻâni’l-âsâr. thk. Muhammed Zührî en-Neccâr, Muhammed Seyyid Câdelhak. 1-5 Cilt. ʻÂlemü’l-Kütüb, 1994.
• Tirmizî, Muhammed b. ‘Îsâ. Sünenü’t-Tirmizî. thk. Ahmed Muhammed Şâkir vd. V Cilt. Kahire: Matbaatü Mustafa el-Bâbi’l-Haleb, 2. Basım, 1975.
• Türkmânî, Abdülmecid. el-Medhal ilâ usûli’l-hadis alâ menheci’l-Hanefiyye. Beyrut : Dârü’r-Reyâhîn, 2018.
• Ukaylî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Amr b. Mûsâ. Kitâbu’d-duâfâi’l-kebîr. thk. Abdülmu’tî Emîn Kal’acî. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1984.
• Vellevi, Muhammed b Ali b Adem Musa İsyubi. Şerhu Süneni’n-Nesai = Zehiretü’l-ukba fi şerhi’l-Mücteba. Mekke : Daru Âl-i Bürûm, 2003.
• Zehebî, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b Ahmed b Osmân. Tezkiretü’l-huffâz. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1956.
• Zehebî, Ebû ʿAbdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Mîzânu’l-İʿtidâl fî Nakdi’r-Ricâl. thk. ʿAlî Muhammed el-Becâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, 1382/1963.
• Zehebî, Ebû ʿAbdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Siyeru Aʿlâmi’n-Nubelâ’. 18 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1427/2006.
• Zerkeşi, Ebû Abdullah Bedreddin Muhammed b Bahadır b Abdullah. Bahrü’l-muhît fî usûli’l-fıkh. 8 Cilt. Dâru’l-Kütübî, 1994.
• Zerkeşî, Ebû Abdullah Bedreddin Muhammed b Bahadır b Abdullah. en-Nüket ala Mukaddimeti İbni’s-Salâh. Riyad: Edvaü’s-Selef, 1998.